آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

کانت، حوزه عقل نظری را ناتوان از اثبات خودمختاری و آزادی انسان می داند، و می کوشد از طریق عقل عملی یا اخلاق، آن را به عنوان اصل موضوع اثبات نماید. وی اعتقاد دارد که اگر آزادی و خودمختاری بخواهد صفت چیزی باشد، باید صفت اراده باشد. او اراده آزاد را با اراده خودمختار هم سان می داند؛ یعنی اراده هنگامی آزاد است که علت ایجاد آثار و اعمالی باشد، در حالی که خود معلول امر دیگری نباشد. او از معنای سلبی آزادی، به معنای ایجابی آن منتقل می شود و قانون حاکم بر آن، خودتحمیلی یا خودمختارانه باشد؛ یعنی قانون حاکم بر خود را خود وضع نماید. او همچنین اراده آزاد را با اراده تحت قانون اخلاقی یکی می داند و البته به این معنا نیست که افرادی که غیراخلاقی عمل می کنند، آزاد نیستند. کانت تا آنجا پیش می رود که اخلاق دینی را «دیگرآیین» و در نتیجه منافی با خودمختاری انسان می داند. این دیدگاه کانت در مقاله حاضر مورد نقد قرار گرفته و اثبات شده است که اخلاق دینی منافاتی با خودمختاری انسان ندارد.

کوشش علم "اخلاق" در راستای کمک به انسان جهت کشف فضیلت های راستین و رسیدن او به سعادت و کمال است. اهمیت این بحث در پاسخ به این پرسش مشخص می شود که «کدام یک از آموزه های اخلاقی، انسان را در رسیدن به سعادت و کمال یاری می کند؟» از میان تمام نظریات مختلف و متفاوت، نظریه ی اخلاقی "توماس آکوئیناس"، محور اصلی این پایان نامه را تشکیل می دهد؛ اخلاقی که مبتنی بر قانون طبیعی است. آکوئیناس بر آن است که عقل با دین و ایمان، هماهنگی تقریباً کاملی دارد. او آراء و افکار فلسفی ارسطو را با مسیحیت هماهنگ دانست. براین اساس، وی معتقد است که هیچ انسانی به هیچ نحو رستگار نمی شود مگر اینکه هدف نهایی خود را که خدا است، بشناسد. توماس می گوید: این امر نه تنها از طریق وحی، بلکه از راه عقل نیز حاصل می شود. پایان نامه حاضر، ضمن تبیین رابطه ی بین اخلاق و قانون طبیعی؛ ابتدا به بررسی پیشینه ی اخلاق در میان فلاسفه ی شهیر پیش از آکوئیناس پرداخته، سپس آراء آکوئیناس را در مورد اخلاق، مورد نقد قرار داده است و در نهایت مفاهیمِ فضیلت و سعادت در ارتباط با اخلاق، بررسی خواهد شد. همچنین به این پرسش که "آیا قانون طبیعی، مبرّا از معایب و نواقص است یا نه؟" پاسخ داده خواهد شد.

این نوشتار بر آن است تا چیستی نفس را از دیدگاه یکی از بزرگ‌ترین فیلسوفان مغرب زمین، یعنی ایمانوئل کانت بررسی کند. نخست چون دیدگاه کانت از اندیشه‌های دکارت و هیوم تأثیر پذیرفته است، به اختصار نکات اصلی نظریه‌های آنها را مطرح کرده‌ایم. به باور دکارت، نفس جوهری متفکر و غیرمادی است و به نظر هیوم، تصور نفس، امری ساختگی و غیرواقعی است. دیدگاه کانت در باب نفس، در دو حوزه عقل نظری و عملی بررسی شده است. به اعتقاد کانت، در حوزه عقل نظری نفس موجودی ناشناختنی است. از این رو، دیدگاه او مانند دیدگاه لاادری‌گرایان است. به نظر او، در مورد نفس ـ حتی درباره وجود یا عدم آن ـ هیچ حکمی نمی‌توان کرد. تنها می‌توان نفس را چونان امری وحدت‌دهنده و تنظیمی در نظر گرفت که به کثرات تجربی و قوای ذهنی، وحدت و نظم می‌دهد. همچنین کانت می‌گوید استدلال‌هایی که عالمان مابعدالطبیعه برای اثبات وجود نفس و صفات آن مطرح ساخته‌اند، چیزی جز مغالطه نیستند؛ زیرا حد وسط به یک معنا، در آن‌ها به کار نرفته است؛ چون در یک مقدمه، به معنای متعالی و در مقدمه دیگر، به معنای استعلایی آمده است. نیز کانت در حوزه عقل عملی می‌کوشد که وجود برخی صفات نفس را از طریق احکام و قوانین اخلاقی اثبات کند. اندیشه‌های ایشان در هر دو حوزه، بررسی و نقد شده است.

اثبات وجود خدا، همواره از مهم‌ترین دغدغه‌های فکری بشر بوده است. از این‌رو، در طول تاریخ اندیشه‌های دینی، اقامۀ برهان‌های مختلف برای اثبات وجود خداوند و نیز سنجش میزان اعتبار هر کدام از این برهان‌ها؛ از مسائل اساسی اندیشمندان بوده‌اند. یکی از این برهان‌ها که بیشتر در فلسفۀ غرب و در آثار توماس آکوئیناس عرضه شد، برهان درجات کمال است که البته به‌دلیل سوءفهم‌هایی که در ادراک آن صورت گرفته، مورد نقدهای بی‌رحمانه‌ای نیز بوده و از همین‌رو، در الهیات فلسفی غرب چندان به آن توجه نشده است. این برهان در فلسفه و کلام اسلامی نیز ناشناخته مانده یا بی‌اعتبار تلقی شده است. در این مقاله، ضمن معرفی برهان درجات کمال و بیان پیشینۀ آن، به برخی انتقادها از این برهان پاسخ خواهیم داد و نیز ضمن مقایسۀ اجمالی آن با تقریر صدرایی از قاعدۀ امکان اشرف در فلسفۀ اسلامی، تلاش کرده‌ایم بر پایۀ مبانی حکمت صدرایی، تقریر تازه‌ای از این برهان ارائه دهیم.

مخاطبان در این کتاب، ذیل شانزده فصل با فلسفه اخلاق "ایمانوئل کانت" ( 1724 1804م) آشنا می‌شوند .کانت از جمله فیلسوفانی است که نه تنها در فلسفه نظری بلکه در فلسفه عملی یا اخلاق نیز به پژوهش پرداخته است . او با نگرشی وظیفه‌گرایانه بر اخلاق، آن را مستقل از هر علمی حتی مابعدالطبیعه و دین برمی‌شمارد و از طریق عقل عملی، معیارهایی به دست می‌دهد که با آن می‌توان خوبی و بدی اعمال را سنجید .نگارنده در مقدمه کتاب اذعان می‌دارد : "روش ما در این کتاب، همانند روش کانت در کتاب تاسیس مابعدالطبیعه اخلاق، است .او در این کتاب از احکام اخلاقی متعارف شروع می‌کند و اراده نیک و خیر را خیر فی نفسه می‌داند و اراده‌ای را خیر می‌داند که از سر تکلیف عمل کند .عمل به خاطر تکلیف را عمل از سر احترام به قانون و قانون را، اصلی می‌داند که هر فاعل عاقلی براساس آن عمل می‌کند، وی آن اصل را اصل عینی نیز می‌گوید .چون آدمیان تابع احساسات هستند، قانون در نظر آنها به صورت امر و فرمان جلوه می‌کند .کانت اوامر را به دو دسته تقسیم می‌کند : اوامر شرطی و اوامر مطلق .در اوامر شرطی فرمان عقل به وسیله غایتی مشروط است، ولی در اوامر مطلق عمل به خاطر خود عمل طلب می‌شود و نه به خاطر غایتی دیگر .کانت اوامر مطلق را در پنج قالب صورت‌بندی می‌کند که عبارت‌اند از :صورت‌بندی قانون کلی، قانون طبیعت، غایت فی نفسه، خودمختاری اراده، و کشور غایات .وی می‌گوید اگر عملی بتواند در قالب این صورت بندی‌ها درآید، اخلاق و الا غیر اخلاق است .کانت برای توجیه امر مطلق متوسل به آزادی می‌شود، همچنین از طریق قانون اخلاقی به اصول موضوعه آنها، یعنی خدا و جاودانگی نفس می‌رسد .بدین ترتیب او از اخلاق به دین منتهی می‌شود، اما او از دینی دفاع می‌کند که در محدوده عقل محض است و دین وحیانی را تا آن جا قبول می‌کند که با اصول عقل عملی سازگار باشد .از این رو، او تمام حوادث تاریخی کتاب مقدس را در قالب اخلاق، تفسیر می‌کند .بنابراین می‌توان گفت که او در اخلاق نیز همانند مابعدالطبیعه، انقلابی را بنیان نهاده است، یعنی این که دین و مابعدالطبیعه را مبتنی بر اخلاق کرده است نه همانند نظام‌های اخلاقی سابق که اخلاق را مبتنی بر آن کرده بودند ."نگارنده در این کتاب فلسفه کانت را ذیل این مقولات نقد و تبیین کرده است" :مقدمات"، "اراده خیر یا نیک"، "تکلیف"، "دستور (یا ماکزیم) اخلاق"، "احساس احترام"، "اوامر"، "صورت‌بندی امر مطلق"، "صورت‌بندی قانون کلی"، "صورت‌بندی قانون طبیعت"، "صورت‌بندی غایت فی‌نفسه"، "صورت‌بندی خودمختاری اراده"، "صورت‌بندی کشور یا مملکت غایات"، "توجیه امر مطلق"، "آزادی"، "اصول موضوعه عقل عملی (آزادی جاودانگی نفس و خدا) "و "اخلاق و دین ."در پایان هر فصل چکیده مطلب و در پایان کتاب، فهرست منابع و واژه‌نامه آمده است .

این نوشتار بر آن است تا به نقد اخلاقی سکولاریستی «ایمانوئل کانت» بپردازد. اخلاق کانت یک اخلاق وظیفه‌‌گرایانة سکولاریستی است که براساس آن، وظیفه و تکلیف اخلاقی را عقل عملی آدمی، بدون استعانت از دین مشخص می‌کند. او در‌این‌باره پنج صورت‌بندی ارائه می‌دهد که اگر دستورالعملی بتواند در قالب این پنج صورت‌بندی درآید، اخلاقی و درغیراین‌صورت، غیراخلاقی خواهد بود آن‌ها عبارتنداز: 1. صورت‌بندی قانون کلی. 2. صورت‌بندی قانون طبیعت. 3. صورت‌بندی غایت فی‌نفسه بودن انسان. 4. صورت‌بندی خود مختاری اراده. 5. صورت‌بندی کشور غایات. این پنج صورت‌بندی به‌شکل مختصر مورد نقد و بررسی قرار گرفته‌اند. در پایان به این نتیجه رسیده‌ایم که هیچ کدام از این صورت‌بندی‌ها را نمی‌توان معیار درستی برای اخلاقی‌بودن قرار داد.