آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

---

‫رساله حاضر در جستجوی یافتن پاسخ به این مسئله اصلی یعنی شاخصه‌های انسان سالم از دیدگاه روان‌شناسی و قرآن (با تأکید بر دیدگاه فرانکل و علامه طباطبایی«ره») با هدف تعیین میزان هم‌گرایی و واگرایی دو دیدگاه در پنج بخش تنظیم گردیده است.در این پژوهش پس از تبیین واژه‌های کلیدی مربوطه در دو حوزه‌ی قرآن و روان‌شناسی و سپس معرفی مهم‌ترین مکاتب روان‌شناسی (با توجه به سیر تطورّ و تکامل آنها در موضوع شخصیت سالم) و همچنین معرفی اجمالی قرآن، بستر ورود به مباحث اصلی رساله فراهم شده است.آنگاه با بررسی تفصیلی نظریه‌ی معنادرمانی ویکتور فرانکل و تبیین بنیادهای فلسفی و روان‌شناسی وی و تنظیم فهرستی از ویژگیهای انسان سالم به این نتیجه رسیدیم که محور اصلی سلامت در این نظریه معناجویی بوده و بنابراین انسان سالم، انسانی است که از طریق یافتن معنا در هر موقعیت از زندگی، خود را به معنای غایی متصل می‌سازد. در بررسی دیدگاه قرآنی، پس از تبیین دقیق مفهوم سلامت و مرض از منظر قرآن و معرفی برخی از امراض روحانی، ویژگیهای انسان سالم را در سه محور نگرش‌ها (نظام اعتقادات و باورها)، گرایش‌ها (مجموعه تعلّقات قلبی، حبّ و بغض‌ها، ترس و امیدها)، و کنش‌ها (مجموعه رفتارهای سالم) تنظیم کرده و نهایتاً دو عنصر اساسی ایمان راسخ و عمل صالح به عنوان شاخصه‌های انسان سالم معرفی گردیدند. آنگاه در واپسین بخش رساله و در مقایسه‌ی دو دیدگاه، موارد همپوشی و سپس تفاوتها و کاستی‌های نظریه‌ی فرانکل نسبت به دیدگاه قرآنی در زمینه‌ی ماهیت انسان، نیازها، توانائیها، مفهوم سلامت و مرض و شاخصه‌های انسان سالم مورد بحث قرار گرفت.نظریه‌پردازی در زمینه‌ی شخصیت سالم بدون توجه صحیح به مبدأ و مقصد متعالی آن، عدم درک صحیح از پدیده‌ی روح و تجرد آن، محدود نمودن سلامت و شاخصه‌های آن در قالب تنگ دنیای مادّی (علیرغم توجه اکید به بعد روحانی انسان) و توجه به نقش دین در چرایی زندگی بی‌هیچ تأثیر در چگونگی زندگی از برجسته‌ترین کاستی‌های دیدگاه ویکتور فرانکل شناخته شد. مفاهم کلیدی: انسان سالم.سلامت روان.علامه طباطبایی«ره».ویکتور فرانکل.قرآن.روان‌شناسی.شخصیت.

---

---

---

---

---

‫در تفکر و انديشه بشر سه کانون مهم وجود دارد که عبارتاند از: خدا، جهان و انسان. وجود پرسشهاي مهم مطرح شده در باره اين سه محور اساسي و يافتن پاسخهاي مناسب آن، از دغدغههاي انسان در طول تاريخ بوده است. از اين ميان، شناخت انسان از اهميت ويژهاي برخوردار است. در برخي از انديشهها، انسان در جايگاهي قرار گرفته است که هيچ موجودي کاملتر و بالاتر از او قابل فرض نبوده است و در برخي رويکردهاي واقعنگر با عنايت به وجود ضعفهاي مختلف در ابعاد معرفتي و غير معرفتي انسان، ارزشها و تواناييهاي انسان محدود تلقي شده است و نيازمند هدايت است. بنابراين، به خاطراهميت شناخت، اين پژوهش در سه فصل به مقايسه و تبيين دو نوع رويکرد مهم، يعني رويکرد اسلامي و رويکرد مدرن نسبت به انسان پرداخته است. در آغاز پس از بيان اهميت شناحت انسان و انواع انسان شناسي، ديدگاه اومانيستي در مورد انسان ارائه شده است. انسان در اومانيسم، مدار و محور هم? ارزشها و ارزش گذاريها قرار گرفته است و امور ديگر بيرون از انسان ( مانند دين و سنتهاي ديگر)، در خدمت انسان قرار دارد. عقلگرايي افراطي و اعتقاد به استقلال خرد آدمي در شناخت خود، هستي و کمال خويش، علمگرايي با تکيه بر علوم تجربي، آزادي نامحدود انسان در هم? زمينهها، تساهل و تسامح نسبت به هر عقيده و آيين، و سکولاريسم، از مؤلفهها و پيامدهاي اومانيسم است. در ادامه، ديدگاه علامه طباطبايي در مورد انسان بيان شده است. انسان شناسي در ديدگاه علامه با الهام از دين و اتکا بر توحيد و مالکيت مطلق الهي شکل گرفته است. انسان از منظر علامه، حقيقتي دو بعدي متشکل از روح و جسم و نوعي مستقل از ساير انواع است. انسان داراي عقل، اختيار و فطرت الهي است. علامه اذعان دارد که عقل انسان به تنهايي در تدوين و شناخت ارزشها ناتوان است و خداوند با هدايت تکويني و تشريعي او را هدايت کرده است. از نظر علامه محوريت انسان به جاي مرکزيت خداوند مطرود بوده و آزادي عنان گسيخته و نامحدود مورد نظر اومانيستها در اسلام جايي ندارد.

‫بررسي و مقايسه ديدگاه دو شخصيت برجسته تفسيري، کلامي و فلسفي، يعني علامه سيد محمد حسين طباطبايي و امام فخر رازي در باره حقيقت ايمان موضوع اين تحقيق است که نگارنده به شيوه مقايسه‌اي در چهار فصل ارائه مي‌کند. از نگاه علامه طباطبايي ايمان يک امر اختياري و معرفتي و قابل شدت و ضعف و داراي مراتب است و عمل جزءآن نيست. در مقابل، از نگاه فخر رازي، ايمان امر اختياري، معرفتي، قابل شدت و ضعف و داراي مراتب نيست و عمل جزء آن است. نگارنده با توجه به آنچه بيان شد، به بررسي اين ديدگاه‌ها در باره ايمان مي‌پردازد. ايمان از نگاه علامه، اذعان و تصديق به چيزي همراه با التزام به لوازم آن تعريف شده است. فخر رازي دو تعريف از آن ارائه مي‌کند: 1.مراد از ايمان تصديق قلبي است، نه تصديق لساني و نه عملي. 2. ايمان عبارت از تصديقي است که مبتني بر استدلال و برهان باشد. حقيقت ايمان از ديدگاه علامه امري اختياري است؛ چرا که اگر غير اختياري بود، مدح ايمان و مذمت کفر معنا نداشت. وي ايمان را عين معرفت نمي‌داند؛ چون ايمان از ديدگاه وي عبارت از تصديق است و مراد وي از تصديق، تصديق لغوي است، نه تصديق منطقي. وي عمل را دخيل در مفهوم ايمان نمي‌داند؛ لذا کسي را که مرتکب گناه کبيره شده است، مؤمن فاسق مي‌داند، نه کافر. وي ايمان را قابل افزايش و کاهش و داراي مراتب مي‌داند. پس از اين، به طرح ديدگاه‌هاي فخر رازي مي‌پردازد که معتقد است تمام افعال انسان غير اختياري است و ايمان هم جزء آنهاست؛ لذا معتقد است که ايمان مخلوق خداوند است؛ چرا که اگر فعل خدا نباشد، لازم مي‌آيد فعل عبد باشد. وي معتقد است: ايمان بايد با استدلال و برهان همراه باشد و بدون علم و معرفت حاصل نمي‌شود. از نگاه او عمل جزء ايمان نيست. از نظر فخر رازي ايمان قابل کاهش و افزايش نيست؛ بلکه يک امر بسيط است. وي همچون علامه، ايمان را داراي مراتب مي‌داند و پنج مرتبه براي آن بيان مي‌کند. لازم به ذکر است که نويسنده در فرضيه‌هاي تحقيق خود آورده است: فخر رازي عمل را جزء ايمان مي‌داند و براي آن مراتب قائل نيست. نگارنده در فصل پاياني به مقايسه ديدگاه‌ها مي‌پردارد.

‫شناخت انسان و رازهاي نهفته در آن، دانشمندان فراواني را به خود مشغول کرده که حاصل آن به وجود آمدن علوم مختلف است. فلاسفه نيز اعم از مسلمان و غير مسلمان، تلاشهاي فراواني براي شناخت انسان کردهاند. تحقيق حاضر در چهار بخش، به اين مسئله از ديدگاه فخررازي و علامه طباطبايي پرداخته است. فخررازي در مورد انسان سه نظريه عمده و قابل توجه ارائه کرده است که عبارتاند از: 1. انسان مخلوق و مُحدَث و مسبوق به عدم است؛ 2. انسان موجودي دو بعدي و دو ساحتي است؛ 3. خلقت انسان حکيمانه و مدبرانه و غايتمند است و هدف خداوند از خلقت انسان، هدايت و ايصال به کمال از طريق معرفت و طاعت است. در نظر فخررازي، انسان تنها موجودي است که آگاهانه و از روي اراده، به عبادت خداوند و اطاعت از او ميپردازد. وي در اين بحث بر خلاف اکثر متکلمان و مفسران، قائل به برتري انسان نسبت به ملائکه نيست و تنها انبياي الهي را برتر از ملائکه ميداند. فخررازي همانند ساير متکلمان اشعري که نظريه جبر را ميپذيرند، معتقد است که مطلق بودن قدرت و اراده الهي اقتضا ميکند که هيچ فاعلي در فعل خود مستقل نباشد. از نظر او فاعليت و فعل عبد، با قضا و قدر الهي محقق ميشود. علامه طباطبايي با توجه به مباني فلسفي خود، انسان را موجودي ميداند که در تعريف آن بايد ابعاد مادي، روحي و عقلاني او را در نظر گرفت. البته علامه بر اين مطلب تأکيد دارد که حقيقت انسان همان روح اوست که بقاي ابدي دارد؛ ولي اين تفسير را به معناي نفي جنبه جسماني و مادي انسان نميداند. او اين دو را دو حقيقت متمايز نميشمارد؛ بلکه بدن را از شئون و مراتب نفس تلقي ميکند. از نظر علامه، انسان هم از حيث نوع خلقت، هم از نظر قدرت نطق و تفکر و عقل، و هم ازجهت توانايي کسب تجربه و قدرت بيان و تکلم و داشتن اراده، بر ساير موجودات برتري و شرافت دارد. علامه اصل اختيار انسان را امري عقلي، وجداني و بديهي ميشمارد و قول به جبر را مخالف برهان وآموزههاي ديني و مبطل تکليف و مسئوليت انسان در حيات فردي و اجتماعي ميداند.