مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب هرمنوتیک اثر ژان گروندن می‌تواند شناخت مختصر و مناسبی دربارۀ تاریخ بحث‌های هرمنوتیکی برای خواننده پدید آورد، زیرا هرمنوتیک را همچون یک سنت معرفی می‌کند و زوایای مختلف آن را در فلسفۀ معاصر نشان می‌دهد. درعین‌حال تصورات رایج نادرست دربارۀ هرمنوتیک را هم می‌زداید. در مقالۀ حاضر ابتدا به محتوای کلی کتاب می‌پردازیم. سپس نکته‌هایی را درباب ترجمۀ فارسی برمی‌شماریم.

بحث درباره الفاظ و احوال آن، بخش مهمی از مباحث اصول فقه را به خود اختصاص داده است. این مسأله در آثار عالمان شیعه در اصول فقه، تاریخی کهن داشته و تطوراتی را پشت سر گذاشته است. اهمیت این مباحث بدان جهت است که در فهم معانی و مدالیل آیات و روایات، و در نتیجه در استنباط احکام شرعی از کتاب و سنت، نقش به سزایی دارد. از سوی دیگر، یکی از دانش‌هایی که در غرب مطرح شده و آراء و مکاتب مختلفی در آن اظهار گردیده، دانش «هرمنوتیک» یا فن فهم متون و دیگر آثار انسانی است. علم هرمنوتیک سه رویکرد کلاسیک، رمانتیک و فلسفی یا مدرن را پشت سر گذاشته است. مسأله اصولی احوال الفاظ با هر سه رویکردِ هرمنوتیک ارتباط دارد؛ گرچه ارتباط آن با هرمنوتیک کلاسیک و رمانتیک، نمایان‌تر و جدی‌تر است. از آن‌جا که بخش عظیمی از مباحث کلامی از منابع نقلی (کتاب و سنت) تغذیه می‌شود، بحث احوال الفاظ و نیز مباحث هرمنوتیک در این بخش از مباحث کلامی، نقش تعیین‌ کننده دارد.

هرمنوتیک به عنوان یک دانش در تاریخ نه چندان طولانی خود فراز و فرودهای متفاوتی داشته است. این دانش با ظهور هایدگر و گادامر وارد مرحله تازه‌ای گشته و از نگاه روش شناسانه فراتر رفته و به نوعی هستی‌شناسی فهم مبدل ‌گردیده است. این رویکرد زمینه را برای برخی از چالش‌های کلامی معاصر فراهم نموده و مبنایی برای قرائت‌های مختلف از دین گشته است. با رواج هرمنوتیک فلسفی و به طور خاص آراء گادامر، مکاتب انتقادی متعدّدی در برابر آن ظهور یافت. در این میان «اریک هرش» از جمله کسانی است که سهم به‌سزائی در جریان انتقادی داشته و تبیین دیدگاه‌های او در نقد دستاورد هرمنوتیکی گادامر بسیار حائز اهمیت است. مقاله حاضر با رویکرد توصیفی و تحلیلی به بررسی انتقادات هرش نسبت به هرمنوتیک فلسفی پرداخته، و در آن کوشش شده است که نقاط مهم و ایرادات اساسی هرمنوتیک فلسفی از نظرگاه هرش مورد واکاوی قرار گرفته، و رهیافت گادامر به صورت روشن مورد نقّادی قرار گیرد. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که هرش علاوه بر انتقادات بنیادین خود به پایه‌های هرمنوتیک فلسفی، از نوعی مبانی هرمنوتیکی مدلّل برخوردار بوده و از آن مبانی در اندیشه انتقادی خویش بهره گرفته است. از این‌رو، در این نوشتار انتقادات ناظر به هرمنوتیک فلسفی و نسبت‌سنجی دیدگاه انتقادی هرش در مواجهه با نقطه‌نظرات گادامر در پنج دسته، طبقه‌بندی شده و هر یک به طور مستقل و تحلیلی مورد توجه قرار گرفته است.

چکیدهنوشته حاضر در ضمن تمرکز بر مقوله هرمنوتیک و تعریف مدارس گوناگون آن، به تحلیل و بررسی مسئله عینی گرا بودن دیدگاه معاصر «اریک دونالد هرش» و شرح نظریه هرمنوتیکی وی، پرداخته است. اهمیت دادن به مراد و مقصود مولف، میدان دادن به ثبات معنا و جلوگیری از دخالت دنیای ذهنی مفسر در فهم معنای اثر، ویژگی‌های بسیار مهمی است که نه‌تنها ایشان را در مقابل ذهنی‌گرایی تفسیری و پیامدهایی ازجمله تکثرگرایی و نسبیت قرار می‌دهد، بلکه نظریه هرمنوتیکی وی را به نظریه‌های تفسیری متون اسلامی نزدیک می‌سازد. سعی در برجسته نمودن اختلاف ها و تأکید داشتن بر همسانی ها با توجه به یک امر مشترک، نمونه ای از یک بحث تطبیقی است که بین نظریه هرمنوتیکی هرش و دیدگاه های تفسیری حکمت متعالیه، صورت گرفته است. ازآنجایی‌که شاهد ظهور دیدگاه‌های گوناگونی در زمینه زبان، سازوکار فهم و اصول تفسیری متن هستیم، فرهنگ اسلامی حاوی متن وحیانی را در تقابل جدی، جهت پاسخ به یکسری از سوالات چالش‌انگیزی قرار می‌دهد؛ بنابراین، تلاش در دسته بندی و تنقیح یک نظریه جامع در میدان‌های تفسیر متن و تطبیق دادن آن با دیدگاه‌های هرمنوتیکی دیگر، باعث گشودن افق‌های نوین تحقیقی خواهد شد که ساحت تفسیر اسلامی را غنی می‌سازد.

با توجه به تأثیر عمیق اندیشه­های هرمنوتیک در فهم دینی، بررسی و نقد آنها راهی برای دفع و رفع شبهات موجود در این حوزه و نیز توسعه علوم دینی است. پل ریکور فیلسوف معاصر، اندیشمندی بسیار تأثیر گذار در حوزه هرمنوتیک و روش شناسی علوم انسانی است که هرمنوتیک فلسفی را در برابر دیگر تفکرات مرتبط با روش فهم به اقتدار رسانده و روشی اصلاح شده و ترکیبی را در تفسیر متون و فهم دین ارائه نموده است. او می‌کوشد با روش پدیدارشناسی هرمنوتیک و ترکیب نمودن عنصر «تبیین ساختاری» با عنصر «فهم» و «تصاحب» سیری منطقی از مرحله قرائت تا تفسیر فهم ارائه کند؛ سیری که از سویی بر پایه استقلال معنای متن از مراد مؤلف و وحدت معنای متن شکل گرفته و از سویی در برابر نسبیت مطلق مقاومت می‌کند و معیاری برای داوری بین تفاسیر ارائه می‌دهد. مقاله حاضر می‌کوشد به مهمترین مؤلفه‌های هرمنوتیک ریکور و مبانی آن اشاره نموده، نقاط ضعف و قوت آن را با استفاده از اندیشه‌های بنیادین علوم اسلامی در بوته نقد قرار دهد.

گفتمان نوین هرمنوتیکی، مسأله وحدت یا کثرت و نیز مسألة تعین یا عدم تعین معنای متن را در کانون اندیشه‌های فلسفی پیرامون سرشت و سازوکار فهم و تفسیر متن نهاد. با در نظر داشتن این مسائل، در مقالة پیش رو سه رویکرد هرمنوتیکی به متن وحیانی در اندیشة معاصر ایران را تحلیل و بررسی خواهیم کرد و ضمن این تحلیل نسبت هرکدام از این رویکردها با گرایش‌های نوین هرمنوتیکی را برجسته خواهیم کرد. برای این منظور نخست نشان خواهیم داد که علامه طباطبائی اگرچه برای متن وحیانی معانی متعددی در نظر دارد، اما هریک از این معانی را متعین به قصد صاحب وحی می‌داند، از این رو مباحث تفسیری ایشان بیشتر با قصدگرایی و هرمنوتیک رمانتیک هم‌سو است. سپس اندیشه‌های هرمنوتیکی عبدالکریم سروش و محمد مجتهد شبستری را مطالعه و ارزیابی خواهیم کرد. سروش با مستقل دانستن معنای متن وحیانی از مراد ماتن با آموزة‌ استقال معنایی در هرمنوتیک فلسفی همراه می‌شود. در این میان مجتهدشبستری از جهاتی به هرمنوتیک فلسفی و از جهاتی دیگر به هرمنوتیک‌ رمانتیک گرایش دارد، چراکه از سویی در برخی از نوشته‌هایش از معنایی نهایی و نهفته در متن وحیانی می‌گوید و از دیگر سو امکان تفسیرهای متعدد و معتبر از قرآن را می‌پذیرد.

این کتاب شامل مباحثی درباره مبانی نظری تفسیر و تفهیم است که مولف طی فصول چهارگانه کتاب، دیدگاه‌های اصحاب هرمنوتیک و نظام‌های مختلف فکری آن را از قبیل :پدیدارشناسی، فلسفه‌های حیات، اگزیستانس، فلسفه‌های لغوی و فقه‌اللغه، نظریه انتقادی حوزه فرانکفورت، تفکر اسلاف در باب ادب و هنر و زیبایی و نیز مباحث و مسائل الهیات مسیحی را بررسی و تحلیل کرده است .کتاب‌های((تعلیم مبادی هرمنوتیک/ مولر فالمر)) ;((هرمنوتیک/ ریچارد ای.پالمر)) و ((حقیقت و روش گادامر/ گادامر)) مهمترین منابعی است که در نگارش کتاب از آن‌ها استفاده شده است .کتاب با این مشخصات ب چاپ رسیده است :((هرمنوتیک و مباحث تفسیری در دوران قدیم))، ((هرمنوتیک و مباحث تفسیری در دوره جدید))، ((هرمنوتیک و مباحث تفسیری در دوره معاصر(مباحث تفسیری در تفکر هیدگر، تفسیر و مباحث تفسیری از دیدگاه گادامر))) و ((هرمنوتیک و مباحث تفسیری مسلمین .گفتنی است مولف در این کتاب لفظ((هرمنوتیک)) را در اغلب موارد به((مباحث تفسیری)) و گاه به((علم تفسیر)) و یا((اصول و مبانی تفسیر)) ترجمه کرده است .

تحقیقی درباره آرای فلسفی «هانس گئورگ گادامر» و تفسیر فلسفه و آرای فلسفی فیلسوفان یونان توسط وی است. در این پژوهش به تجزیه و تحلیل آرای هرمنوتیکی گادامر و نوع نگاه وی به اندیشه فلاسفه یونان پرداخته شده و ارتباط میان فرهنگ غرب و فرهنگ یونان بازخوانی گردیده است. از این رو نگارنده به ویژگی‏های فلسفه یونان و آرای فسلفی آنان اشاره کرده و روش هرمنوتیکی این فیلسوف در تفسیر متون فلسفی یونان مانند آرای معرفت‏شناسی، دیدگاههای جهان‏شناختی و الهیات مندرج در آنها مورد بحث و بررسی کارشناسی قرار گرفته است. نگارنده همچنین به بررسی زندگی، آثار و تفکرات گادامر و دوران تحصیل وی در آلمان پرداخته است.

کتاب حاضر، به بررسی اسمای ربانی از دیدگاه «ابن عربی» و «مولوی» می‌پردازد. مؤلف بیان می‌دارد که اسمای ربانی کلید فهم اسرار الهی است. بی‌گمان بدون فهم اسما و صفات حق و درک اسرار حقایق و دقایق وجود میسر نیست. هر اسمی و صفتی در عالم مظهر، اسم و صفت حق است. در این کتاب اشاره می‌شود که نوشتن نماد و نمود ریاضت عقلانی در ساخت عرفان است. از حال تا مقام، از جام نام تا گام کام سیر و سلوک کلمه از عرف تا عرفان کیمیایی است که تبدیل کلمه تدوینی به کلمه تکوینی است. بنابراین نوشتن جان کندن است. تمرکز، تمرین، تکرار همراه با تفکر و تضرع و تصرف ولایی قلم اعلی بر لوح محفوظ است.

در آغاز کتاب، برخی آثار در حوزه اندیشه شریعتی بررسی شده است. مباحث اصلی "این کتاب به دو بخش تقسیم شده است. در بخش نخست دغدغه‌ها، پرسش‌ها و پاسخ‌های شریعتی در بطن زمانه و زمینه‌ای که او در آن‌ها می‌اندیشید مطالعه می‌شود و "عقل نقاد دینی" نامی است برای اندیشه ورزی شریعتی از این منظر. در بخش دوم، با اندیشه شریعتی چونان یک متن مواجهه صورت می‌گیرد. این باره پرسش‌ها از آن مفسر است که وارد گفت و گو با متن اندیشه می‌شود. افق مولف آن گونه که در متن "بروز یافته" و تشبیه شده است. "هرمنوتیک رهایی و عرفان مدنی" نامی است بر وجهی از آن چه متن اندیشه شریعتی به مفسر خود ارائه می‌دهد". به تصریح نویسنده: "تفکر شریعتی را می‌توان به مثابه یک "پیام" فهم کرد، پیامی که به مثابه یک "قصد بروز یافته" در دل مشغولی‌های اساسی او ریشه دارد. شریعتی را می‌توان متفکری، به طور همزمان، نقاد و دینی تقلی کرد. مفاهیم اولیه تفکر او عبارت‌اند از: اعتراض و اخلاق، از سوی دیگر "دغدغه‌ رهایی" تفکر او را فرا گرفته است. پس بدین ترتیب، می‌توان او را یک متفکر نقاد و تفکر او را تفکر دینی رهایی بخش دانست".