آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

سهروردی با طرح نظام نوری در بسیاری از مسائل فلسفی از جمله مباحث عمل تحول آفریده است. دیدگاه او درباره تعداد مبادی و فرآیند عمل مشابه سایر فلاسفه مسلمان است ولی براساس تأثیرات نظام نوری برسایر مباحث عمل می توان نظریه او را متفاوت دانست. ضرورت وجود علم حضوری به خود، بدن، قوای بدن و عمل، امکان انجام افعال متعدد با قوت یافتن نفس، حفظ صور ادراکی در نفس فلکی، معرفی بدن مثالی و کنش در عالم مثال، جلوه گری نور در بدن و ظهور قوای مختلف، نگاه متفاوت به روح بخاری و تأثّر آن از اشراقات نوری، شوق و ارتباط آن با ظهور و کیفیت نور، ضرورت شوق به عالم نور و راه رسیدن به آن، تبیین برخی افعال بر اساس اشراقات نوری، نورانی یا ظلمانی شدن جامعه به تبع عمل حاکمان و هیأت ظلمانی بودن عمل از تأثیرات نظام نوری شیخ اشراق بر مباحث مربوط به عمل است.

سهروردی در ضمن تحصیل چنین استنباط کرد که موجودات دنیا از نور به وجود آمده و انوار به یکدیگر می‌تابد و آن تابش متقابل را اشراق خواند و به همین جهت لقب شیخ الاشراق را یافت. نظریه فلسفی سهروردی این بود که هستی غیر از نور چیزی نیست و هرچه در جهان است و بعد از این به وجود می‌آید نور است، لذا جهان جز اشراق نمی‌باشد. منتها بعضی از نورها رقیق است و برخی غلیظ و برخی از انوار ذرات پراکنده دارد و پاره‌ای دیگر دارای ذرات متراکم است و همانگونه که نورهای قوی بر ضعیف می‌تابد نورهای ضعیف هم بسوی انوار قوی تابش دارد. انسان هم از این قاعده مستثنا نیست و به دیگران می‌تابد، همانگونه که نورهای دیگران به او می‌تابد. بمناسبت اینکه از انسان به دیگران نور تابیده می‌شود انسان فیاض است و می‌تواند به دیگران نور برساند و از نور سایرین روشن شود. سهروردی می‌گفت که حکمت بر دو نوع است: حکمت لدنی و حکمت عتیق. حکمت عتیق یعنی حکمت قدیم همواره بوده و در قدیم هندی‌ها و ایرانی‌ها و بابلی‌ها و مصری‌ها و بعد از آن یونانی‌ها برخوردار بوده‌اند. اما حکمت لدنی خاصان از آن برخوردار می‌شوند. اما در آغاز این دو حکمت از یک مبدأ سرچشمه می‌گرفته و آن ادریس بوده که نام دیگر آن هرمس است. بعد از اینکه مردم حکمت از ادریس آموختند به عقیده او به دو شاخه شد که یکی به سمت ایران ودیگری به‌طرف مصر و بعد این دو شاخه وارد اسلام گردید.

شيخ شهاب الدين مي گويد وقتي جمعي دوستان از معراج از من سوال كردند و من بر آن شدم كه درين باره مطلبي بياورم و از آنجا كه « وضع اسرار با جاهل خطاست كتم معاني با عالم و عاقل خطا » . پس او بمدح مجلس عالي يعني شاه زمان مي پردازد و مي گويد بدين زمان مي شود آنچه گفت گفت. لذا برين منظور بر آن ميشود كه اسرار نهاني را باز گويد و براي اينمطلب مسأله رسالت و نبوت را پيش مي كشد باحل اين مسأله به بحث معراج و اينكه معراج چيست مي پردازد و او اين سفر نفساني را با جملاتي كه پيغمبر گفته شرح و توضيح مي دهد. «عبدالله انوار» همان كه اكثرا از ابن سينا دانسته اند و نسخه هاي آن بسيار است. آغاز كتاب: بسمله، سپاس خداوند آسمان و زمين را و ستايش دهنده جان و دين را ودرود بر پيغمبر برگزيده او. انجام كتاب: و از رمزهاي اين كلمات جز عالم ذوق نيابد و استغفر و الله عن الخطاء و الزلل قولا و فكراً و الحمدلله رب العالمين.

این کتاب، مشتمل بر متن کتاب «حکمة الاشراق» اثر «شیخ شهاب‌الدین یحیی سهروردی» به زبان عربی است. اثر حاضر که مجلّدی از مجموعة «الحکمة الإشراقیه» است، با هدف آشنایی بیش‌تر مخاطب با اندیشه‌ها و افکار فلسفی «سهروردی» و نظریات بدیع وی در حکمت شیعی به چاپ رسیده است. کتاب، مشتمل بر دو پیشگفتار دربارة «سهروردی» و اندیشه‌ها و آثار وی، بخش «از پیله تا پرواز» در شرح زندگی «سهروردی»، معرّفی آثار وی و متن کتاب «حکمه الاشراق» است که «حکمه الاشراق» خود از سه مقاله با عنوان‌های فی المعارف و التعریف، و فیها ضوابط سبعه؛ فی الحجج و مبادئها؛ و هی تثقل علی ضوابط و فی المغالطات و بعض الحکومات بین احرف اشراقیه و بین بعض احرف المشادئین تشکیل شده است.

حکمت اشراقی شیخ شهاب‌الدین سهروردی (549-587) یکی از مکتب‌های سه‌گانه برآمده در میان فیلسوفان مسلمان است. واقعیت این است که این مکتب فلسفی در مواجهه و چالش با مکتب‌های فلسفی مشایی و کلامی و تحت تأثیر حکمت ذوقی و مشرقی ایرانیان قدیم، سقراط و افلاطون، حکمت زرتشتی، حکمت بودایی و هندی، عرفان و تصوف اسلامی و بیش از همه، ذوق سرشار وروح حقیقت‌جوی خود سهروردی بروز و ظهور یافت. امروزه اگرچه به همت انجمن حکمت و فلسفه ایران (که اکنون با نام مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه به فعالیت خود ادامه می‌دهد) مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، یکجا چاپ شده است. اما هنوز هم احیا و بازخوانی و رواج این مکتب فلسفی ضرورت دارد. زیرا پژوهش در حکمت اشراق همچنان در آغاز راه خود قرار دارد. اثر حاضر، کوششی است خالصانه برای گزارش، شرح و سنجش این دستگاه فلسفی که به جامعه فلسفی عرضه می‌شود. امید است چنین پژوهش‌هایی با آهنگی تندتر و پژوهش‌هایی عمیق‌تر به حرکت خویش ادامه دهد.

یکی از مهم‌ترین مسائل معرفتی، شناخت حق‌تعالی است که در مکتب عرفان نظری، وجود حق تعالی، وجود بسیطی معرفی شده است که جای برای غیر نگذاشته است و ماسوای او، اطوار و شئون وی محسوب می‌شوند که اصطلاحاً بدین نظریه، نظریه وحدت شخصی وجود می گویند. جمهور قائلند نخستین کسی که نظریه وحدت شخصی وجود را در یک نظام‌واره علمی مطرح نموده است، ابن ‌عربی است. ولیکن در این مقاله ثابت می شود که شیخ اشراق نخستین شخصی است که مبانی این نظریه را در حکمت خویش، تبیین نموده است.

هویت تفکر یونانی همواره مورد توجه متفکران عالم اسلام بوده است و آنان عملکرد واحدی نسبت به آن نداشتند. اشراقیان مسلمان ندای دوگانگی تفکر ایمانی با یونانی را سر دادند و نسبت به نفوذ فلسفه عقلانی در دنیای اسلام هشدار دادند ولی برخی دیگر با بحث‌های نظری سعی کردند غیرحقیقی و ابتر بودن نگاه عقل مستقل بشر را اثبات کنند. سهروردی بعنوان مؤسس حکمت اشراق با تفکیک تفکر یونانی ارسطوییِ مبتنی بر قیاس برهانی از حکمای ماقبل ارسطو، مدعی است که حکمای یونان باستان شاخه‌ای از خمیره ازلی حکمت اشراقی است که به افلاطون الهی ختم شده است. از دیدگاه وی خمیره ازلیِ حکمت راستین که شامل مشاهده قلبی انوار قاهره عالم غیب از راه تهذیب نفس است، در آثار بزرگان یونان باستان (بخصوص افلاطون) به زبان رمز ارائه‌شده است. به نظر سهروردی حکمت بحثی ارسطو تاریک است و نمی‌تواند علم راستین را در اختیار بشر قرار دهد. البته وی علیرغم انکار حقیقی بودن راه برهانی ارسطو، آن را برای تعلیم حکمت اشراقی به مبتدیان مفید می‌داند و سعی می‌کند روش و برخی اصول آ ن را نقد کند.نوشتار حاضر با روش تحلیلی سعی دارد جایگاه عقل خوداتکای ارسطوئی را در دیدگاه شیخ اشراق جست‌و‌جو کند و از این طریق به شناسایی هویت حکمت اشراق کمک نماید.

فرشته‌شناسی نقطة اوج و مرکز ثقل حکمت سهروردی است و به منظور ارائة نقشه‌ای از جهان درون انسان است که به حضور عنصری وحدت‌بخش در همة ادیان دیرین انسان یعنی حقیقتی عام اشاره دارد. علاوه بر مبنا بودن فرشته‌شناسی در حیطة جهان‌شناسی، فرشته‌شناسی در تعیین جایگاه و منزلت انسان نقش عمده‌ای ایفا می‌نماید، چرا که فرشته‌شناسی، اساس جهان‌شناسی و مقام و منزلت انسان‌شناسی را نیز معلوم می‌کند و دین نبوی بدون فرشته‌شناسی و اعتقاد به جهان فرشتگان نمی‌تواند حادث شود، زیرا فرشته، راهنمای پیامبران و میانجی آنان با بارگاه الهی است. فرشته‌شناسی نه فقط با دین ملازمت دارد، بلکه ساختار زیرین آن را تشکیل می‌دهد. کتاب حاضر به زندگی و آثار سهروردی، جایگاه نوشته در حکمت اشراق، ادلة اثبات فرشته، پیامدهای فرشته‌شناسی در عرصه‌های مختلف، بررسی فرشته‌شناسی در داستان‌های رمزی سهروردی، و وصال انسان در پرتو اتصال با ملک اختصاص دارد.