مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «الابعاد السیاسیة لمفهوم الامن فى الاسلام»[1] که در سلسله رساله‌هاى دانشگاهى و از سوى مرکزى که به اسلامى‌سازى دانش اهتمام دارد به چاپ رسیده، حلقه‌اى از سلسله کتاب‌هایى است که در ذیل پروژه «روابط بین الملل در اسلام» انجام شده است. مرکز جهانى اندیشه اسلامى، که مرکز آن در ویرجینیاى ایالات متحده امریکا قرار دارد، گروهى پژوهشى در قاهره تشکیل داده است تا به مطالعه و پژوهش در زمینه روابط بین الملل در اسلام بپردازد. ریاست این گروه پژوهشى به عهده دکتر نادیه محمود مصطفى است. کتاب از یک مقدمه و دو باب، که هر باب مشتمل بر فصول و مباحثى است، تشکیل شده است. ابتدا فهرست مطالب کتاب را مرور مى‌کنیم و سپس به معرفى مباحث و محتواى آن مى‌پردازیم. قبل از آن گفتنى است که نویسنده کتاب، دکتر مصطفى محمد منجود استاد علوم سیاسى در دانشکده اقتصاد و علوم سیاسى دانشگاه قاهره است. [1] مشخصات کتاب شناختى اثر حاضر به این شرح است: مصطفى محمود منجود، الأبعاد السیاسیّة لمفهومالأمن فى الاسلام، المعهد العالمى للفکر الاسلامى، القاهرة، 1417ه .

فقهای شیعه براى تقیه بر حسب حکم و یا موضوع به اعتبارات مختلف تاکنون اقسامى را ذکر کرده‌اند، مانند تقیه واجب، مستحب، مکروه، حرام و مباح که به حسب حکم تقسیم شده است و یا مانند تقیه خوفى و مداراتى. در این مقاله براى نخستین بار تقسیم جدیدى از تقیه بیان شده است و آن تقیه فردى و سیاسى است. این تقسیم بندى بدیع مى‌تواند محور پژوهش‌هاى فقهى جدیدى قرار گیرد.

جهان اسلام از آغاز رویارویى خود با دنیاى متجدد، شاهد واکنش‌هاى متعدد و متفاوتى در برابر آن بوده است. این واکنش‌ها به شکل‌گیرى جریان‌هاى متعدد فکرى و سیاسى ـ اجتماعى در جهان اسلام انجامیده است. در کتاب جوان مسلمان و دنیاى متجدد، این جریان‌ها در دو دوره بررسى شده‌اند. در دوره نخست چهار جریان زیر به وجود آمد : 1. جریان سلفى‌گرى که معتقد بود «باید براى تقویت و تحکیم دوباره اسلام به تعالیم اصیل و اولیه قرآن و پیامبر اکرم 9 آن چنان که سلف[صالح] مى‌فهمیده است، باز گردند[و] بکوشند تا با تمسک به تعالیم قرآن و حدیث، خلوص اولیه تاریخ اسلامى را باز یابند». وهابى‌گرى نمونه‌اى تمام عیار از این جریان است؛ 2. جریان «اصلاح گران تجدد طلب» که عقیده داشتند لازم است اسلام براى همسو و همراه شدن با هجوم غربى که جهان نگرى و فلسفه و ایدئولوژى خاص خود را دارد، تعدیل و نوسازى شود. این جریان، طیف وسیعى از اندیشه وران و جنبش‌هاى اسلامى را در بر مى‌گیرد؛

کتاب قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام یکى از آثار ارزنده‏اى است که در سالیان اخیر به حوزه مطالعات اندیشه سیاسى اسلامى کشورمان عرضه شده است. پیش از ورود به بحث، اشاره‏اى کوتاه به تحولات و دیدگاه‏هاى مطالعات سیاسى و اسلامى معاصر در جهان اسلام و عرب مى‏تواند راهنماى خوبى باشد براى شناخت موقعیتى که کتاب قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام در آن نوشته شده است. توضیح این بافت موقعیتى از آن جهت مفید خواهد بود که جایگاه کتاب حاضر را به عنوان یک عنصر، در درون کلیتى که خود بدان وابسته است، مى‏نمایاند.

ظهور پست مدرنیسم نشانه بحران مدرنیسم است، که بحران معنا نام دارد. هر چند که امروزه مدرنیسم در مواجهه با این بحران، خود را از یک دکترین حقیقت یاب مبتنى بر این همانى عقل و دانش، به یک ضد دکترین مدعىِ نسخِ خودانگاره حقیقت در حوزه فلسفه و علم تبدیل مى‌کند، امّا این مدرنیسم متنبّه نیز نمى‌تواند طرف گفت‌وگوى اسلام قرار گیرد. از نظر نویسنده، بحران معنا همچنان در مدرنیسم وجود دارد و این بحران، انسان را به بى‌معنایى مى‌کشاند. علاوه براین هر نوع گفت‌وگویى بین اسلام و پست مدرنیسم نیز تناقض گونه است، چرا که گفت‌وگویى خواهد بود بین یک دکترین استعلایى و حقیقت و یک ضد دکترینى که حقیقت جهان شمول و امر استعلایى را انکار مى‌کند. براین اساس اندیشه اسلامى هم باید سقوط عقل روشنگرى را مورد توجه قرار دهد و هم بدون افتادن در ورطه پست مدرنیسم، دیدگاهى آشتى جویانه از انسان ارائه کند تا از این طریق تعهد خود را در قبال وحدت اخلاقى نوع بشر تجدید نماید.

فی مصادر التراث السیاسى الاسلامى اثر نصر محمد عارف یکى از مطالعات ارزشمندى است که در حوزه میراث سیاسى اسلام تألیف شده است. ایشان در بخش اول کتاب، به نقد روش شناختى مطالعات سیاسى معاصر و در بخش دوم آن به کتاب‌شناسى میراث سیاسى در اسلام پرداخته است. در شماره‌هاى پیشین، میراث سیاسى در هفت سده نخستین هجرى معرفى گردید. آنچه اکنون پیش روى شماست، ادامه همین کتاب‌شناسى در سده‌هاى هشتم و نهم هجرى است که طى آن 49 مؤلف و 61 اثر معرفى شده‌اند. این اثر را «المعهد العالمى للفکر الاسلامى» در 1994 منتشر کرده و جایزه کتاب سال مصر را کسب کرده است.

میرداماد از فیلسوفان و متکلمان بنام شیعه در عصر صفوى است. آثار او را مى‌توان تبیین گر بسیارى از مقوله‌هاى بنیادین کلام شیعى تلقى کرد. در مقاله حاضر براى تبیین اندیشه‌هاى کلامى شیعه از دریچه آثار میرداماد، به بررسى موضوعاتى چون توحید، جبر و اختیار، نبوت و... مى‌پردازیم و آنها را به عنوان بنیادهاى کلام شیعى مورد امعان نظر قرار مى‌دهیم

با توجه به تحولات معاصر، پرداختن به اندیشه انقلابى اسلامى مشکلات گذشته را ندارد. برخى از پژوهشگران اعتقاد دارند که اندیشه انقلابى از برخى بحران‌هاى درونى رنج مى‌برد که از جمله آنها مى‌توان به رکود و عدم پویایى در مبانى فکرى اشاره کرد. روند تحولات جنبش اسلامى نشان مى‌دهد که نوسازى اندیشه انقلابى یک نیاز اساسى است. حسن الترابى، راشد الغنوشى و سید محمدحسین فضل الله از زمره طراحان ایده نوسازى اندیشه انقلابى اسلامى هستند. اکنون بیش از هر زمان دیگرى جنبش اسلامى پذیراى متغیرهاست و رشد خودانتقادى، مردم‌گرایى و علنى شدن جنبش اسلامى، نشان دهنده تحولات مثبت قابل توجهى در خط سیر اندیشه انقلابى اسلامى مى‌باشد. زکى میلاد در فصل سوم کتاب تحولات و خط سیر اندیشه اسلامى معاصر به بررسى تحولات اندیشه انقلابى اسلامى پرداخته و مهم‌ترین چالش‌هاى آن را برشمرده است.

آنچه مى‌خوانید چکیده‌اى از نشست علمى گروه علوم سیاسى پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسى پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى، با حضور دکتر عصاریان‌نژاد است که توسط آقاى مهدى صفرزاده بازنویسى و ویرایش شده است.

مهدى بازرگان (1286 ـ 1373ش) در واپسین سال‌هاى زندگى خود، به تبلیغ جدایى دیانت از سیاست پرداخت و هفت دلیل به نفع آن بر ساخت. چگونگى این دلیل‌ها، شگفتى ناظران و داوران آگاه را برانگیخت. پرسش اصلى آن است که آیا مطالب مهندس بازرگان، استدلال است یا اعتراض؟ ظاهر عبارات ایشان، فرضیّه اول را تأیید مى‌کند ولى دقّت و ژرف‌نگرى در بحث‌هاى ایشان و قرائن دیگر این فرضیّه را تایید نمى‌کند و به همین جهت چاره‌اى جز پذیرش فرضیّه دوم باقى نمى‌ماند. در نتیجه نمى‌توان بازرگان را از طرفداران سکولاریسم شمرد. او از روى تلخ کامى و در واکنش به وضع اجتماعى موجود و انتقاد به مخالفان، صرفآ اعتراضى سیاسى بیان کرده و تذکّرى اخلاقى داده است.