آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

عقل به عنوان یک قوه با عت تمایز انسان از سایر حیوانات میشود در عرصه ی دین پژوهی هم عقل نقش بسزایی ایفا میکند و استاد مطهری و علامه جعفری به عنوان دو متفکر عقل گرا به این مساله پرداخته و بحث کرده اند.

یکی از مهم‌ترین مسایلی که در مورد اخلاق مطرح است، معناشناسی فضایل و رذایل اخلاقی و به بیان دیگر تعریف آنهاست. هر عبارت اخلاقی مرکب از محمولاتی عام از قبیل خوب، بد، باید و نباید و موضوعاتی از قبیل راستگویی، دروغگویی، امانت‌داری، گذشت، حسد و ... است. در این پایان‌نامه هدف آن است تا به تعریف و توصیف موضوعات اخلاقی پرداخته شود. اما روشن است که این تعریف‌ها نمی‌توانند تعریف حقیقی (به جنس و فصل) باشند و باید از سنخ تعاریف دیگری باشند. از طرف دیگر فضایل و رذایل اخلاقی در بستری از مبادی شکل می‌گیرند و محقق می‌شوند و نیز از سوی دیگر، می‌توانند در زمینه‌ی خاصی به تعالی برسند. به بیان دیگر اخلاق متعارف و انسانی دارای مبادی و زمینه‌های تعالی نیز هست. از این رو در این پایان‌نامه به معناشناسی پاره‌ای از مبادی فضایل و رذایل و نیز معناشناسی زمینه‌های تعالی و ارتقای اخلاق نیز پرداخته شده است.روشن است که در زیست جدید، در هر مقطع و دوره‌ای نیازمند بازخوانی و مرور دوباره فضایل و رذایل فرهنگ خویشتن هستیم تا از واقع‌بینی ارزشی و داوری‌های درست ارزشی فاصله زیادی نگیریم و بتوانیم تعلیم و تربیت شخصی و اجتماعی را در بستر مناسبی هدایت کنیم.

انسان فطرتا موجود کمال طلب است و برای رسیدن به کمال نیاز به برنامه و الگوی عملی دارد. دین الهی برنامه رسیدن انسان به کمال لایق را بیان می‌کند و پیامبران الهی و ائمه‌ی هدی علیهم السلام الگوهای عملی رسیدن به کمال‌اند. از میان علمای دین بشتر فلاسفه و عرفا از این منظر به فهم و بیان دین پرداخته‌اند. علامه جعفری از علمای معاصر هم با فلسفه دم خور بود و هم دل در گرو عرفان داشت و لذا در آثارش به بیان کمال انسان می‌پردازد و بیان می‌کند که کمال نهایی انسان عبارت است از قرب الهی. ایشان که عرفان اسلامی را هماهنگ با متون دینی می‌داند رسیدن به کمال نهایی انسان را مانند عارفان به سیر و سلوک قلبی می‌دانند و معتقد‌اند که حیات طیبه یا حیات معقول داشتن را راه رسیدن به کمال نهایی است. وسیله‌ی قرارگرفتن در چنین حیاتی گام نهادن به بر نامه‌های دینی و استفاده از عقل است که عقل نظری ابزار حرکت و ضروری برای حیات مادی است و عقل عملی برنامه‌های دینی را دریافت و در مسیر آن حرکت می‌کند و با چنین حرکتی نفس که در بدو تولد مادی بالفعل و مجرد بالقوه است با حرکت جوهری از قوه به فعل در می‌آید تا اینکه در نهایت به مقام فنا و قرب الهی نائل می‌شود. طبیعی است که سیر و سلوک انسانی مثل هر حرکت دیگری موانع معرفتی و عملی دارد از جمله‌ی مهمتری مانع معرفتی خود کم بینی و خود بزرگ بینی است و از موانع عملی عدم تزکیه نفس است که پیامدهای عبارتند از: تکبر وخود نمایی، تکذیب و انکار دیگران، پرستش معبودهای ساختگی، انحراف از حق و عدالت، عدم پایبندی به نظم و قانون، تقدم روابط بر ضوابط و تضاد خود محوری با انبساط و خود شکوفایی.

علامه جعفری و ویتگنشتاین متقدم دو فیلسوفی هستند که صورت‌بندی آن‌ها از بحث اراده‌ی آزاد، ارتباط تنگاتنگی با اصل علیت دارد. می‌توان قرابت و هم‌گرایی دیدگاه این دو فیلسوف را در چنین مباحثی ارزیابی کرد: تفکیک میان اراده و جهان، وجودنداشتن شبکه‌ی علی میان اراده و کنش انسان، نقش محوری منِ مابعدالطبیعی و سوژه‌ی متافیزیکی در اراده‌ی انسان و تسری اصل علیت به‌مثابه پیش‌فرض ذهنی انسان در سنجش وقایع. وانگهی، می‌توان درباب تفاوت‌های نگرش این دو فیلسوف نیز سخن گفت. به‌این‌صورت که علامه جعفری به دوگانگی میان من متافیزیکی و اراده قائل است؛به‌نحوی که من بر اراده و جهان تأثیر علی (غیر از فیزیک کلاسیک) می‌نهد. اما در فلسفه‌ی ویتگنشتاین، اراده‌ی متافیزیکی با سوژه‌ی متافیزیکی این‌همان است و ازآنجاکه در مرز عالم قرار دارد، پیوندی با جهان نخواهد داشت. نوآوری این مقاله در تحلیل تطبیقی اراده‌ی آزاد از دریچه‌ی اصل علیت است که به هم‌گرایی آرای دو فیلسوف در بسترهای بینشی متنوع اشاره می‌کند.

معنای زندگی به عنوان مساله‌ای بسیار مهم، مورد توجه استاد مطهری و علامه جعفری قرار گرفته است. بررسی توصیفی- تحلیلی دیدگاه این دو متفکر مسلمان، مبین این حقیقت است که علی‌رغم وجود مشابهت‌های قابل توجه، تفاوت‌های اساسی در رویکرد آن‌ها نسبت به این مساله وجود دارد‌. این تفاوت‌ها در سه محور اصلی قابل صورت‌بندی است: 1- رویکرد کلامی و نقلی استاد مطهری به این مساله برخلاف رویکرد عقلی و فلسفی علامه جعفری به آن 2- نگرش غیراستقلالی و معنای زندگی و بدیهی‌انگاری آن در مقابل توجه جدی علامه جعفری به مقام پرسش معنای زندگی و تلاش برای استخراج پاسخ این مساله از درون تحلیل پرسش. این تفاوت‌‌های اساسی خود نشان‌دهنده‌ی دو گونه‌ی متفاوت بحث از معنای زندگی تحویل‌گرایانه‌ی استاد مطهری به مساله‌ی معنای زندگی در مقابل نگرش استقلالی و محوری علامه جعفری نسبت به این مساله 3- عدم توجه استاد مطهری به پرسش در ساحت اندیشه‌ی اسلامی- ایرانی است.

رساله ی حاضر درباره ی حقیقت مرگ و حیات پس از آن در اندیشه علّامه محمد تقی جعفری به رشته نگارش درآمده است و هدف از پرداختن به این موضوع آن بوده است که به دیدگاه علّامه جعفری درباره ی حیات و شناخت انواع حیات و اهداف آن دست یافته و به تبیین و تحلیل نظر علّامه جعفری درباره مرگ و سرنوشت حیات آدمی پس از مرگ پرداخته شود ؛ بدان منظور که انسان ها به زندگی برتر و راه کارهای متناسب جهت وصول به چنین زندگی توجه داده شوند .نتیجه آن که به عقیده ی علّامه جعفری رسمی ترین دعوتی که در عرصه ی هستی از آدمی به عمل آمده ، مرگ است وهمواره هر انسانی ناگزیر از رویارویی با این پدیده بوده است و زاویه ی دید هر فرد به مقوله ی مرگ بر طبق دیدگاه او به زندگی تنظیم می شود و برای فهم مسئله مرگ ابتدا بایستی معنای زندگی را دریافت . علّامه جعفری با توجه به ارتباط ژرف و محکمی که میان مرگ و زندگی مشاهده می کند حیات را به دو نوع حیات طبیعی محض و حیات معقول تقسیم می نماید ؛ اولی همان است که اکثریت انسان ها به آن خوگرفته اند و در خلال آن تنها در پی اشباع غرایز طبیعی خویش اند و دومی عبارت است از حیات آگاهانه ای که نیروها و فعالیت های جبری زندگی طبیعی را با بر خورداری از رشد آزادی شکوفان در اختیار ، در مسیر هدف های تکاملی تنظیم نموده است . مرگ در حیات معقول ، پل عبور به سرای ابدیّتی است که ترس و اندوه و در آن راه ندارد و این در حالی است که در حیطه ی حیات طبیعی محض ، مرگ غیر قابل پذیرش است و عبارت است از نقطه پایانی بر خط زندگی ، نیستی و فنا . علّامه جعفری با تکیه بر احساس تعهد و تکلیف برین در زندگی ، عدم ظرفیت این دنیا جهت پاداش و کیفر انسان و نیز اشباع نشدن استعداد های عالی بشری در این دنیا ضرورت روز معاد (صرف نظر از جسمانی یا روحانی بودن آن) را اثبات نموده است و از آن جا که معاد روحانی و اعتقاد به آن تکیه بر اثبات وجود روح و تجرد آن دارد به طور تفصیلی به این مسأله پرداخته که در متن رساله تفصیل آن مذکور است . حیات پس از مرگ با ورود به عالم برزخ آغاز می شود که از دیدگاه علّامه جعفری برزخ دو اصطلاح متفاوت دارد ؛ اول مدتی که انسان در میان مرگ و روز رستاخیر به سر می برند و دوم جهانی میان بهشت و دوزخ که نام آن اعراف است . علّامه جعفری هم اعتقاد به معاد جسمانی و هم معاد روحانی دارد و چون به وجود حرکت تکاملی در برزخ و جهان دیگر معتقدند بهشت و برخورداری از درجات آن و جهنم و ابتلاء به عذاب های آن را منتهای کمال و سقوط انسان نمی دانند بلکه لقاء الله و رضوان الله را پایان تکامل بشر و فراق خداوندی را انتهای سقوط آدمی و بالاتر ین عذاب معرفی می نماید. پس علّامه جعفری به عنوان یک عالیم دینی ، با تکیه بر منابع اسلامی زندگی پیوند نخورده با حیات معقول را منشأء نوعی از زیستن دانسته است که تمام تجاوزها و جنگ ها و درنده خویی ها در تاریخ از آن بر می خیزد افرادی که تن به چنین حیاتی داده اند منکر ارتباط این جهان و جهان پس از مرگ می باشند و یا آن را به دست فراموشی سپرده اند. اما به هر حال و صرف نظر از غفلتی که آدمیان به مرگ و حیات پس از آن دارند ناگزیر با مرگ روبرو گشته و به دنیای پس از آن منتقل می گردند و در آن جا پاداش کیفر اعمال خوب و بد خود را خواهند دید

پایان نامه حاضر تلاشی برای مقایسه تربیت عقلانی از دیدگاه علامه جعفری و جان دیویی می باشد . روش این تحقیق روش مقایسه ای بردی می باشد و ابزار جمع آوری اطلاعات نیز از طریق کتابخانه می باشد . علامه جعفری تربیت عقلانی را پرورش قوه ی تفکر انسان برای انتقال از حیات معمول به حیات معقول می داند . این تربیت عقلانی دارای یک سری اهداف ، اصول و روش ها می باشد . علامه جعفری برای تربیت عقلانی یک هدف نهایی و چند هدف واسطه ای بیان می کند .هدفنهایی تربیت عقلانی از دیدگاه علامه جعفری عبادت و بندگی خدا می باشد واهداف واسطه ای تربیت عقلانی نیز شامل خودسازی ، غلبه عقل بر هوای نفس وتبدیل احساسات خام به احساسات تصعید شده می باشد . علامه همچنین برای تربیت عقلانی اصل تعقل برین ، اصل توازن عقل و احساس ، اصل استمرار و یادگیری و اصل طهارت قلب را مطرح می کند و از طرفی برای تربیت عقلانی روش های اندیشیدن مبتنی بر محتوای وحیانی ، روش ارائه تکلیف متناسب ، روش تربیتی تمرین و تکرار و روش تربیتی تحریک به حقیقت جویی را بیان می کند . جان دیویی تربیت عقلانی را انتقال کنجکاوی کم و بیش تصادفی و اظهار نظر متفرقه به گرایش های هوشیارانه و پژوهش محتاطانه و دقیق می داند و برای آن یک سری اهداف ، اصول و روش ها مطرح می کند . دیویی معتقد است هدف تربیت را باید از جریان تربیتی استخراج نمود و با تحمیل هدف هایی که از بیرون بر اشخاصاعمال می شود مخالف است و هدف و وسیله را یکیمی داند . دیویی برای تعلیم و تربیت یک سری اصول مطرح می کند:اصل انضباط ، اصل تفکر ، اصل ادامه یا استمرار ، اصل تاثیر متقابل ، اصل کنترل اجتماعی ، اصل آزادی ، اصل مربوط به هدف و اصول مربوط به مواد درسی.دیویی همچنین برای تربیت عقلانی روش حل مساله را مطرح می کند . علامه جعفری در مورد مفهوم تربیت عقلانی ، اهداف تربیت عقلانیو اصول تربیت عقلانی با جان دیویی تفاوت نظر دارد اگر چه از لحاظ لفظی بین آنها تشابه نظر وجود دارد . علامه جعفریو جان دیویی در مورد این روش که دانش آموز خود باید به دنبال کشف حقیقت باشد تشابه نظر دارند. این وجوه افتراق زیاد و اشتراک کم در مورد مفهوم تربیت عقلانی و مولفه های آن ( اهداف ، اصول ، روش ) به نقش اساسی دین در افکار علامه جعفری و رها کردن نقش دین در افکار جان دیویی بر می گردد .

اعتماد بیش از اندازه به علم و تفکر فن‏آورانه در رفع نیاهای مادی انسان و غفلت از نیازهای معنوی و روحی بشر، سبب بروز مشکلی بس بزرگ در زندگی به ظاهر سرشار از رفاه و آسایش انسان در دوران جدید شده و او را به پوچ و بیهوده انگاشتن نظام آفرینش و انسان سوق داده است. انسانی که برای شأن و منزلت نهایی‏ خود در عالم، صرفاً به فن‏آوری متّکی است، از نومیدی و پوچی گریزی ندارد چرا که فن‏آوری فقط در متن زندگی‏ای موجب پیش‏رفت می‏شود که خود آن زندگی محکوم به فناست. تفکر فن‏آورانه از ارائه غایات و ارزش‏هایی که برای هدایت زندگی ضرورت دارند نیز عاجز است. بر خلاف انسانِ ما‌قبلِ دوران جدید، که به جهان و انسان به عنوان مجموعه‌ای برخوردار ازمبدأ و در حال حرکت به سوی مقصدی معین می‌نگریست، انسان امروز نظام آفرینش و از جمله زندگی انسان را تهی از هر گونه معنا و هدف دانسته و خود را چونان شیئی که بدین عالم پرتاب شده، در نظر می‌گیرد. با این نوع نگرش به جهان و انسان، بشر امروز که از سویی زندگی را امری تحمیل شده بر خود می‌داند و از سوی دیگر چاره ای جز گذران این زندگی، فراروی خود نمی بیند، برای تحمل پذیر ساختن آن دست‌به‌کار خلق و ابداع معناها و اهدافی ساختگی می شود تا بلکه بدین‌وسیله اندکی از احساس پوچی و دشواری زیستن در این جهان بکاهد. از این رو برخی از اندیشمندان دنیای مدرن برای هموار ساختن راه کنارآمدن با دشواری زندگی، راه‌حلهای متفاوتی ارائه کرده اند که از سوی دیگران با انتقادهایی نیز مواجه شده است. این راه‌حل ها در دو گروه: فراطبیعت ‌باور و طبیعت‌ باور قابل دسته‌بندی است که در این نوشتار بدانها پرداخته و مورد نقد و بررسی واقع شده‌اند. در ادامه، از نگاه یکی از بزرگترین شخصیت‌های دینی، که از افقی بس برتر و فراتر از افق طبیعت به انسان و حیات می‌نگرد؛ یعنی علی(ع)، به موضوع «معنای زندگی» پرداخته شده و با مراجعه به آراء و نظریات علامه محمد تقی جعفری، این نوع نگاه به زندگی، تفسیر و تبیین گشته و مولفه‌های آن از نگاه امام علی (ع) معرفی گردیده است. در پایان نوشتار حاضر از حیات طیبه، که ثمره جهان بینی توحیدی توأم با کردار شایسته است، به عنوان زندگی معنادار، یاد شده است.