آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مباحث مهمی که در حوزه پژوهش‌های دینی به‌ طور جدی بحث می‌شود، مبحث راهنما شناسی است. همه مسلمانان حضرت پیامبر اکرم ۹ را به ‌عنوان راهنمای بشر به ‌سوی حق و کمال انسانی مورد تأیید و تأکید قرار می‌دهند، اما در حوزه تفکرات مذهب تشیّع در استمرار بحث نبوت، بحث از هدایت‌گری ائمه معصومین نیز به میان می‌آید. علّامه جعفری نیز در همین راستا بحث از نبوت و امامت را به‌ عنوان راهنمایان انسان به‌ سوی قرب حق‌تعالی مطرح نموده است. به بیان ایشان، هماره در طول تاریخ انسان‌هایی به‌ عنوان پیامبر وجود داشته‌اند که یاری گر انسان از ظلمات و هدایت به ‌سوی روشنایی باشند. حضرت پیامبر اکرم ۹ نیز به‌ عنوان آخرین فرستاده آسمانی است که با معجزه جاوید خویش به نام قرآن کریم مشعل فروزان هدایت را با اذن الهی روشن نگه‌داشته است. در راستای هدایت‌گری مستمر الهی و نیاز مردم به رهبر، پیامبر اکرم ۹ جانشینانی پس از خود انتخاب کرد که راهنمای امت به ‌سوی کمال انسانی باشند و تفسیر دین را بر عهده‌ گرفته و از انحراف آن جلوگیری نمایند. نکته مهم در آرای علّامه جعفری توجه به این حقیقت است که منصب راهنما بودن و هدایت‌گری مردم لازم است که چند ویژگی اساسی و اصلی داشته باشد که بدون آن‌ها امر هدایت‌گری معنایی ندارد. از مهم‌ترین این ویژگی‌ها می‌توان به منصوب بودن از طرف خداوند و عصمت ایشان از گناه و خطا و نسیان اشاره کرد.

علامه محمدتقی جعفری به عنوان متفکری که عنایت ویژه به مباحث انسان‌شناسی دارد، مباحث مهمی در باب نفس از زوایای گوناگون مطرح کرده است. او با تمایز نهادن میان اصطلاحات گوناگونی که در مورد نفس به‌کار می‌رود، مطالب بسیاری را در باب عدم شناسایی روح و علل آن، معنای تجرّد، تمایز روح از بدن، پیدایش نفس و دلایل تجرّدآن و ده‌ها مسئلۀ دیگر مطرح کرده است. از نظر او شناسایی ویژگی‌های روح یا «من» از اهمیت بسزایی برخوردار است؛ زیرا تمایزات انسان را از دیگر موجودات عالم نشان می‌دهد. تفسیر دو سطح مجاور طبیعت و ماورای طبیعت نفس که نخستین‌بار ابن سینا مطرح کرد، از جمله بحث‌های دقیق اوست. از نظر او در بحث از نفس باید به کارکردهای مغز و ارتباط این دو با یک‌دیگر نیز توجه داشت. ثبات و تحول و مراتب نفس از دیگر مباحث دقیقی است که وی با تحلیل آنها نگاه خاصی را به انسان ارائه می‌دهد. در این مقاله به دیدگاه‌های علامه جعفری در باب نفس و ابعاد و مراتب آن پرداخته می‌شود.

بررسی اندیشه‌های مختلف درباره فلسفه و علم گسترده می‌باشد و نسبت فلسفه و علوم و تاثیر هریک بر دیگری در فلسفه اسلامی جایگاه خاصی دارد. در پژوهش حاضر به نظرات علامه جعفری و آیت الله جوادی آملی درباره نسبتی که میان فلسفه و علم وجود دارد پرداخته شده است. مسئله اصلی اینکه از دیدگاه علامه جعفری و آیت الله جوادی فلسفه و علم چیست و نسبت آن دو چگونه است ؟ و فلسفه چگونه در تولید نظریه-های علمی نقش آفرینی می‌کند. با روش توصیفی، تحلیلی نظرات این دو متفکر در مورد فلسفه، علم و علم دینی مورد بررسی قرار گرفته و علامه جعفری از فلسفه انتظارات بالاتری دارد. از دیدگاه ایشان نقش علم در تکامل حیات انسان می‌باشد و علم و دین و فلسفه را از ارکان حیات معقول می‌دانند‌. آیت الله جوادی آملی‌، معتقد است که موضوعات علوم و به تبع، موضوعات مسائل آن‌ها محمول های مسائل فلسفی اند از این‌رو نظام روابط طولی میان مسائل فلسفه (مبادی فلسفی علوم) و مسائل علوم برقرار است و بحث درباره وضع متنوع موجودات و پدیده ها بدون در نظر گرفتن اعتبار وجودی شان امکان پذیر نیست .بنابراین علم اسلامی ره آورد فلسفه الهی است.

یکی از مهم‌ترین شرایطی که در نصوص دینی برای قبولی اعمال و عبادات بیان‌شده، مسئله اخلاص است، به‌گونه‌ای که اعمال عبادی بدون اخلاص را دورکننده انسان از مقام ربوبی دانسته‌اند. ازآنجاکه امیرالمؤمنین علی(ع) در کلمات نورانی خود به این موضوع توجه بسیار نموده‌اند، لذا در این مقاله تلاش شده با تحلیل محتوای مطالب علامه جعفری در شرحی که بر نهج‌البلاغه نگاشته‌اند، به تبیین مفهوم حقیقی اخلاص، گونه‌ها، انواع و شاخصه‌های آن پرداخته و بدین‌وسیله، مسیر فهم صحیح و کامل کلمات گهربار اهل‌بیت(ع) را در این زمینه فراهم سازیم. این کتاب ازجمله شروح جامع و چندبُعدی نگاشته شده در دوره معاصر برای مخاطبین اهل تحقیق و پژوهش بوده و به دلیل تسلط نویسنده بر حوزه‌های مختلف دانش و فلسفه، مباحث آن به‌صورت روشمند و استدلالی بیان شده تا فهم صحیح را برای مخاطب ایجاد کند. در این مقاله از روش تحلیل محتوا استفاده‌شده و نتایج تحقیق بیانگر آن است که علامه جعفری اخلاص را عالی‌ترین کیفیت رابطه میان انسان و حقیقتی که مطلوب ذاتی اوست، دانسته و با تقسیم آن به دو بخش عام و خاص، بالاترین مرتبه اخلاص را اخلاص ارزشی معرفی نموده و مؤلفه‌های بنیادین و شاخصه‌هایی آن را تعریف کرده است. ایشان همچنین با تقسیم اخلاص به دو گونه اخلاص در عقیده و اخلاص در عمل، به ترسیم ابعاد سه‌گانه اخلاص در حوزه اطاعت، عبادت و استعانت پرداخته و درنهایت آثار و پیامدهایی مانند: نیل به وحدت مطلق، کسب معرفت، تسهیل جریان تعلیم و تربیت و تحقق عدالت را برای فهم وجود اخلاص در نهاد انسان‌ها، معرفی نموده‌اند.

مفهوم سبک زندگی موضوعی است که تقریبا، همه شئون حیات انسانی را در بر داشته و مورد توجه اکثر پژوهشگران در علوم اجتماعی و مردم‌شناسی و جامعه‌شناسی قرار گرفته و به آن پرداخته ‌می‌شود. بر همین اساس، یکی از مهم‌ترین مباحث و سوالات عصر کنونی که در مباحث انسان شناسی بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد، مسئله ‌حیات انسان است. ضرورت هماهنگ ساختن انسان آن‌چنان‌که هست با انسان آن‌چنان‌که باید و همچنین ضرورت رفع موانع تکامل انسانی، تنها با طرح حیات طیبه یا همان حیات‌معقول در حوزه انسان‌شناسی امکان‌پذیر است. در این بین، علامه جعفری که از راهیان حیات‌معقول بوده‌اند، در تمامی آثار خود به‌خصوص ترجمه و شرح نهج‌البلاغه، حیات‌معقول را به‌طور کامل تفسیر کرده‌اند. از آن‌جا‌که، بحث حیات‌معقول در سبک زندگی اسلامی نقش بسزایی دارد و پژوهش در این مسئله در آثار علامه نتایج ارزشمندی خواهد داشت، این پژوهش با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی و با هدف ترسیم سبک زندگی اسلامی براساس حیات معقول از دیدگاه علامه جعفری، می‌کوشد تا الگویی نظام‌مند از چگونگی سبک زندگی اسلامی برمبنای حیات معقول، را در سه حوزه‌ی رابطه انسان با خدا، خود و اجتماع، ارائه کند تا بتواند گامی مؤثر در توسعه مباحث سبک زندگی و عرصه حیات بشری، بردارد و منشأ تحولات روحی و اخلاقی شود. و این فرضیه را محک بزند که، از جمله ابعاد مهم و کاربردی این مسئله، نقش آفرینی حیات معقول در شکل‌دهی سبک زندگی است. تحقیق حاضر، سبک زندگی اسلامی بر مبنای حیات‌معقول علامه جعفری را، بررسی کرده است. علامه این مسئله را در چهار حوزه رابطه انسان با خدا، رابطه انسان با خود، رابطه انسان با اجتماع و رابطه انسان با جهان‌هستی بررسی کرده است، که در این نوشتار سه رابطه انسان باخدا، باخود و با اجتماع پرداخته شده است. بازنمایی ابعاد سبک زندگی اسلامی از منظر علامه، نقطه آغازی است که این جستار، برای ارائه تصویری روشن از بحث برمی‌گزیند. ارتباط انسان با خدا و خود و اجتماع از جمله مباحث مورد تأکید در این نوشتار است.

علامه محمدتقی جعفری (رضوان الله تعالی علیه) از جمله عالمان زمان‎شناس است که در کشاکش مناقشات نیروهای مذهبی و غیرمذهبی درباره بافت آزادی در بین انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی به تأملات فلسفی مهمی پرداخته است. مهم‎ترین پرسشی که او دراین‎باره دارد، آن است که آزادی از منظر ادله عقلی و درون نصی در برابر آنچه در غرب به آزادی مثبت و منفی بیان می‎شود، چیست و بر چه قلمروهایی دلالت دارد؟ او با تفاوت‎نهادن میان سه مفهوم «رهایی»، «آزادی» و «اختیار» تلاش می‎کند آزادی را «اختیار شایسته» تعریف نماید و فضاهای چنین تعریفی را در چند قلمرو آزادی عقیده، آزادی بیان تبیین نماید. علاوه بر این او کوشیده است محدودیت‎های نظری و عملی این آزادی را بررسی و راهی به سوی تحقق آن در جامعه دینی فراهم آورد. در پایان این مقاله مؤلف می‎کوشد امکانات و مشکلات رویکرد علامه جعفری به آزادی گفته شده را بررسی کند تا شاید برای اکنون ما به کار آید.

انسان شناسی فلسفی دانشی است که با اتکاء به ابزار معرفتی عقل به بررسی ابعاد مختلف انسان می‌پردازد. اهمیت انسان شناسی فلسفی از آن جایی است که جهت گیری علوم مبتنی بر فلسفه‌ها و انسان‌شناسی‌‌ها است و علوم بر اساس آن‌ها پی ریزی می‌شوند، از اینرو امروزه با هدف قرار گرفتن تولید علم دینی و بومی، باید به انسان شناسی فلسفی اهتمام بیشتری نشان داده شده و در کنار تولید انسان شناسی های جدید، بیش از پیش نظرات فیلسوفان مسلمان در زمینه انسان شناسی مورد بررسی قرارگیرد. استاد محمدتقی جعفری از جمله فیلسوفانی هستند که با طرح مباحثی درباره انسان گام‌هایی برای شناختن و شناساندن انسان برداشته اند. مرحوم جعفری با طرح مفصل مساله جبر و اختیار و با توجه دادن به نیروی نظارت و تسلط شخصیت انسان سعی در اثبات اختیار داشته‌اند. از طرف دیگر استاد جعفری علی رغم اینکه سرشت آدمی را عاری از پستی و پلیدی، و نیکی و زیبائی می‌داند اما توانمندی ذاتی انسان را برای گام برداشتن در مسیر کمال نه تنها انکار نکرده بلکه به طور قطعی می‌پذیرند. همچنین در مقام پاسخ به معمای فلسفه و هدف زندگی انسان معتقدند هدف زندگی انسان قرار گرفتن در جاذبه ربوبی است. از دیگر نکات حائز اهمیت در انسان شناسی استاد جعفری تقسیم بدیع استاد برای انواع ادراک است.

چکیدهشناخت شخصیتی که اسوه‌ی کامل بشریت است، برای هر انسانی ضروری است؛ از‌این‌رو در این نوشتار در پی بررسی تطبیقی ویژگی‌های امام علی (ع) و امامت ایشان از دیدگاه علامه جعفری و جرج جرداق هستیم. هدف مورد نظر ما در این پژوهش آشنایی هر چه بیشتر با ابعاد شخصیتی امام علی (ع) است؛ چرا که شخصیت آن حضرت، شخصیتی فرا مذهبی و حتی فراملی است و انتخاب جرج جرداق مسیحی نیزدر همین راستاست تا شخصیت امام علی (ع) الگویی تمام عیار جهت رشد ابعاد وجودی انسان‌های طالب کمال باشد. در این پژوهش، ابتدا در فصل شناخت امام علی(ع) ضرورت شناخت، دشواری شناخت، تاریخچه‌ی شناخت، راه‌های شناخت و دیدگاه اقشار مختلف در مورد امام علی (ع) مورد بررسی قرار گرفته تا ضرورت شناخت امام علی (ع) اثبات شود. پس از اثبات ضرورت شناخت امام علی(ع) جهت شناخت هر چه بیشترشخصیت امام علی (ع) رابطه ایشان با خدا، خود، دیگران و عالم هستی مورد بررسی قرار می-گیرد؛ از این رو در فصل رابطه امام علی(ع) با خدا،فضایل حضرت درارتباط با خدا، کتاب خدا، فرستاده خدا مورد بررسی قرار می‌گیرد. پس از آن به دلیل اهمیت و گستردگی امامت امام علی(ع)، در فصلی اختصاصی ابتدا بهمعنا‌شناسی ولایت، امامت و خلافت در لغت، اصطلاح، قرآن و عرفان، بیان رابطه‌ی این‌ها، تفاوت‌ آن‌ها با نبوت و رسالت، برتری مقام امامت از نبوت و مواردی از این قبیل پرداخته شده است و پس از آن جایگاه امامت در علم کلام، مراتب امامت، اهمیت و ضرورت امامت، ویژگی‌‌های امامت، افضلیت امام علی(ع) در مقایسه با دیگر خلفا و اثبات امامت ایشان مطرح شده است. در فصل بعد با عنوان فضائل شخصی امام علی(ع) بهبررسی اوصاف ظاهری و ویژگی‌های شخصی حضرت پرداخته ‌شده تا افضلیت امامعلی (ع) که به عقیده‌ی امامیه از امتیازات وجودی امام معصوم است، اثبات شود. سرانجام در آخرین فصل جهت بررسی رابطه امام علی(ع) با عالم برون رابطه ایشان در سه بخش رابطه امام علی (ع) با دنیا، حکومت و آخرت تدوین شده است. در این بررسی تطبیقی آن‌چه در هرفصل به چشم می-خورد، تشابه نظرات علامه جعفری و جرج جرداق است؛ به استثنای برخی موارد جزئی که خیلی کمرنگ به چشم می‌خورد. در مورد اختلاف نظر جرج جرداق، نقدهایی وارد شده کهدر این پژوهش سعی شده به آن‌‌ها پاسخ داده شود. در نهایت نظر جرج جرداق مسیحی در اثبات افضلیت و حقانیت منصب امامت ایشان در غالب موارد بر نظرات علامه جعفری تطبیق دارد که این می‌تواند مهر تأییدی بر مظلومیت امام علی (ع) حتی در ادیان دیگر باشد.

نوشتار پیش‌رو پژوهشی است مقایسه‌ای در باب آزادی که در آن به نقد دیدگاه سارتر از منظر دو تن از متفکران معاصر یعنی علامه جعفری و گابریل مارسل پرداخته‌ایم؛ سارتر معتقد به آزادی مطلق در انسان است و از نظر وی انسان ماهیت خود را در طول زندگی و با انتخاب‌های پیش‌روی خود می‌سازد؛ او نتیجه می‌گیرد انسان معادل انتخاب خود است. سارتر برای انسان جهانی را متصور است که به‌دلیل نداشتن خالق، تعیین اخلاق و ارزش‌ها را به دوش یکایک افراد جامعه می‌نهد؛ این امر منتج به نسبی بودن اخلاق و ارزش‌ها می‌شود. هرچند سارتر برای تک تک انسان‌ها مسئولیت خطیری را در نظر گرفته بود تا مانع از فروپاشی این ارزش‌ها در جامعه شود. در جهان سارتری عشق محکوم به شکست است و دیگران مانع آزادی یک‌دیگر هستند. در نقطه مقابل، فلسفه مارسل قرار دارد که بر پایه ارتباط با دیگر انسان‌هاست. مارسل انسان‌ها را در جهان کارکردی شده‌ای می‌بیند که با مسائل و رازهای بسیاری مواجهند، وی برخلاف سارتر بر این باور است که آزادی از جمله رازهایی است که بشر در راه رسیدن به آن باید از فضاهای بین-الأنفسی چون آمادگی، وفا، ایمان و عشق گذر کند. در فلسفه مارسل برخلاف فلسف? سارتر مفهوم آزادی صرفاً و به‌تنهایی موضوعیت ندارد، بلکه این مطلب که چگونه باید از این آزادی استفاده کرد محور این دیدگاه است. همچنین با توجه به آراء علامه جعفری - عکس نظر سارتر که برای آزادی و اختیار تعاریفی در هم تنیده بیان کرده است-ایشان ضمن تفکیک هر یک از این مفاهیم برای آن‌ها سلسله مراتبی قائل است؛ به‌نحوی که از منظر علامه رهایی، آزادی و اختیار هریک در درجه بالاتری نسبت به دیگری منفک شده است. بنا به نظر علامه جعفری با فرا رفتن از خود طبیعی و رسیدن به خود انسانی-الهی و در حیات معقول می‌توان به اختیار نائل شد.

کرامت انسان از نگاه قرآن، به عنوان یک اصل آفرینش در نظر گرفته شده و در سرشت انسان تنیده شده است. خداوند متعال می فرماید: «ولَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّیِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى کَثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِیلا». در این نگاه، کرامت با سرشت انسان عجین گردیده و نوع تغذیه اش پاکی ها است که پیوند استوار با کرامت و ارزشمندی انسان دارد و بر بسیاری از آفریده هایی که از این موهبت ها بر خوردار نیستند، برتری داده شده است. و او را خلیفه و نماینده خود در زمین قرار داده است«ِ إِنِّی جَاعِلٌ فِی الأرْضِ خَلِیفَهَ.». این گونه شناخت و نگاه باید در همه رفتار و گفتار انسانی جاری باشد تا این که ارزش و جایگاه خودش را بشناسد. و با هر گونه رفتاری که با این اصل و نگاه که از شناحت و ارزش خود می کاهد و در تضاد است مخالفت ورزد. تا اینکه ارزش و کرامت انسانی خود را حفظ کرده باشد. در این پژوهش، دیدگاه های علامه محمد تقی جعفری و شهید آیت الله مطهری در خصوص تعریف و تبیین معنای کرامت انسانیو مسائل پیرامون آن و راهکارهای حفظ و رشد آن مورد توجه قرار گرفته است.از نظر ایشان، انسان ذاتاً دارای کرامتی خاص است که موجب ارتقاء او به مقام خلافت خداوند است و البته با تربیت یافتن در مکتب وحی می تواند کرامت را در خود رشد دهد و علائم و نمودهای آن را در خود تقویت نماید و به اصطلاح از کرامت اکتسابی برخوردار گردد.این تحقیق به روش توصیفی-تحلیلی انجام گرفته است و شیوه ی جمع آوری اطلاعات آن، کتابخانه ای بوده است.