مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

این کتاب نوشته یکی از بزرگ‌ترین و تأثیرگذار‌ترین فیلسوفان دین در چند دهه گذشته در عرصه فلسفه دین و کلام جدید می‌باشد. شهرت عمده او در این عرصه بیشتر به جهت دفاع از موضع کثرت‌گرایانه در مقابل انحصار‌گرایی می‌باشد (مقدمه) این کتاب شرح حال کوتاهی از زندگی و جریان فکری جان میک، مقدمه و یازده فصل تقسیم شده است. در مقدمه این کتاب، هیک می‌کوشد فلسفه دین را از دیگر حوزه‌های فکری در باب دین جدا نماید و پدیدار‌های اصلی تجربه دینی و مراسم دینی و اندیشه‌ای را که این نظام‌های عقیدتی بر آن مبتنی هستند، مورد مطالعه قرار دهد. وی در ادامه به مقوله تعریف دین می‌پردازد و برخی تعاریف را طرح می‌کند اما معتقد است که تعریف دین میسور نیست مگر از همان راه شباهت خانوادگی که فیلسوفی چون ویتگنشتاین برای برخی تعاریف به کار می‌برد. فلسفه دین امروزه یکی از فعال‌ترین حوزه‌های پژوهش فلسفی است. این رشته، مفاهیم و نظام‌های اعتقادی دینی و نیز پدیدارهای اصلی تجربه دینی، مراسم عبادی و اندیشه‌ای را که این نظام‌های عقیدتی بر آن مبتنی‌اند، مورد مطالعه قرار می‌دهد. دلایل اعتقاد به وجود خدا، مساله خیر و شر، وحی و ایمان، تقدیر بشری، جاودانگی و رستاخیز، برخی از موضوعاتی‌اند که «جان هیک» فیلسوف مشهور انگلیسی در این کتاب آن‌ها را بررسی کرده است. کتاب حاضر در 11 فصل سامان یافته است. مفهوم یهودی ـ مسیحی خدا، دلایل اعتقاد به وجود خدا، دلایل عدم اعتقاد به وجود خدا، مساله شر، وحی و ایمان، اصالت شواهد، بنیان‌گرایی و اعتقاد عقلی به مسایل زبان دینی، مساله قابلیت تایید، دعاوی متعارض ادیان مختلف در باب حقیقت، تقدیر بشری، جاوادانگی و رستاخیز، و سرنوشت بشری، کرمه و تناسخ عناوین یازده‌گانه این اثرند. کتاب با مطرح کردن این سوال آغاز می‌شود که «فلسفه دین چیست؟» سپس نویسنده کتاب این‌گونه می‌نویسد: «زمانی فلسفه دین کلا به معنای تفکر فلسفی در باب دین یعنی دفاع فلسفی از اعتقادات دینی دانسته می‌شد. فلسفه دین به عنوان ادامه دهنده نقش و کارکرد الهیات «طبیعی» (=عقلی) که متمایز از الهیات «وحیانی» بود، شناخته می‌شد. غایت آن اثبات وجود خدا از طریق براهین عقلی بود و از این‌رو راه را برای مدعیات وحی هموار می‌کرد اما به نظر می‌رسد بهتر است اثبات وجود خدا از طریق براهین عقلی را «الهیات طبیعی» (=عقلی) و دفاع فلسفی از عقاید دینی را «مدافعه دینی» بنامیم. از این‌رو می توان اصطلاح «فلسفه دین» را (در قیاس با اصطلاحاتی نظیر فلسفه علم، فلسفه هنر و غیره) در معنای اخص آن یعنی تفکر فلسفی در باب دین به کار برد. بنابراین تعریف، فلسفه دین، وسیله‌ای برای آموزش دین نیست. در واقع، اساسا ضروری نیست از دیدگاه دینی به آن نگاه کنیم. کسانی که به خدا اعتقاد ندارند، لاادریون و افراد متدین به یکسان می‌توانند به تفکر فلسفی در باب دین بپردازند و در واقع همین کار را هم می‌کنند. از این‌رو فلسفه دین، شاخه‌ای از الهیات نیست (در اینجا منظور از الهیات تدوین منظم عقاید دینی است)، بلکه شعبه‌ای از فلسفه است. فلسفه دین مفاهیم و نظام‌های اعتقادی دینی و نیز پدیده‌های اصلی تجربه دینی و مراسم عبادی و اندیشه‌ای را که این نظام‌های عقیدتی بر آن مبتنی هستند، مورد مطالعه قرار می‌دهد.» به عقیده نویسنده، «فلسفه دین می‌کوشد به تحلیل مفاهیمی نظیر خدا، تکلیف اخلاقی، برهمن، رستگاری، عبادت، خلقت، قربانی، نیروانا، حیات ابدی و نظایر آنها بپردازد و ماهیت زبان دینی را در مقایسه با زبان عادی روزمره، زبان کشفیات علمی، زبان اخلاق و زبان تعابیر خیال‌آمیز هنرها مکشوف سازد.»

فرد مؤمنی که با اکسیر دین و درد و دانایی، کام خویش را نواخته و جان خویش را پرداخته، دائماً دلهره آن دارد که مبادا حیات خویش را به گونه‌ای سامان بخشد که از برکات و خیرات دین محروم گردد، از این‌رو مایل است که قلمرو و محدوده راهبری‌های دین را بشناسد تا متناسب با آن قلمروها، از دین انتظار داشته باشد و هماهنگ با آن هدایت‌ها به حیات جمعی و فردی خویش نظام بخشد. (مقدمه) ـ این اثر که درصدد است تا به قلمرو‌شناسی دین بپردازد، شامل یک مقدمه طولانی و سه فصل می‌باشد که در اینجا به تلخيص مقدمه و فصل اول آن توجه بیشتری می‌شود. مقدمه ـ که به قلم محمدرضا اسدی نگاشته شده ـ به مباحثی درباره رابطه انسان و دین و قلمرو‌شناسی دین پرداخته است. به اعتقاد نویسنده، انسان آنگاه که دینی را بر می‌گزیند. این مسائل در آن مدخليت دارد: ١. این انتخاب علاوه بر جنبه‌های فطری جنبه‌های عقلانی نیز دارد. ۲. متناسب با شناخت انسان از خدا، عالم، دیگر انسان‌ها، جامعه و دین منتخب نیز کامل‌تر می‌باشد. دین منتخب به میزانی که برای هدایت و کمال‌یابی آدمیان منشأ اثر است، ارزش و اعتبار دارد. نویسنده مقاله است که سر‌سپردگی و اطاعتی که فرد دین‌دار در ارتباط با یک دین دارد، سر‌سپردگی و اطاعتی فعالانه و و عزیزانه است، و نه منفعلانه و ذلیلانه. نويسنده بر آن است که تنها از طريق تفکر و تأمل نیست که با دین و دیگر موضوعات غیر دینی ارتباط می‌یابند، بلکه با مجموعه دارائی‌های وجودی‌شان، بر دین و غیر‌دین نظر کرده و با دین ارتباط و نسبت برقرار می‌کنند ولی آنچه بیش از همه در این ارتباط سهم و و نقش بزرگ‌تری دارد، قوه عاقله می‌باشد و دیگر عناصر به تقویت و تکمیل آن می‌پردازد. به اعتقاد نویسنده اگر دین‌شناسی دو متفکر در یک زمان و مکان تفاوت دارد، تنها به جهت تعداد اطلاعات یا کاهش و فزونی هوش و مسائلی از این دست نمی‌باشد، بلکه این تفاوت به اختلاف دارائی‌ها و ناداری‌های آنان باز می‌گردد. نویسنده در باب دین‌شناسی و قلمرو‌شناسی دین معتقد است که هرچند در برخی علوم تنها امر دخیل در تعيين، فاعل‌شناسایی می‌باشد ولی در این عرصه خود دین نیز دخیل است و موضوعیت تام دارد. در باره قلمرو‌شناسی هدایت دین و شناخت هدف یا اهداف دین می‌توان چهار رویکرد اصلی داشت. 1. رویکرد برون‌دینی: در این رویکرد قلمرو و اهداف دین بر مبنای انتظارات آدمی از دین تعیین و تحدید می‌شود. ۲. رویکرد درون‌دینی: که معتقد است بایست برای شناسایی قلمرو دین و اهداف آن به خود دین مراجعه کرد و از دین خواست تا بگوید تا اهدافش چیست؟ البته دو دیدگاه دیگر نیز ضمیمه این تقسیم‌بندی است. ٣. تشخیص کلیات هدف و قلمرو دین بر عهده عقل و تفصيل جزئیات برعهده دین باشد. 4. قلمرو‌شناسی دین تنها از طريق معرفت‌های درجه دوم حاصل می‌آید. نویسنده در ادامه به نحو مشروح به توضیح و نقد این چهار می‌پردازد و نسبت قلمرو‌شناسی دین با دانش‌هایی چون کلام، فلسفه فلسفه علم دین را جست‌و‌جو می‌کند.

از آخرین تلاشهای فلسفی هیک پیش از مرگش، رفع تعارضات جدیدی بود که در حوزه علم و دین مطرح شده است. از این جهت وی به عنوان یک فیلسوف دینِ متأله سعی میکند چالشهایی را که یافته- های علم عصبشناسی در برابر تجربه دینی قرار داده است، مرتفع کند. هدف اصلی نوشتار حاضر بررسی نظر هیک در این باب است. این بررسی در دو محور کلی انجام گرفته است: در ابتدا دیدگاه هیک درباره تجربه دینی تبیین و بررسی شده، سپس نحوه پاسخ او به مناقشات برآمده از عصب شناسی ارزیابی و بررسی شده است. با بررسی دیدگاه هیک و با توجه به نقدهایی که در دو بخش جداگانه بر دیدگاه وی مطرح کردیم، روشن شد که اگر هم چالشی میان مباحث عصبشناختی و بحث تجربه دینی وجود داشته باشد- که این خود محل مناقشه است- به نظر نمیرسد اراده علمی- فلسفی هیک برای حل این چالش کافی باشد.

این کتاب مجموعه هفت نوشتار از فلاسفه دین معاصر در باب برخی از مباحث دین‌پژوهی و فلسفه دین می‌باشد.

کنکاش و کاوش در فلسفه دین و تعیین جایگاه‏ دین در فرهنگ جهان معاصر و تبیین و تحکیم‏ ره‏یافتهاى وحیانى در این باب از مباحث‏ جذاب دوران ماست. در این باب گفتکویى انجام شده است با جناب آقای دکتر محمد لگنهاوزن، از اساتید و صاحبنظران‏ فلسفه دین، اهل‏ آمریکا و شیعه که هم‏ اکنون در تهران و قم به تدریس اشتغال دارند. مباحث مورد بحث در این جا عبارتند از: تعریف فلسفه دین، فلسفه دین در غرب، ضرورت فلسفه دین، انتظار بشر از دین، گزار های دینی، تئوری فروید در مورد مذهب.

کتاب «خاستگاه دین» نوشته بیژن طرهانی، ضمن بررسی علل گرایش مردم به دین، در ‌ده فصل با عنوان‌های «دین چیست؟»، «فلسفه دین از منظری دیگر»، «فطرت»، «ساحت‌های وجودی انسان»، «خاستگاه دین در اندیشه فروید زیگموند»، «مبانی کلی اندیشه زیگموند فروید»، «خاستگاه دین در اندیشه صدرالمتالهین صدرای شیرازی»، «بنیادی‌ترین خطوط فلسفی و رابطه آن‌ها با خاستگاه دین»، «خداشناسی فطری در اندیشه صدرا» و «تفاوت خاستگاه دین در اندیشه صدرا و فروید» تقابل دو رویکرد به خاستگاه دین یعنی رویکرد مادی‌گرایانه در اندیشه فروید و رویکرد خداگرایانه در اندیشه صدرالدین شیرازی و ملاصدرا را بررسی می‌کند.