مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

علم اصول برای علم اخلاق ظرفیت زیادی دارد و این ظرفیت کمتر مورد توجه و بهره برداری قرار گرفته است. به دلیل این که علم اصول علمی است درجه دوم و ناظر به علم عملی دیگری به نام فقه که علم فقه متضمن اخلاق و حقوق است؛ برخلاف نظر کسانی که فقه را فارغ از اخلاق می دانند. در واقع فقه ما به طور وسیعی متضمن اخلاق است اما با قرائت خاصی که در جای خودش باید بحث شود. علم اصول شیوه و فلسفه ی علم فقه است و به نوعی روش های استدلال در علم فقه را بررسی می کند و علمی درجه دو هست و ناظر به مبادی تصوری و تصدیقی علم فقه می شود از جمله واجبات و محرماتی که در احکام عملی وجود دارد. وقتی راجع به این ها نظر داده می شود علم اصول این نظرات را تحلیل می کند، این تحلیل ها مشابه تحلیلی است که در علم اخلاق صورت می گیرد به عبارت دیگر تحلیل مفاهیم اخلاقی در مورد الزامات اخلاقی به تحلیل های اصولیون درباره الزامات فقهی شباهت زیادی دارد. بحث این سخنرانی در این است که از علم اصول چه کمکی می توان برای اخلاق گرفت؟ در حوزه خاص تر از اصولیون معاصر چه نقدهایی می گیریم؟ و باز هم خاص تر از بحث الزامات اخلاقی چه بهره ای می توان گرفت؟ و بحث این جلسه در حوزه الزامات اخلاقی است. هرچند برخی الزامات اخلاقی را به نوع دیگری درک می کنند ولی الزامات اخلاقی شبیه واجبات در مسائل فقهی و الزامات حقوقی و شبیه هرگونه الزامی در حوزه های عملی دیگر است. الزام معنا، پایه و لوازمی دارد لیکن در این جلسه به بررسی معنا و حقیقت الزام پرداخته شده است .

ترجمه ماشینی: در دین اخلاقی کانت، آلن دبلیو وود استدلال می کند که آموزه کانت در مورد باور دینی اگر با بهترین تفکر انتقادی او سازگار باشد و در واقع، استدلال های اخلاقی - همراه با ایمانی که آنها را توجیه می کنند - بخشی جدایی ناپذیر از فلسفه انتقادی کانت است. . وود نشان می‌دهد که دیدگاه حساس دینی کانت به جهان شایسته است که در زمره بزرگترین مشارکت‌های فلسفی او به حساب آید. وود در بیان تفسیر خود از کانت، بیان روشنی از آنچه فیلسوف در استدلال خود برای اعتقاد به خدا و جاودانگی آشکار می‌سازد، ارائه می‌کند. او مفهوم کانت از اراده اخلاقی را دوباره بررسی می کند و از دکترین او در مورد عالی ترین خیر دفاع می کند. او استفاده کانت از ایمان اخلاقی را به عنوان یک معیار عقلانی برای دین در رابطه با ایمان کلیسایی، تجربه دینی و ادعای وحی الهی مورد بحث قرار می دهد. در نهایت، او ایده فیلسوف از شر رادیکال در طبیعت انسان را مورد بحث قرار می‌دهد و نظریه کانت را در مورد فیض الهی، همانطور که در کتاب او به نام Religion In the Limits of Reason در سال 1793 پیش‌بینی شده است، توسعه می‌دهد. وود معتقد است که افکار کانت درباره دین راه‌حل بزرگ فیلسوف است. به مشکلات دشواری که همگان باید با آن مواجه شوند و می تواند راهگشای هر تلاشی برای برخورد عقلانی با مسائل دینی باشد.

برای مشاهده فیلم سخنرانی به آدرس داده شده در آپارات مراجعه کنید.

وقتی از رابطه دین و اخلاق بحث می‌کنیم، باید دو سطح بحث را از یکدیگر جدا کنیم. یعنی دو مسئله در این‌جا هست: یکی فرااخلاقی است و دیگری مربوط به اخلاق هنجاری. خلط کردن این دو، ابهامات زیادی به وجود می‌آورد. وقتی از حیث فرااخلاقی بحث می‌کنیم، تفاوتی نمی‌کند که در اخلاق هنجاری فضیلت‌گرا باشیم یا وظیفه‌گرا. چون این‌ها تئوری‌های رقیب در اخلاق هنجاری هستند. بنابراین بحث اصلی ما در این‌جا یک بحث فرااخلاقی است و آن هم این است که خوبی‌ و بدی‌ اخلاقی، و درستی و نادرستی اخلاقی و وظیفه اخلاقی یا فضایل اخلاقی چه ربط و نسبتی با امر و نهی خدای شارع دارد؟ آیا اراده خدای شارع تابع آن‌هاست یا آن‌ها تابع اراده‌ی خدای شارع هستند؟ این تبعیت هم چند معنا دارد، و می‌تواند زبان‌شناسانه، وجودشناسانه، معناشناسانه،‌ روان‌شناسانه، عقلانی و تاریخی باشد. پس همه این‌ها، بحث‌های فرااخلاقی است و تا آنجا که به عقل ناقص من می‌رسد این بحث‌ها نسبت به اخلاق هنجاری بی‌طرف‌اند. یعنی در اخلاق هنجاری هر موضعی اتخاذ کنید بازهم می‌توانید در بحث فرااخلاقی این مباحث را به همین صورت مطرح کنید. شخصاً در اخلاق هنجاری به یک نوع وظیفه‌گرایی تکثرگرا تمایل دارم که برای پیامدهای عمل نیز یک وزن اخلاقی قائل است، اما برخلاف پیامد‌گرایان، این را قبول ندارم که پیامدهای عمل تنها عامل یا تنها ویژگی اخلاقاً مربوط است؛ بلکه به باور من، پیامدهای عمل صرفاً یکی از ویژگی‌هایی است که در تعیین حکم اخلاقی عمل نقش دارد، و در مقام داوری اخلاقی و صدور حکم اخلاقی و تصمیم‌گیری بر اساس آن، باید در نظر گرفته شود. یعنی ویژگی‌های خوب‌ساز و بدساز یا درست‌ساز و نادرست‌ساز یا وظیفه‌ساز دیگری هم هست که به ذات عمل، با صرف‌نظر از نتایج آن، باز می‌گردد و ویژگی‌های دیگری نیز هست که به نیت فاعل یا شخصیت فاعل، و به زمینه‌ی عمل و چیز‌های دیگر باز می‌گردد. به تعبیر دیگر، اوصاف اخلاقی اوصاف روبنایی‌اند؛ اما این اوصاف فقط روی دوش پیامدهای عمل سوار نمی‌شوند، بلکه روی دوش مجموعه‌ای از اوصاف پایه سوار می‌شوند . مثلاً صرف این‌که عملی مصداق وفای به عهد است، برای اتصاف آن به خوبی و درستی و وظیفه کفایت می‌کند… صدانت

در این درس-گفتگو چه می‌گذرد؟ معمولا برای همه ما پرسش هایی از ین قبیل به وجود آمده است: «آیا این حکم دینی غیر عقلانی نیست؟ آیا این حکم شرعی با عقل سلیم موافق است؟ آیا اسلام حقوق بشر را می پذیرد؟ آیا همه انسان ها در اسلام مساوی هستند؟ آیا حقوق اقلیت های دینی در اسلام رعایت شده است؟ آیا مجازات های اسلامی خشونت آمیز نیستند؟ آیا زن ها و مردها در اسلام حقوق برابری دارند؟ و ...» اینها برخی سوالاتی است که گاه و بی گاه در ذهن ما پر رنگ شده اند و احتمالا به آنها اندیشیده ایم و شاید هم کمی درباره­شان مطالعه کرده باشیم. اما اگر بخواهیم همه این موضوعات را ذیل عنوان واحدی قرار دهیم می توان آن را «نسبت دین و اخلاق» نامید. متفکرانی که در این حوزه صاحبنظر هستند تلاش می کنند پاسخ هایی به این سوالات ارائه دهند، البته از راههای مختلف: برخی معتقدند ایرادات اخلاقی عیانی در برخی احکام شرعی و دینی که توسط علمای دین اعلام می شود وجود دارد که نشان دهنده ایرادی در استنباط این احکام است. پس با توجه به اینکه قطعا خداوند دستور به امر غیر اخلاقی و غیر انسانی نمی دهد باید این احکام را نقادی کرد و احکام اخلاقی ای جانشین آنها نمود. در مقابل برخی معتقدند گرایش ما درباره غیر انسانی بودن برخی احکام و اعتقادات اسلامی ناشی از گمان ها و احتمالات کم ارزشی است که هیچ گاه توان خدشه وارد کردن به ایمان و اعتقاد راسخ ما به صحت روایات و آیات اسلامی ندارد و در خصوص سوالاتی که این احکام صریح اسلامی برآمد از آیات و روایات را به چالش می طلبد باید به دنبال حکمتی بود که این احکام در پرتو آن حکیمانه می گردند، نه در پی تغییر حکم. در هر صورت با این نظرات و نظرات دیگری که در این حوزه وجود دارد طیف بزرگی از دیدگاه ها پدید می آید که تلاش می کنند پاسخی برای سولات یاد شده فراهم کنند. در یک دیدگاه کلان تر این دیدگاه ها در باب «نسبت دین و اخلاق» مبتنی بر یک «فلسفه دین» و «فلسفه اخلاق» است که به صورت کاملا ویژه ای دیدگاه ما درباره دین را معین می کنند و تفسیر ما از دین را با خود متناسب می سازند. بنابراین می توان گفت تامل در چنین موضوعی علاوه بر تعیین تکلیف بسیاری از پرسش های ما، سازنده ابعاد وسیعی از دیدگاه ما درباره دینی و چیستی و قلمرو آن است. ما در این درس-گفتگو به همراه دو نفر از اساتید که تا حدی نماینده دو دیدگاه یاد شده هستند، به این موضوع خواهیم پرداخت.

درسگفتار فوق در خصوص اخلاق دینی، اخلاق سکولار، نسبت دین و اخلاق، معتزله، اشاعره به بحث پرداخته است.

چکیده ندارد.

مسئلۀ‌ این پژوهش، تحلیل و مقایسۀ نسبت دین و اخلاق از نگاه ابن‌تیمیه و رابرت آدامز است. در مسیر دریافت پاسخ، موضع این دو متفکر را در چهار بخش به تفصیل بررسی کرده‌ایم. حاصل مقایسه این است که از نگاه ابن‌تیمیه، اخلاق در تمام ساحت‌های چهارگانۀ وجودی، معرفتی، معنایی، و هنجاری به دین وابسته است. اما آدامز، در عین وابسته انگاشتن اخلاق به دین در دو ساحت وجودی و هنجاری، در بحث از نسبت معرفتی و معنایی، به تمایز و استقلال اخلاق از دین متمایل می‌شود. با این همه در مقام ریشه‌شناسی و نقد نگرش آنان باید گفت: اولاً شباهت مبنایی نگرش این دو چشمگیرتر از تفاوت بیانی آن‌ها است. ثانیاً چالش پیش روی آنان در این نقیصه برجسته می‌شود که هیچ‌کدام پاسخ مناسبی را برای تبیین رابطۀ دین و اخلاق تدارک ندیده و فرآیند تعامل اخلاقی خدا و خلق را به روشنی ترسیم نکرده‌اند.