آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

اعتقادات دینی، از نظر ابزار و طریق معرفت، سه دسته‏اند: دسته اول، اعتقادات پیشا‏وحیانی که اثبات نقل وحیانی متوقف بر آن‏ها، و طریق اثبات آن‏ها منحصر در عقل است. دسته دوم، اعتقاداتی که شناخت آن‏ها از دسترس عقل بیرون است، و طریق معرفت به آن‎ها در انحصار نقل وحیانی است. دسته سوم، اعتقادات دو وجهی یا عقلی- نقلی که هم عقل توانایی شناخت آن‎ها را دارد و هم اثبات نقل وحیانی متوقف بر آن‏ها نیست، در نتیجه، عقل و نقل در شناخت آن‏ها کارسازند و هر یک از آن دو، کارکردهای ویژه‏ای دارند. در نوشتار حاضر، با بهره‏گیری از روش تحلیلی عقلی و استنادات نقلی، کارکردهای مختلف عقل و نقل وحیانی در اعتقادات دینی، تبیین و تحقیق شده است.

شکی نیست که علم کلام ـ بسان علوم دیگر ـ در طول تاریخ خود تطوراتی را پشت سر گذاشته و مسائل جدیدی را در دامان خود پرورش داده است. ماهیت و رسالت علم کلام ایجاب می‏کند که متحول و پویا باشد تا بتواند پاسخگوی پرسشها و شبهات و اشکالات جدید در زمینه عقاید دینی باشد و بدین طریق به مهمترین رسالت خود جامه عمل پوشاند.

کتاب عقاید استدلالی یک دوره مسایل اعتقادی و کلامی بر پایه الهیات اسلامی و از منظر مذهب شیعه امامیه است. عقل و وحی -کتاب و سنت- مرجع داوری نهایی در تصمیم‌ گیری‌ ها و ارزیابی‌ ها بوده است. در این میان، از آراء و اندیشه های متفکران اسلامی، به ویژه اندیشمندان شیعه امامیه، بهره‌ های فراوان برده شده است و به انگیزه حق‌ شناسی و امانت داری مصادر و منابع آراء و اندیشه‌ های دیگران نقل گردیده و احیانا نام آنان در متن پاورقی آورده شده است. بحث‌ های کتاب از نظر ساختاری به روش درسنامه‌ ای تنظیم گردیده است. کوشش شده است نثر کتاب روشن و روان باشد و از اصطلاحات نامانوس و نامفهوم یا ترکیب‌ های کلامی ثقیل و دشوار پرهیز گردد.

علم در انسان، صفتی نفسانی است که ویژگی کاشفیت و حکایت‎گری از متعلق خود را دارد. ظن، نیز صفتی نفسانی است که ویژگی مزبور را دارد. علم، از حیث ویژگی قطع و جزم، دو مصداق دارد: اول، آن‏چه احتمال خلاف در آن صفر و از نظر عقل محال است، مانند این‏که حاصل جمع دو با دو، چهار است، و دوم، آن‎چه احتمال خلاف در آن عقلا محال نیست، ولی مورد توجه و اعتنای عقلای بشر قرار نمی‏گیرد. علم حاصل از خبر فردی که مورد وثوق است و قراینی بر خلاف آن وجود ندارد، و نیز علم حاصل از ظواهر سخن متکلم حکیم که در مقام بیان مقصود خود می‏باشد و قرینه‎ای بر خلاف آن در دست نیست، از این قبیل است. مشهور عالمان اسلامی، مصداق دوم علم را ظن قوی، یا ظن اطمینانی، یا ظن خاص و معتبر نامیده و حجیت آن را به احکام فرعی و فقهی اختصاص داده‎اند، ولی عده‎ای از محققان، آن را «علم عرفی و عادی» نامیده، و حجیت آن در اعتقادات دینی را نیز پذیرفته‎اند. دیدگاه اخیر همان است که در نوشتار حاضر برگزیده و بر آن استدلال شده است. عصاره استدلال این است که آیات و روایاتی که تحصیل علم در باب عقاید دینی را واجب یا مطلوب دانسته و از گزینش عقیده‎ای که عالمانه نیست یا ظنی است، نهی کرده، به ظن قوی (علم عرفی و عادی) نظر ندارد. بنابراین، علم عرفی و عادی، همانند علم و یقین منطقی، مورد تأیید شارع و حجت شرعی است، و در این‎باره میان عقاید و احکام فرعی دین، تفاوتی وجود ندارد.

«کتاب» در قرآن کریم کاربردهای متعددی دارد. یکی از این کاربردها «علم الکتاب» است، این تعبیر دوبار در قرآن استعمال شده است؛ یک بار در مورد کسی که بخشی از «علم الکتاب» را دارا بوده، و یک بار در مورد کسی که از تمام «علم الکتاب» آگاه بوده، و بر رسالت پیامبر(ص) در برابر مشرکین گواهی می‌دهد. در تعیین منظور از «کتاب» و حقیقت آن اختلاف شده که آیا مراد، لوح محفوظ است، یا کتب آسمانی پیشین، و یا قرآن کریم؛ و نیز عالم به تمام «علم الکتاب» آیا خداوند است، یا جبرئیل، یا علمای اهل کتاب، یا ائمه:. با تحلیل و بررسی آیات و روایات روشن می‌شود که منظور از علم الکتاب همان حقیقت قرآن کریم است که هم در لوح محفوظ بوده، و هم جامع کتاب آسمانی است؛ و مصداق آگاهان از تمام «علم الکتاب» هم بعد از پیامبر(ص)، ائمه اطهار: هستند.

«روش عقل گرایی» عنوان عامی است که بر هرگونه نظام فکری که نقش عمده را به عقل داده، اطلاق می‌شود. روش عقلگرایی به عقلگرایی فلسفی و عقلگرایی غیر فلسفی تقسیم میشود. «روش عقلگرایی فلسفی» رویکردی فلسفی به آموزههای الهیاتی است که میکوشد با استفاده از روش، مبانی و ادبیات فلسفی، تبیینی عقلانی از آموزههای الهیاتی ارائه دهد. از رهگذر این جستار مشخص میشود که مؤلفههای روش عقلگرایی فلسفی عبارتند از: محوریت یقین منطقی؛ استوار ساختن نظریات بر بدیهیات منطقی؛ بهرهگیری از قواعد فلسفی؛ بهرهگیری از زبان فلسفی. آثار کلامی که بر اساس روش عقلگرایی فلسفی تألیف شدهاند، غالباً از شیوه واحدی در تدوین برخوردارند؛ به این صورت که پیش از ورود به مسائل خداشناسی، یک سلسله مسائل معرفتشناسی و فلسفی که زمینه‌ساز بررسی مسائل خداشناسیاند، مطرح میشود

علم دینی، یکی از مسایل کلامی نوپدید است که در باب رابطه علم و دین مطرح شده است. چیستی، امکان، چرایی و چگونگی دست‏یابی به آن، مهم‏ترین مباحث مطرح در این مسأله است که دیدگاه‎های متفاوت و بعضاً متعارضی درباره آن‏ها اظهار شده است. ماهیت و چیستی علم دینی از اهمیت ویژه‏ای برخوردار است؛ چرا که بر سرنوشت مباحث دیگر مربوط به علم دینی تأثیر می‏گذارد. کسانی، تنها معنای معقول و مقبول علم دینی را، دینداری عالم دانسته‏اند، که بر اساس آن، وصف دینی برای علم، مجازی خواهد بود. برخی دیگر، ملاک دینی بودن علم را دینی بودن متعلق و مکشوف علم قلمداد کرده‎اند که هرگاه عالم به این که مکشوف و متعلق علم، مراد خداوند یا قول و فعل الاهی است ایمان داشته باشد، علم دینی خواهد بود. استنباط نظریه‏های علمی از منابع دینی، دینی و الاهی بودن انگیزه و اراده عالم، ارتباط و هماهنگی طبیعت شناسی با علم مابعدالطبیعه، سازگاری نظریه‏های علمی با آموزه‏ها و تعالیم دینی، یا مخالف نبودن آن‏ها با آموزه‏ها و تعالیم دینی، ملاک‏های دیگری است که برای دینی بودن علم بیان شده است، عده‏ای نیز دینی بودن جهان‎بینی عالم را ملاک دینی بودن علم شمرده‏اند که بر فرضیه‎های علم، یا تعبیر و تفسیر داده‏ها و یافته علمی، یا جهت‎گیری عملی عالمان، یا بینش و نگرش عالم به موضوع مورد پژوهش و روش پژوهش علمی و سرانجام نتیجه تأثیر می‏گذارد. در نوشتار پیش‏رو، این دیدگاه‏ها نقل و نقد شده و دیدگاه مورد قبول تبیین گردیده است.