آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

یک دین زمانی می تواند بستر زیستی مؤمنانه را فراهم کند که ایمان به پایه های نخستین آن حاصل اقناع معرفتی و طمأنینه عقلی باشد و آن دین راهی برای رسیدن به این مطلوب گشوده باشد. در دین اسلام «تقلیدی نبودن» و «تحقیقی بودن» اصول بنیادین مطالبه مشترک رویکرد «درون دینی» و «برون دینی» است. این امر از منظر درون دینی به دلایل مختلف نکته ای حائز اهمیت و از ضروریات سنت اسلامی است. از زاویه برون دینی نیز اینکه دینی امکان مطالعه معرفت شناسانه را به منظور مقایسه دعاوی اش در مقابل سایر ادیان فراهم کند و حریف به میدان بطلبد، جذابیت معرفتی دارد و راه اثبات حقانیت عقلانی اش را می گشاید. حال این اصول تحقیقی و غیرتقلیدی می تواند معرکه آراء باشد. در شمایی کلی آراء روشی در حوزه دین در دو ساحت «اثبات» و «تبیین» قابل پیگیری است. دو ساحتی که تجلیات مختلفی در روش های گوناگون دارند. فیلسوفان باهدف اثبات به این جریان پیوستند و عده ای نیز چون جامعه شناسان به تبیین این اصول پرداختند. دکتر علی شریعتی در جایگاه جامعه شناسی دین دار از میانه راه همراه جریان گشته و عمدتاً در صدد تبیین این اصول برآمده اند. در این پژوهش نحوه مواجهه او با اصول دین در قالب روش های مصداق یافته در ذیل دو مقام اثبات و تبیین مورد بررسی قرارگرفته است.

هدف از انجام این پژوهش بررسی تطبیقی اندیشه علی شریعتی و سیدحسن نصر با تاکید بر نگرش به دین و روش شناسی بود که از روش توصیفی و کتابخانه ای استفاده و روش تحلیل محتوا استفاده گردید. نتایج مطالعات پژوهش نشان داد که دین شناسی و اصول سنت گرایی سیدحسن نصر را می توان به شش بخش تقسیم کرد: حکمت خالده، وحدت متعالی ادیان، کثرت گرایی دینی، گرایش به تصوف، انتقاد از غرب و اعتقاد به علم و هنر قدسی، ولی دین مورد اعتماد شریعتی استک انسانی، مسئولیت آور، تعهد آفرینف ظلم ستیز، معترض، رسالتمند و در تقابل با شرک اجتماعی، روش های شناخت شریعتی عبارت ند از: الگو شناسی، تیپ شناسی و اسطوره شناسی به همراه بازگشت دوباره به متون اصلی دین است. از نظر شریعتی ایدئولوژی موتور محرکه دین است و نوعی فرهنگ جهت دار محسوب می شود که حس مسئولیت پذیری و تعهد را در انسان ها ایجاد می کند. پیامبران به عنوان برجسته ترین پیام آوران ایدئولوژی هستند اما حسین نصر عقیده دارد نهع تنها اثرات، بلکه شالوده های تمدن مدرن را باید بی اعتبار ساخت؛ از این رو با مدرنیسم شریعتی که به نظر او اسلام را تا حد یک ایدئولوژی صرف تقلیل می دهد، سخت مخالف است. افکار و روش های مطالعه نصر در چهار محور صورت بندی می شود عبارت اند از: الف- احیای سنت خای اصیل فکری ایران از راه جان بخشی دوباره به فلسفه و عرفان اسلامی؛ ب- هشدار دادن به ایرانیان در مورد سرشت علم، فلسفه و فن آوری غربی و خطرهایی که اخذ آنها برای فرهنگ ایران به بار آورد و بدین وسیله توانا ساختن ایرانیان به اینکه غرب از دیدگاهی انتقادی و نه از روی عقده حقارت بنگرند؛ ج- آگاه ساختن ایرانیان از فرهنگ ها و تمدن های آسیا به عنوان وزنه ای متعادل سازنده در برابر نفوذ تمدن غرب؛ د-کوشش در ایجاد راهی که از طریق آن حفظ اصالت فرهنگی ایران در برابر فرهنگ نوآوری و علوم غربی امکان پذیر گردد ولی افکار و روش های مطالعه شریعتی در سه محور صورت بندی می شود که عبارت است از: الف- شریعتی، به عنوان احیا کننده مذهبی ب-شریعتی، به عنوان یک مصلح اجتماعی ج-شریعتی، به عنوان یک جامعه شناس.کلیدواژه: شریعتی، سیدحسین نصر، روش شناسی، نگرش به دین، جامعه شناسی.

بمنظور بررسی تاثیر افکار دکتر علی شریعتی بر روی دانشجویان دانشگاه شیراز، پس از مطالعه کتابهای وی و انجام یک مطالعه مقدماتی، از عده‌ای که دانشجویان خواسته شد که نظرات و عقاید خود را در باره دکتر علی شریعتی بیان کنند. براساس این بررسی و مطالعه پرسشنامه‌ای تنظیم و همراه با سئوالاتی در مورد خصوصیات شخصی و خانوادگی دانشجویان برای 500 نفر از دانشجویان دانشکده‌های مختلف دانشگاه شیراز که بطور تصادفی انتخاب شده بودند فرستاده شد. از پرسشنامه‌های فرستاده شده 200 پرسشنامه تکمیل و عودت داده شد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان میدهد که : 1 - 95 درصد از کل دانشجویان شرکت کننده در این تحقیق با آثار دکتر علی شریعتی آشنا بودند. 2 - کتابهای دکتر شریعتی در ایجاد احساس مسئولیت در برابر انقلاب ، تزکیه نفس و خودسازی، نظم منطقی در بحثها، افزایش سطح آگاهی و انتقال آنها بدیگران، گرایش به اسلام و درک فهم کامل اسلام راستین، و نقاب برگرفتن از چهره کریه رژیم طاغوتی موثر بوده است . 3 - عده نسبتا زیادی (67 درصد) از آزمودنی‌های این تحقیق برای مطالعه و خواندن کتاب‌های مرحوم دکتر شریعتی (قبل از انقلاب) حاضر به هر گونه مواجهه با خطر و فداکاری بوده‌اند. 4 - عده معتنابهی (79 درصد) از آزمودنی‌های این تحقیق نقش دکتر شریعتی را در ایجاد زمینه فکری برای بثمررسیدن انقلاب اسلامی به رهبری امام‌خمینی و موثرتر از دیگران (آیت‌الله طالقانی، استاد مطهری، آل احمد و ...) دانسته هرچند که دیگران را نیز در این امر خطیر سهیم دانسته‌اند. 5 - بنظر آزمودنی‌های این تحقیق سهم دکتر شریعتی در کل انقلاب بطور متوسط 22 درصد بوده است . 6 - عده معتنابهی از آزمودنی‌های این تحقیق کتابها "پدر و مادر ما متهمیم" (77 درصد)، "فاطمه فاطمه است " (73 درصد) و "آری این چنین بود برادر (70 درصد) را خوانده‌اند. 7 - آزمودنی‌های این تحقیق تقریبا" همه کتابهای دکتر را در یک ردیف دانسته و بطور پراکنده کتابهای دکتر شریعتی را انتخاب نموده‌اند و در عین حال کتاب اسلام‌شناسی (24 درصد) و پدر و مادر ما متهمیم (15 درصد) و فاطمه فاطمه است (14 درصد) را بر دیگر کتابهای دکتر شریعتی ترجیح داده‌اند. 8 - عقیده آزمودنی‌های این تحقیق در باره تاثیر کتابهای دکتر شریعتی در بوجودآوردن زمینه فکری این انقلاب پراکندگی نظرات آنها را در این باره میرساند. و دراین زمینه عده معدودی کتاب شهادت (5ˆ19 درصد) و "تشیع علوی و صفوی" (13 درصد) و اسلام‌شناسی (5ˆ12 درصد) را موثرترین دانسته‌اند.

اسلام‌خواهی و اسلام‌گرایی اجتماعی و سیاسی در دوره معاصر در هر دو حوزه و بستر فرهنگی خواص و عوام جامعه دچار فعل و انفعالات بسیار شده است. اما آنچه از دید این پژوهش مورد اهمیت بوده نوع سیاست‌ورزی روشنفکران است که با هدف معین و از روی قصد و نیت خاصی با تغییر یا ایجاد نگرش‌ها، رفتارها و روش‌ها در برخوردهای اجتماعی متن جامعه سعی در تحول در معنای زندگی دینی اینان دارد.در حالی که دین تبلیغ شده توسط علما و روشنفکران با مفاهیم انتزاعی سر و کار دارد دینی که در عرصه زندگی روزمره جریان دارد به تمامی درگیر با واقعیات عینی است. به این صورت آنچه در عالم واقع در جامعه جریان دارد تخریب و تحقیر منطق زندگی و دین روزمره مردم توسط خواص است در حالی که بسیاری از اخلاقیات، عواطف، ادراکات، کنش‌ها و واکنش‌ها، و اصول عملی تحت تاثیر ایمان و اعتقادات دینی و ضمن زندگی روزمره شکل می‌گیرد. به این ترتیب یکی از محورهای عمده فعالیت روشنفکران دینی برای آزاد کردن مردم از محدودیت‌های سنتی دینی، خرافه‌زدایی و معطوف کردن توجهات به ابعادی از دین بوده که مورد غفلت واقع شده‌اند. اما در راستای این وظیفه روشنفکری در تلاش برای گرفتن عنصر احساس و عاطفه، و عقلانی کردن و آگاهی‌بخشی به دین آنان، جوهره و اصالت این دین را می‌ستاند در عین اینکه چیزی را جایگزین آن نمی‌کند. و اینگونه است که شکاف میان این دو خوانش متفاوت از دین عمیق می‌گردد.بنابراین بر خلاف گرایش غالب امروزه روشنفکران که زندگی و دین روزانه مردم عادی را امری ثانویه، فرعی و غیراصیل می‌پندارند، باید با استفاده از نگرش عمل‌گرایانه و عقل‌گرایی حداقلی، پایگاهی معرفت‌شناسانه برای دین توده مردم در نظر گرفت و به این سان بازتولید اخلاقی و تجدید اصالت آن را در سطوح مختلف و مقاطع زمانی گوناگون تضمین و تقویت کرد.

عدالت یک مفهوم اصلی در اندیشه سیاسی است . در طول تاریخ، یکی از اساسی‌ترین آمال انسان تحقق بخشیدن به این آرمان بوده است . از دیدگاه تاریخی و نظری مکاتب و اندیشه‌های گوناگون بشری و الهی، راه‌حلهای متفاوتی برای تبیین و استقرار عدالت ارائه کرده‌اند. موصوف عدالت در طول تاریخ دچار تغییر و تحول بوده است . در اندیشه قدیم، عدالت از آفرینش و دار وجود به انسان و مدینه تعمیم داده می‌شد. در اندیشه سیاسی جدید، عدالت به عنوان صفت اجتماع در اندیشه‌های سوسیالیستی و وصف رفتار انسان در اندیشه‌های لیبرال، مورد بحث قرار گرفت . برای تحقق عدالت ، در اندیشه سوسیالیستی تاکید بر برابری اقتصادی، و در لیبرالیسم، برابری سیاسی یا برابری در قدرت مورد توجه بوده است . نخبگان فکر و فرهنگی جهان اسلام در دوره جدید، واکنش‌های متفاوتی به تعبیرهای نوین عدالت نشان دادند. دکتر علی شریعتی و سید قطب با تاثیرپذیری از تبیین رادیکال یا سوسیالیستی عدالت به جمع آن با اسلام پرداختند. اعتقاد ما بر این می‌باشد که در آراء این دو اندیشمند مسلمان، عدالت دارای مفهوم کمابیش مشابهی بوده است . با این فرض به بررسی و مقایسه شباهت‌ها و تفاوت‌های برداشت آنها از عدالت پرداخته‌ایم. مهمترین تشابه این دو متفکر در تبیین مفهوم عدالت ، تاکید آنها بر توزیع عادلانه امکانات و ثروتها در جامعه یعنی "عدالت توزیعی" می‌باشد. علاوه بر این، در ابعادی مانند برابری در آزادی، برابری در مقابل قانون و برابری نژادی نیز مشابه بوده‌اند. از طرف دیگر، درحالی که دکتر شریعتی با رهیافتی علمی و جامعه شناسانه، تعریفی طبقاتی از عدالت به دست می‌دهد، سید قطب با رهیافتی متشرعانه و سنتی، عدالت را به عنوان برابری عام انسانی تعریف می‌کند.

پژوهش حاضر به منظور بررسی اهداف و روشهای تربیتی از دیدگاه دکتر علی شریعتی انجام گرفته است .روشاین پژوهش توصیفی است . سوال اصلی این است که: اهداف و روشهای تربیتی از دیدگاه دکترشریعتی کدامند؟ سوالات ویژه نیز در این تحقیق عبارتند از: 1-دیدگاه انسان شناسی دکتر شریعتی چیست؟ 2-اهداف تربیتی در خصوص ارتباط انسان با خدا از دیدگاه دکتر شریعتی چیست؟ 3- اهداف تربیتی در خصوص ارتباط انسان با خود از دیدگاه دکتر شریعتی چیست؟ 4- اهداف تربیتی در خصوص ارتباط انسان با مردم از دیدگاه دکتر شریعتی چیست؟ 5- اهداف تربیتی در خصوص ارتباط انسان با طبیعت از دیدگاه دکتر شریعتی چیست؟ 6- روش های تربیتی از دیدگاه دکتر شریعتی چیست؟در فصل چهارم این سوالات در سه بخش پاسخ داده شد.دکتر شریعتی تربیت را بدون در نظر گرفتن شناخت انسان غیر ممکن میداند و برای پی بردن به آراء تربیتی اونیز باید ابتدا دیدگاه انسان شناسی او بررسی شود که در بخش اول از فصل چهارم مفصلاً به آن پرداخته شده است.در بخش دوم از این فصل به استنباط اهداف تربیتی از دیدگاه دکتر شریعتی پرداخته شده و در آن اهداف تربیتی را به چهار قسمت طبقه بندی کردیم، که شامل اهداف ویژه ی ما در این تحقیق نیز میشود .1- اهداف تربیتی در خصوص ارتباط انسان با خدا: پرستش خدا ، تقرب به خدا. 2- اهداف تربیتی در خصوص ارتباط انسان با خود: خود آگاهی ، خود سازی ، انسان شدن ، کرامت ، فلاح ، آزادی ، اخلاص وجودی، چیرگی روح خدایی در انسان ، سعادت در دنیا و آخرت. 3- اهداف تربیتی در خصوص ارتباط انسان با مردم، که خود بر چهار بعد است: الف) اقتصادی : عدالت اقتصادی ، تامین نیاز های مادی از طریق کار. ب) سیاسی : دادن حق انتخاب آزاد به مردم ،مبارزه ی سیاسی . ج)اجتماعی: عدالت اجتماعی ،احساس مسئولیت در قبال سرنوشت مردم.د) فرهنگی : بازگشت به ارزشهای پیشین در تربیت، حفظ هویت و فرهنگ ملی و اسلامی خویش (مبارزه با از خود بیگانگی )4-اهداف تربیتی در خصوص ارتباط انسان با طبیعت :شناسایی طبیعت و دستیابی به تکنو لوژی و صنعت.در بخش سوم از فصل چهارم به استنباط روش های تربیتی از دیدگاه دکتر شریعتی پرداخته شد و هشت روش از آثارایشان استنباط گردید.این روشها عبارتند از:روش سخنرانی ، روش تشبیه و تمثیل ، روش قصه گویی ، روش بحث و گفتگو ، روش الگو سازی ، روش مقایسه ای (مکاتب و فرهنگ غرب و شرق)، روش تفکر و تعقل ، روش توسل به خدا.

چکیده ندارد.

به مناسبت سالگرد درگذشت دکتر شریعتی و به منظور شناخت دقیق مختصات فکری و جایگاه وی در عرصه اندیشه میزگردی با موضوع «مقایسه تطبیقی اندیشه های شهید مطهری و دکتر شریعتی با حضور دکتر مهدی جمشیدی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و دکتر حسن محدثی، عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی در خبرگزاری مهر برگزار شد. در بخش اول این میزگرد (می توانید آن را از این پیوند مشاهده کنید) به برخی تمایزات و تشابهات این دو متفکر اشاره شد. در بخش دوم این میزگرد که تبدیل به یک مناظره داغ شد سوالاتی از این دست مورد بررسی قرار گرفت: آیا نگاه شریعتی به دین ابزارگرایانه بود؟ آیا شریعتی نقد بنیان افکن به دین می کند یا به دنبال نقد دیانت فرهنگی است؟ آیا تعبیر اسلام انقلابی برخورد گزینشی با دین است؟ آیا اندیشه شریعتی اومانیستی است؟ تبعات خواسته و ناخواسته اندیشه شریعتی چیست؟ آیا شریعتی واجد یک نظام فکری منسجم است؟ نگاه شریعتی به انسان چگونه است؟ قسمت دوم این میزگرد را در ادامه بخوانید؛