آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

مفهوم «ربّ» و «إله» جایگاهی مهم در اعتقادات انسان دارد؛ ازاین‌رو در این مقاله، رابطه این دو مفهوم از دیدگاه شیعه و وهابیت بررسی شده است. زمانی که بین دو مفهوم، ملازمه عقلی برقرار باشد، مانند دالّ و مدلول و اثر و مؤثر، با حصول یکی از مفاهیم، مفهوم دیگر نیز حاصل خواهد بود؛ مانند: هر گاه خورشید طلوع کند، آسمان روشن خواهد شد. رابطه میان این دو مفهوم از دیدگاه شیعه، ملازمه عقلی است؛ به این معنا که با تحقق ربّ، اله نیز محقق خواهد شد و حتی برخی مانند آیت‌‌الله سبحانی فراتر از ملازمه عقلی، معتقد به عینیت ربّ و اله هستند. وهابیت در ظاهر معتقد به ملازمه عقلی بین مفهوم ربّ و اله است؛ اما در عمل، میان لازم و ملزوم تفکیک کرده‌اند و عملا به ملازمه عقلی پایبند نیستند. آنان فقط معتقدند که مفهوم اله در برگیرنده مفهوم ربّ است و اگر کسی به توحید الوهی برسد، یعنی توحید ربوبی را نیز داراست. این مسئله به سبب تفسیر غلط وهابیت از عبادت و در نتیجه، مشرک دانستن بسیاری از مسلمین پدید آمده که اهمیت بسیاری دارد و باید مورد بررسی قرار گیرد.

یکی از راه‎های فکری خدا شناسی که برای عموم انسان‎ها قابل فهم است، تفکر در پدیده‎‏های عالم طبیعت است که از جهات گوناگون (حدوث، حرکت و...) می‎تواند راهگشای انسان در شناخت آفریدگار جهان باشد. یکی از برجسته‎ترین و نمایان‎ترین آنها، نظم و اتقان حاکم بر جهان است. از برهان نظم، تقریرهای مختلفی ارائه شده است که تقریر آن بر پایه قانون احتمالات، از آن جمله است. استاد شهید مطهری در آثار خود به تبیین این تقریر از برهان نظم پرداخته است؛ چنان‌که آن را بر اساس قانون سنخیت علی و معلولی نیز تقریر و تبیین کرده است. یقین حاصل از برهان نظم بر پایه قانون احتمالات، یقین معرفت‎شناختی و منطقی است، نه یقین روان‎شناختی که فاقد اررش منطقی و معرفت‎شناختی است. البته، یقین مزبور، یقین بالمعنی الاخص که در اولیات و فطریات وجود دارد نمی‎باشد، بلکه یقینی است در تراز یقین موجود در متواترات، تجربیات و حدسیات. اما یقین حاصل از برهان نظم بر اساس اصل سنخیت، یقین بالمعنی الاخص و همپایه یقین در اولیات و فطریات منطقی است. در این نوشتار، دو تقریر مزبور از برهان، تبیین و بررسی شده و به اشکالاتی که بر تقریر برهان نظم بر اساس قانون احتمالات وارد شده، پاسخ داده شده ا ست.

ملاصدرا پاسخ‌های متعددی به مسئله شر داده است. او خیر را امری وجودی و شر را عدمی دانسته، اما دو تعریف از خیر و شر ارائه کرده است. در مقاله حاضر پس از بررسی رابطه شر با عدم، هیولی و ماهیت، سخنان به ظاهر متناقض صدرا در این رابطه تبیین شده و نظر نهایی صدرا به عنوان تساوق شر با عدم معرفی گردید. از سوی دیگر طبق تشکیک در حقیقت واحده اصیل وجود و اتحاد ماده و صورت، و نیز مسئله امکان حرکت در مجردات که از لوازم مبانی حکمت متعالیه صدرا محسوب می‌شود، مرز مادی و مجرد برداشته شده و لذا احتمالات پنج‎گانه عالم که توسط ارسطو در حل مسئله شر مطرح شده بوده به سه احتمال کاهش یافت، و موجب بازگشت شر طبیعی به شر متافیزیکی شد. با بررسی شرور اخلاقی نیز در نهایت به این نتیجه رسیدیم که بازگشت همه شرور به شر متافیزیکی بوده، و محوری‌ترین پاسخ به مسئله شر بر اساس مبانی حکمت متعالیه، عدمی بودن شر است. همچنین نگاه کلی صدرا به عالم به عنوان یک واحد شخصی، افضل بودن عالم و نظام حاکم بر آن را از طریق علت فاعلی و غایی عالَم به اثبات رسانده و شر موجود در آن را به فقر وجودی عالم نسبت داد.

بر اساس ادله عقلی و نقلی، زمین هیچ‎گاه از حجت معصوم الاهی خالی نخواهد بود. حجت‌های معصوم خداوند پس از پیامبر اکرم؟صل؟، امامان دوازده‎گانه اهل بیت؟عهم؟ هستند که اولین آنان حضرت علی؟ع؟ و آخرینشان حضرت مهدی؟عج؟ است. این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی، به این سوال پاسخ می­دهد که چه کسانی در عصر رجعت تا قیامت حاکمان روی زمین هستند. آن حضرت پس از ظهور، حکومت عدل جهانی مهدوی را تشکیل خواهد داد و پس از آن حضرت، امامان دیگر رجعت می‌کنند و به ترتیب جامعه بشری و حکومت جهانی مهدوی را تا قیامت رهبری خواهند کرد. از سوی دیگر، در شماری از روایات از زمامداران مهدوی سخن به میان آمده است که در عصر رجعت زمام امور حکومت مهدوی را در دست خواهند داشت. در مورد این دو دسته روایات، دیدگاه‎های مختلفی مطرح شده است. دیدگاه برگزیده این است که امامت و رهبری زمامداران مزبور «نیابی» است؛ اما امامت امامان معصوم در عصر رجعت «اصالی» است.

سلوک تقوایی، یکی از روش‎های کسب معرفت دینی است. بیش‎ترین کارکرد این روش در دست‎یابی به معرفت شهودی است که مورد توجه ویژه متصوفه و اهل عرفان بوده است، اما فلاسفه، متکلمان و دیگر عالمان اسلامی نیز متناسب با مباحث معرفتی خود به آن توجه کرده‎اند. فلاسفه اسلامی در معرفةالنفس فلسفی درباره این روش تحقیقات ارزنده‎ای دارند. برخی از متکلمان اسلامی نیز در مقدمه آثار و مباحث کلامی خود، ابزارها و راه‎های شناخت را بررسی کرده و روش مفید در علم کلام را تبیین کرده‎اند. از آن‎جا که روش سلوک تقوایی در برخی از آیات و روایات نیز مطرح شده است، روش مزبور توجه مفسران قرآن کریم و شارحان روایات را نیز به خود جلب کرده است. در نوشتار حاضر این روش از منظر عقل و آیات و روایات مورد بررسی قرار گرفته و آراء شماری از متفکران مطرح در این‎باره نقل و ارزیابی شده است