آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

گفتارهایی در ساحت «قواعد و روش‌های علم کلام» است. مطالب کتاب حاضر در طی دو بخش کلی تحت عناوین روش‌های کلامی و قواعد کلامی ارایه شده است. در بخش اول روش‌هایی چون: روش پژوهش و گفتمان کلامی، روش عقلی، روش تفکر عقلی فلسفی و غیرفلسفی، روش نقلی، روش استقرایی و تجربی، روش شهودی و عرفانی، روش جدلی و روش تمثیلی به اختصار معرفی و تبیین شده است. در بخش دوم نیز اصول کلی زیر بررسی شده است: قاعده وجوب بالذات، حسن و قبح عقلی، وجوب علی الله، قاعده لطف، قاعده اصلح، حکمت و غایت در افعال خداوند و قبح تکلیف به مالایطاق.

«القواعد الکلامیه»، کتابی است به زبان عربی که در شرح تعدادی از قواعد کلام اسلامی تالیف علی ربانی گلپایگانی، می‌ باشد. مولف در این کتاب به شرح و بررسی این قواعد پرداخته که عبارتند از: قاعده تحسین و تقبیح عقلی، عدل و حکمت، قاعده لطف و قاعده اصلح. این‌ ها قواعد کلامی هستند که بسیاری از مباحث کلامی عدلیه بر آن‌ ها مبتنی است.

القواعد الكلامية، كتابى است به زبان عربى كه در شرح تعدادى از قواعد كلام اسلامى تألیف على ربانى گلپايگانى. كتاب مشتمل بر مقدمه و نيز پيشگفتار مؤلف و چهار بخش مى‌باشد. برخى از مسائل علم كلام به بابى ويژه اختصاص ندارد، بلكه در تمام ابواب كلامى جريان دارد و مأخذ و منبع برخى مسائل كلامى قرار گرفته و به عنوان برهان و دليل بر آن‌ها مورد استفاده قرار مى‌گيرد. از اين رو با عنوان قواعد كلامى از آنها ياد مى‌شود، بر خلاف مسائلى كه اين گونه نيستند كه از آن‌ها به عنوان مسائل كلامى نام برده مى‌شود. مؤلف در اين كتاب به شرح و بررسى اين قواعد پرداخته كه عبارتند از: قاعده تحسين و تقبيح عقلى، عدل و حكمت، قاعده لطف و قاعده أصلح. اين‌ها قواعد كلامى هستند كه بسيارى از مباحث كلامى عدليه بر آن‌ها مبتنى است. نسبت اين قواعد به مسائل كلامى؛ همانند نسبت قواعد فقهى به مسائل فقهى است؛ بدين معنا كه مثلا در علم كلام، بحث از توحيد واجب تعالى و مراتب توحيد مساله‌اى كلامى است؛ اما بحث از حكمت خداوند سبحان، قاعده‌اى كلامى محسوب مى‌گردد، چرا كه بسيارى از مسائل كلامى بر آن مبتنى است. اولين قاعده كلامى كه مؤلف در اين كتاب به شرح و بسط آن مى‌پردازد، عبارت است از تحسين و تقبيح عقلى؛ از جمله مباحث كلامى كه بر قاعده مذكور مبتنى است، مى‌توان از امور ذيل نام برد: وجوب نظر في معرفت خداوند تبارك و تعالى، يا به عبارت بهتر لزوم بررسى درباره وجود خدا. اثبات عدل و حكمت خداوند قاعده لطف و نيز قاعده اصلح، هر دو مبتنى بر قاعده حسن و قبح عقلى هستند. بحث درباره اعواض و آلام و پاسخ‌گويى به مساله شر نيز مبتنى بر اثبات اين قاعده است. مساله حسن تكليف و وجوب آن نيز بر اين قاعده مبتنى است. حسن بعثت انبياء و در نتيجه ضرورت نيز توسط اين قاعده قابل اثبات است. عصمت پيامبران و نيز راهبران الهى نيز با توجه به اين قاعده قابل اثبات است. در اين بخش مؤلف درباره ارتباط اين قاعده با علم اخلاق و همچنين نقش آن در علم اصول فقه مطالبى را بيان نموده است. در ادامه مؤلف به سير تاريخى طرح مساله حسن و قبح عقلى در جهان اسلام اشاره كرده و تحولات آن را در علم كلام اسلامى مورد بررسى قرار داده است. سپس به موضوع عقل نظرى و عقل عملى اختصاص يافته و ضمن آن به موضوع عقل از نظر لغوى، كاربردهاى عقل در اصطلاح عالمان، بررسى ديدگاه‌هاى موافق و مخالف حسن و قبح عقلى، معرفى كاربردهاى واژه حسن و قبح و تعيين محل نزاع، اخبارى‌ها و مساله حسن و قبح عقلى و...پرداخته شده است. ذيل اين قاعده همچنين به يكى از مباحث مهم در موضوع حسن و قبح پرداخته شده كه عبارت است از، تبيين ملاك حسن و قبح به معنايى كه ميان معتزله و اشاعره مورد اختلاف است. در ادامه اين بخش به بررسى دلائل عقلى و نقلى عدليه بر حسن و قبح عقلى پرداخته شده است. ادله عقلى حسن و قبح عبارتند از: التزام به حسن و قبح حتى از سوى منكران شرايع. لزوم انكار حسن و قبح به صورت مطلق در صورت انكار حسن و قبح عقلى. لزوم انسداد باب معرفت الله تبارك و تعالى در صورت انكار حسن و قبح عقلى. سپس به معرفى و نقد ادله اشاعره مبنى بر انكار حسن و قبح عقلى پرداخته شده و در پايان اين بخش ديدگاه علامه سيد محمدحسين طباطبايى درباره حسن و قبح عقلى بيان گرديده است. بخش دوم كتاب به قاعده لطف اختصاص يافته و لطف از جهت لغوى و اصطلاحى تعريف گرديده و اقسام لطف(محصّل و مقرّب) معرفى شده و شرائط لطف و قيود آن بيان گرديده است. همچنين در اين بخش ديدگاه متكلمان درباره اين قاعده بيان گرديده و درباره تاريخچه ظهور اين قاعده و عامل ظهور آن در ميان متكلمان اسلامى سخن گفته شده است. بررسى مبانى لطف و ادله آن، ادله مخالفين قاعده لطف، مصاديق قاعده مذكور و ثمرات آن، قاعده لطف و حجيت اجماع و بررسى ماهيت لطف از ديدگاه كتاب و سنت موضوعات ديگرى است كه دراين بخش بدان‌ها پرداخته شده است. بخش سوم كتاب به معرفى و بررسى قاعده اصلح اختصاص يافته است. در اين بخش ديدگاه متكلمان اسلامى درباره اين قاعده، دلائل قول به وجوب اصلح بر خداوند، ادله منكران وجوب اصلح بر خداوند مورد بررسى قرار گرفته و نيز درباره اين قاعده با استفاده از روايات منقول از پيامبر و امامان معصوم عليهم‌السلام بررسى صورت گرفته است. بخش چهارم، كتاب به قاعده عدل و حكمت در كلام اسلامى اختصاص يافته است. فصل نخست اين بخش به مباحث مقدماتى درباره عدل مى‌پردازد و از معناى لغوى و اصطلاحى عدل، تاريخچه بحث از عدل در كلام اسلامى، ارتباط قاعده مذكور با قاعده حسن و قبح عقلى سخن گفته و درباره اين موضوع كه آيا عدل از جمله اصول دين است به بحث مى‌نشيند. فصل دوم اين بخش به براهين و دلائل عدل الهى اختصاص يافته است. در ادامه اين بخش هم از نتايج عدل و حكمت الهى سخن به ميان آمده و در پايان به برخى پرسش‌هاى مطرح شده درباره عدل الهى پاسخ گفته شده است.

بحث درباره علم امام به زمان و چگونگی ارتحال یا شهادت خود، از فروع مسئله گستره علم امام است. این مسئله را می‌توان از منظر عقلی و نقلی بررسی کرد. از مجموع روایات عام و خاص درباره گستره علم امام به دست می‌آید که امامان اهل بیت: به زمان و چگونگی ارتحال یا شهادت خود آگاه بودند. در این‌جا این پرسش یا اشکال مطرح می‌شود که چرا آنان تن به شهادت داده و به حفظ جان خود که عقلاً و شرعاً واجب است، اقدام نکرده‌اند؟ آیا این مطلب با عصمت امام ناسازگار نیست؟ مقاله حاضر به بررسی این مسئله پرداخته و پس از نقل و بررسی روایات مربوط به علم امام به زمان ارتحال یا شهادت خود، پاسخ‌هایی را که عالمان شیعه به پرسش یا اشکال مزبور داده‌اند و برخی از آن‌ها در بعضی از روایات نیز بیان شده است، گزارش و تحقیق کرده است.