مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

هدف پژوهش حاضر بررسی امکانات تفکر فلسفی در تحلیل آورده‌های وحیانی و نتایج آن برای پیشبرد و پیشرفت جوامع اسلامی و مقابله با ظاهرگرایی و سلفی‌گرایی است. در این راستا، پژوهش حاضر از مراجعه به متون اصلی فلسفه سیاسی و تفسیر آنها، ناظر به شرایط و مسائل کنونی، استفاده می‌کند. مدعای پژوهش این است که از منظر فیلسوفان مسلمان، اجباری نظری برای جمود بر ظواهر و یا مانعی نظری برای پیشرفت جوامع اسلامی وجود ندارد. آنان متن وحیانی را در درون یک نظام عقلی و بر پایه آن تحلیل کرده و تفسیری عقلی از شریعت داشته و فلسفه شریعت عقلی ارائه می‌کنند. تحلیل، مبانی و دستاوردهای اندیشمندان فلسفه سیاسی به پیشبرد و پیشرفت جوامع اسلامی و مقابله با ظاهرگرایی و سلفی‏گرایی می‌انجامد. نتایج حاصل از این پژوهش تقویت عقلانیت و ارائه مبانی و چارچوب برای تحلیل آورده‌های وحیانی بر اساس متون و آثار فلسفه سیاسی اسلامی است.

سلسله جلسات اخلاقِ سیاسی با عناوین گوناگون و با نیم‌نگاهی به وضع سیاست واقعی در کشور نامنظم و بی‌برنامه در دست اجراست. جلسۀ اول آن در تاریخ نمادین دوم خرداد ۹۸ بانام «سیاستِ عذرخواهی و عذرخواهی سیاسی» و جلسۀ دوم آن بانام «آیا مأمور معذور است؟» پانزدهم مرداد ۹۸ اجرا شدند. غَرَض از این جلسات پرسیدن از نسبت‌هایی میان سیاست و اخلاق است. خطیبِ هر جلسه دست‌و‌پایی می‌زند تا بگوید هنوز به لحاظ اخلاقی به‌تمامی کرخت و کودن نشده‌ایم و خرده هوشی برای اخلاق ورزیدن برایمان باقی‌مانده است که با آن مات‌و‌مبهوت به سیاستِ روز خیره بمایم. امید می‌رود در این نشست‌های هرازگاه در روزگار چیرگی ابزار و آلات با صدایی نحیف و بی‌جان از اهداف و غایات بپرسیم. هرچند ماهی نحیفی را می‌مانیم که در تنگ بلورِ «بازار و آزارِ» روزگارمان نه بی‌امان که گهگاه لبی می‌زنیم با این خیال خام که کسی تفسیر کلاممان را از نون و قلم بپرسد.

هانا آرنت جالب‌ترین و بحث‌انگیزترین متفکر سیاسی قرن بیستم است. در میان متفکران قرن بیستم کمتر متفکری چون آرنت مفاهیم سنتی فلسفه سیاسی را مورد تحقیق و بررسی و نقد قرار داده است. ولی با این وجود آرنت را به سختی می‌توان عضوی از مکتب فکری خاصی دانست و یا حتی برچسب سیاسی چون لیبرال، مارکسیست، محافظه‌کار و یا آنارشیست به او زد. از این جهت خواننده با خواندن آثار آرنت قادر به تعیین خط سیاسی خاصی در مورد او نمی‌شود. جالب اینجاست که آرنت در برخی از نوشته‌های خود از دموکراسی شورایی دفاع می‌کند و در برخی دیگر به اندیشمندان محافظه‌کاری چوی ادموند برک ارجاع می‌دهد. به همین منوال گاه به دستاوردهای مدرنیته توجه می‌کند و گاه به عنوان یکی از منتقدان مدرنیته در کنار متفکران پسامدرن قرار می‌گیرد. ولی به هر عنوان آرنت متفکری است که در تمامی نوشته‌ها، سخنرانی‌ها و گفتگوهایش به دو مفهوم سیاست و فلسفه توجه دارد و لحظه به لحظه زندگی خودر را در جهت فهم و درک این دو قلمرو قرار می دهد.

مشروعیت از قدیمی‌ترین و اساسی‌ترین مباحث نظام‌های سیاسی است. مسئلۀ مشروعیت بدان دلیل اهمیت دارد که دوام نظام‌های سیاسی به آن وابسته است؛ لذا هر حکومتی می‌کوشد مشروعیت خود را مستحکم کند تا دچار سستی نشود. از طرفی در اندیشۀ سیاسی امام خمینی عنصر عقل بسیار برجسته است؛ لذا ایشان در بحث مشروعیت سیاسی حاکمیت نیز مهم‌ترین ادلّه را دلیل عقل می‌داند. حتی در بحث شاخص‌های شیوۀ اجتهادی امام، مؤلفۀ دلیل عقل در مشروعیت سیاسی ایشان، بسیار برجسته می‌نماید. مبانی فقهی و اصولی امام خمینی یکی از عوامل اثرگذار در اندیشۀ سیاسی ایشان محسوب می‌شود. بسیاری از مباحث بدیعی که ایشان در فقه سیاسی ارائه کرده‌اند، به دلیل بهره‌گیری از دلیل عقل در استفاده از منابع است. در کارکردی دیگر، در نگاه امام خمینی با دلیل عقل می توان قواعد فقهی را با مستحدثات و مسائل روز تطبیق داد. کشف بسیاری از قواعد فقهی و کاربرد آن‌ها در بُعد سیاسی نتیجۀ کارکرد عقلی امام است؛ بنابراین امام در شناخت مناطات و ملاکات احکام در روش عقلی خود به تحلیل و تطبیق مسائل حادث روز با قواعد فقهی می‌پردازد و بدین‌سان نظریۀ سیاسی ولایت مطلقۀ فقیه و برپایی نظام حکومتی اسلامی شکل می‌گیرد.

ضرورت حرکت به سمت جامعه‌ی ایرانی- اسلامی ما را به سوی تغییرات بنیادین در حوزه‌های مختلف علوم غربی می‌کشاند، علومی که در بستر رنسانسی تاریخی، در قرن پانزده میلادی شروع به توسعه و گسترش در سطح جهان نموند. حرکت صحیح در این مسیر باید مبتنی بر شناخت صحیح از اسلام و غرب باشد، فلذا در این رساله سعی شد تا در ابتدا با شناخت نظریه مهم کئاس تئوری و شناخت مبانی هستی‌شناسانه و انسان‌شناسانه آن زمینه لازم برای نقد اولیه از دستگاه اندیشه‌ای فلسفه و حکومت اسلامی فراهم آید.این نظریه را می‌توان هم متعلق به پاردایم اندیشه‌ای مدرنیته و هم پست‌مدرن به شمار آورد که در مبانی خود هم از اصول اندیشه‌ای مدرنیته و هم پست مدرن استفاده کرده است. از جمله مبانی این نظریه می‌توان به غیرخطی بودن، اثر پروانه‌ای، جاذبه‌های غریب، سازگاری پویا و خودمانندی اشاره کرد.نظریه آشوب در بُعد جهان‌شناسی نگاهی همراه با بی‌نظمی و هرج و مرج در جهان دارد که منجر به زیر سوال بردن اصل علیت و سنخیت میان علت و معلول می‌شود و در بُعد انسان‌شناسی دارای نگاه امانیستی به انسان می‌باشد. هم‌چنین مهم‌ترین نگرش این نظریه در بُعد معرفت‌شناختی را می‌توان در نگاه نسبی او جستجو کرد.این نظریه در نهایت، فضایی که ترسیم می‌کند به ویژگی‌های دنیای پست‌مدرن شبیه‌تر می‌نماید.

سلطه و رهایی از مفاهیم اصلی در فلسفه و علوم اجتماعی است. در حکمت اسلامی نیز این مسائل نیاز به تبیین و تحلیل دارند. مسئله این مقاله تبیین سلطه و رهایی در حکمت اسلامی با تقریر و تبیین آیت‎الله جوادی‎آملی است. نوشتار حاضر با روش دیالکتیکی همراه با نقدِدرون‎ماندگار به تبیین مسئله فوق می‌پردازد. مراد از سلطه، سلطه ناشی از عقلانیت ابزاری است که هرچند ابتدا در دنیای مدرن با نشانه‌های چون ازخودبیگانگی و شیءوارگی نمایان شد، اما اینک سراسر جوامع انسانی را درنوردیده و معضلی برای کل انسانیت به شمار می‌آید. بر مبنای حکمت اسلامی باید ریشه‌های سلطه و رهایی را در دیالکتیک طبیعت و فطرت جستجو کرد. راهکارهای برون رفت از سلطه را نیز در تعامل عقل و نقل در بعد معرفت‌شناختی و برساخت‎اجتماعیِ واقعیت بر مبنای تعامل و تعادل فطرت و طبیعت؛ و تعامل عقل و نقل پی‌گیری کرد. از این منظر سلطه اجتماعیِ ناشی از ساختارهای اجتماعیِ مبتنی بر طبیعت، توحش‌گرا است و رهایی در صورتی تحقق می‌یابد که ساختارهای اجتماعی ذیل تعادل فطرت و طبیعت مورد نقددرون ماندگار بر مبنای خواسته‌های فطری قرار گیرند.