آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب عَینُ العِبْرَة فی غَبْنِ العِتْرَة کتابی است عربی که سید ابوالفضائل، احمد بن طاووس حلی، (متوفای ۶۷۳ ق) آن را در موضوع آیات وارده در فضائل اهل بیت(ع) و ردّ مخالفین نگاشته است. مؤلف در این اثر با تقیه سخن گفته و خود را عبدالله بن اسماعیل نامیده است. ابن طاووس، ابتدا آیه قرآن را ذکر نموده، سپس روایت ذیل آیه را به نقل از مأخذ آن نقل می‌کند. در بسیاری از موارد نیز، پس از نقل روایت، توضیحی ذکر کرده و در آن معنا و وجه استدلال به آیه و روایت را بیان می‌نماید. کتاب عین العبرة درباره آیات وارده در فضائل اهل‌بیت پیامبر(ص) و رد مخالفین آنان است. این اثر نوشته سید احمد بن طاووس حلی بوده و شاگردش ابن داوود حلی در رجال خود به آن تصریح کرده است. خوانساری می‌نویسد: کتاب عین العبرة، کتابی است در نوع خود کم نظیر و فوائد بزرگی در آن نهفته است. موضوع اصلی کتاب به گونه‌ای طراحی شده که اگر کسی تزلزلی در اعتقادات خود نسبت به اولویت امیر المؤمنین علی(ع) و اولاد طاهرین او داشته باشد، با یک بار مطالعه این کتاب شریف، نه تنها اعتقادی راسخ نسبت به افضلیت حضرت علی پیدا خواهد نمود، بلکه به درجه سقوط و رذالت طیف مقابل آن حضرت نیز پی خواهد برد. ابن طاووس ابتدا آیه قرآن را ذکر کرده، سپس روایت ذیل آیه را به نقل از منبع آن نقل می‌کند. در بسیاری از موارد نیز، پس از نقل روایت، توضیحی ذکر کرده و در آن معنا و وجه استدلال به آیه و روایت را بیان می‌نماید. در تمام این موارد، مطلب را با «قال عبد الله بن اسماعیل...» آغاز کرده است. سید، بیشترین حجم کتاب را اختصاص به آیاتی داده که در ردّ مخالفین است و با اثبات عدم صلاحیت دیگران برای خلافت، اولویت و تعین ائمه (ع) برای امر خلافت روشن می‌گردد. مؤلف خود را مقید می‌داند تنها از کسانی روایت نقل کند که نزد فریقین (شیعه و سنی) مورد اتهام نباشند. ایشان اساس کار خود را بر کتاب کشف البیان ابو اسحاق ثعلبی و الوسیط فی تفسیر القرآن واحدی نیشابوری قرار داده است و بجز مواردی اندک، روایات را از همین دو کتاب نقل کرده است. به گفته ابن طاووس، یکی از بزرگانِ علمای گذشته، آنچه از فضائل امیرالمؤمنین علی(ع) در آیات قرآن بدست آورده بود جمع کرده و کتابی تألیف نمود. او نیز، بر آن شد تا علاوه بر آن مطالب، آیات دیگر و روایات ذیل آن‌ها را جمع‌آوری نماید تا بدین وسیله، فضل و برتری سادات بر غیرشان بر همگان روشن گردد.

معرفى اجمالى‏: « بناء المقالة الفاطمية في نقض الرسالة العثمانية»، نوشته ابو الفضائل، احمد بن موسى بن طاووس، متوفاى 673 ق، است. اين كتاب، به زبان عربى و در باره اثبات شايستگى حضرت امير المؤمنين، على علیه السلام براى امر امامت و رد پاره‏اى از شبهاتى است كه توسط برخى از بزرگان اهل سنت در اين مورد و هم در مورد مذهب تشيع مطرح شده است./ ساختار: كتاب، فاقد باب‏ بندى و فصل‏ بندى است./ گزارش محتوا: جاحظ، عمرو بن بحر، متوفاى 255 ق، كتابى را به نام« الرسالة العثمانية»، در رد بر شيعه و ايراد و اشكال بر اصول اعتقادات آنها نوشته و بسيارى از اصول مسلّم و مورد قبول تمام فرقه‏ هاى اسلام را انكار كرده است. مهم‏ترين هدف او در كتاب، شكستن مقام و منزلت مولاى متقيان امير المؤمنين، علی علیه السلام در نظر خوانندگان است و به هر وسيله ممكن، قصد مخدوش كردن آن سيماى الهى را دارد. در كنار اين هدف، دائما سعى در توجيه كارهاى خلفاى سه‏گانه دارد و آنها را با امير المؤمنين علیه السلام مقايسه مى‏كند و با ادله سست مى‏ خواهد افضليت آنها را اثبات كند. «يريدون ليطفؤوا نور اللّه بأفواههم و الله متم نوره و لو كره الكافرون» شايد بتوان كتاب حاضر( بناء المقالة الفاطمية...) را از بهترين رديه ‏ها بر رساله جاحظ شمرد كه از مؤلفى گران‏قدر از سادات آل طاووس به يادگار مانده است. اين كتاب، دومين كتاب سيد احمد بن طاووس- برادر بزرگوار على بن طاووس- در رد مخالفان است. ابو الفضائل، احمد بن طاووس با قلم شيواى خويش در سراسر اين كتاب گران‏قدر، با ادله عقلى و نقلى فراوان، شبهات و القاءات جاحظ را پاسخ داده است. گر چه جاحظ، در كتاب خود، به هيچ اصلى پاى‏بند نيست و از هر راه ممكن، قصد مخدوش كردن چهره تشيع را دارد، اما ابن طاووس با حوصله فراوان به سطر سطر كتاب او جواب‏هاى محكم و قاطع و مستدلّ داده است./ وضعيت كتاب‏: چاپ این کتاب با تحقيق و تصحيح و تعليقات سيد على عدنانى همراه است. در پايان كتاب، فهرست‏هاى متنوع با دقت فراوان ضبط شده است. ضمنا در پاورقى كتاب، تحقيق گسترده‏اى شامل نسخه‏ بدل‏ها، آدرس آيات و روايات، ترجمه و توضيح كلمات مشكل متن و شرح حال كسانى كه در متن نامى از آنها برده شده يا اشاره‏اى به آنها شده، صورت گرفته است.

کتاب «بناء المقالة الفاطمية فی نقض الرسالة العثمانیة» کتابی به زبان عربی نوشته ابوالفضائل، سید احمد بن موسی بن طاووس، متوفای ۶۷۳ ق، است. این کتاب، در رد کتاب «العثمانیة» جاحظ و درباره اثبات شایستگی حضرت امیرالمؤمنین، علی (ع) برای امر امامت است. عمرو بن بحر الجاحظ، متوفای ۲۵۵ ق، کتابی را به نام «الرسالة العُثمانیة»، در رد بر شیعه و ایراد و اشکال بر اصول اعتقادات آنها نوشته و بسیاری از اصول مسلّم و مورد قبول تمام فرقه‌ های اسلام را انکار کرده است. مهمترین هدف او در کتاب، ضمن شکستن مقام و منزلت امیرالمؤمنین، دائما سعی در توجیه کارهای خلفای سه‌ گانه، مقایسه آنها با امیرالمؤمنین (ع) و اثبات افضلیت آنان را دارد. ابن طاووس در این کتاب تلاش کرده تا به همه اشکالات وایرادات جاحظ پاسخ گوید.

«عَینُ العِبْرَة فی غَبْنِ العِتْرَة» کتابی است عربی که سید ابوالفضائل، احمد بن طاووس حلی، (متوفای ۶۷۳ ق) آن را در موضوع آیات وارده در فضائل اهل بیت (ع) و ردّ مخالفین نگاشته است. مؤلف در این اثر با تقیه سخن گفته و خود را عبدالله بن اسماعیل نامیده است. ابن طاووس، ابتدا آیه قرآن را ذکر نموده، سپس روایت ذیل آیه را به نقل از مأخذ آن نقل می‌ کند. در بسیاری از موارد نیز، پس از نقل روایت، توضیحی ذکر کرده و در آن معنا و وجه استدلال به آیه و روایت را بیان می‌ نماید. کتاب عین العبرة درباره آیات وارده در فضائل اهل‌ بیت پیامبر (ص) و رد مخالفین آنان است. این اثر نوشته سید احمد بن طاووس حلی بوده و شاگردش ابن داوود حلی در رجال خود به آن تصریح کرده است. ابن طاووس ابتدا آیه قرآن را ذکر کرده، سپس روایت ذیل آیه را به نقل از منبع آن نقل می‌ کند. در بسیاری از موارد نیز، پس از نقل روایت، توضیحی ذکر کرده و در آن معنا و وجه استدلال به آیه و روایت را بیان می‌ نماید. تنها نظم خاصی که در سراسر کتاب شریف عین العبرة به چشم می‌ خورد همان ذکر آیات، سپس روایات و به دنبال آن بیان مصنف بوده اما کتاب تبویب نشده است. از جهت ترتیب آیات نیز، ترتیب قرآن رعایت نشده است.

تحلیل رابطه ایمان و معرفت از مهم­ترین مسائل انسان­شناسی دینی است. سید بن طاووس از سویی بر نفی روش­های کلامی و استدلالی تصریح می­کند و از سوی دیگر در مواردی پرشمار، بر عقل فطری تأکید کرده و از استدلال­های عقلی بهره جسته است. دیدگاه او بر جریان­های عقل­ستیز بعدی اثر جدی داشت. ازاین­رو جمع­بندی دیدگاه وی در نسبت­سنجی استدلال عقلی و ایمان در حیات انسان دینی اهمیت می­یابد. با کنار هم ­گذاردن عبارات سید بن طاووس، کفه انتقاد از معرفت استدلالی عقلی سنگینی می­کند. به این ترتیب می­توان وی را از سردمداران کلام نقلی یا فطری‌گرایی در علم کلام به‌شمار آورد. مخالفت با روش تفکر معتزلی در برابر مطلق روش­های عقلی و نیز نفی استدلال­های پیچیده عقلی در برابر قواعد بسیط عقلی، ازجمله توجیهاتی است که در جمع­ بین دو رویکرد وی قابل عرضه است. در این مقاله ضمن معرفی دو رویکرد مذکور و جمع­بندی نهایی دیدگاه سید، برخی آسیب­ها و اشکالات نظریه وی نیز گوشزد شده است.

سید بن طاووس در مباحث اعتقادی بر نقل و عقل فطری اعتماد می‌کند. او هشدارهای عقل و اشارات قرآنی و هدایت های الهی و نبوی را تقویت کننده راه فطرت می‌داند. از نظر سید، عقل فطری بدون استدلال های پیچیده کلامی می‌تواند خداوند را به بندگان نشان دهد، و از تبعیت عقل کلامی و افتادن در نزاع‌های علم کلام بر حذر می‌دارد. از نوشتن کتاب کلامی دوری می‌گزیند؛ هر چند شیوه متکلمان را بطور کلی مردود نمی‌داند. سید، عقل را برای کشف تفصیلی مراد الهی، غیر مستقل می‌داند، و در مواردی هم عقل را لازم اما غیر کافی می‌داند. ایشان بر خلاف نگاه ضد کلامی اش (به ویژه کلام عقلی)، عملاً در برخی مواردی، از استدلال های کلامی استفاده می‌کند. به جای استفاده از استدلال عقلی، کلام نقلی را می‌پسندد و در دفاع از آن دلایلی بیان می‌کند. بحث امامت از منظر ایشان از اهمیتی ویژه برخوردار است و در این حوزه مباحث عقلی و نقلی فراوانی ذکر نموده است. سید بن طاوس فلاسفه را انسان هایی راه گم کرده و صاحبان برخی اقوال باطل می‌داند، اما با این حال برخی مواقع، برای ردّ قول مخالفان، استدلالی فلسفی و یا شبه فلسفی ارائه می‌دهد.

مطابق با تصویری که توماس کوهن در کتاب ساختار انقلاب‌های علمی از مرحله «بحران علمی» و در نتیجه «تغییر پارادایم» ارائه می‌کند، همیشه در فرایند تغییر مکتب و جایگزینی آن با مکتبی دیگر شاهد برخی مقاومت‌ها هستیم و به همین دلیل در عصر بحران علمی گاه شاهدیم که انبوهی از نظریات تولید می‌شوند. این سیر تحولات را در فرایند تغییر و جایگزینی مکاتب حدیثی امامیه، از جمله جایگزینی مکتب حلّه با مکتب بغداد در نیمه دوم قرن هفتم، نیز شاهدیم. بعد از ابن‌ادریس حلّی و با آشکار شدن نقاط ضعف فقاهت مکتب بغداد، الگوی مکتب بغداد در مواجهه با سنت (عدم حجیت اخبار آحاد) با چالش‌های جدی روبه‌رو شد و فقهای متعددی با الگوی کلان فکری این مکتب مخالفت کردند. در این بین برخی، مثل محقق حلّی در المعتبر، سعی کردند با ایجاد اصلاحاتی در این مکتب، توسعه‌ای را در پذیرش روایات قائل شوند و ضعف‌های نظریه مکتب بغداد را برطرف کنند. برخی دیگر نیز، مثل علی بن‌طاووس، احمد بن‌طاووس، فاضل آبی و محقق حلّی در معارج الاصول، نظریه حجیت اخبار آحاد را در مقابل نظریه مکتب بغداد طرح‌ریزی کردند تا اینکه علامه حلّی در آثار خود ادله متعدد عقلی و نقلی بر حجیت اخبار آحاد ارائه می‌دهد. به دلیل قوت استدلال او، مکتب حلّه با نام وی در بین امامیه شهرت می‌یابد.