مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

بازشناخت آرمان‌های انقلاب اسلامی در عرصه‌های گوناگون جامعه‌پردازی و جامعه‌سازی، بر اساس درک امتداد حرکت تمدنی این انقلاب ضروری می‌نماید. بر این مبنا، بنای رفیع «تمدن نوین اسلامی» به عنوان فلسفه‌ی وجودی و چشم‌انداز نهایی انقلاب اسلامی، بر پایه‌ی پرداخت آرمان‌های کلی و کل‌نگرِ مد نظر آن و استخراج طرح‌ریزی‌های تمدنی متکثر، قابل تحلیل و تحقق خواهد بود. در این راستا، رجوع به جهت‌گیری‌ها و افق‌پردازی‌های رهبران انقلاب، یکی از اساسی‌ترین و مهم‌ترین رویکردها قلمداد می‌شود. بازخوانی مولفه‌های تمدنی- گفتمانی سه‌گانه‌ی متقوم ِ «ترسیم مطلوب، توصیف موجود و مهندسی گذار»، بر اساس جهت‌گیری‌های کلان رهبر معظم انقلاب، در راستای دریافت و پرداخت تصویری از آینده - که جامعیت و استحکام «معرفتی» و کارآمدی و اثربخشی «سیاستی» را به‌گونه‌ای توأمان داشته و نظریه‌پردازی و سیاست‌گذاری را ارتقاء بخشد - مأموریت محوری پژوهش حاضر قلمداد شده است.بنیان تحقق مأموریت یاد شده، که زیرساخت نظری و نظریه‌ی زیرساختی پژوهش حاضر محسوب می-شود، با بازخوانی مولفه‌های سازنده‌ی آینده‌اندیشی در پرتو درس‌های فلسفه‌ی تاریخ سامان یافته است. در این راستا، زیرساخت روش‌شناختی مورد استفاده با بررسی مقایسه‌ای روش‌های تحلیل محتوا، تحلیل شبکه و تحلیل گفتمان مهیا شده؛ و در نهایت سازه‌ی روشی پژوهش حاضر، حاصل بازآفرینی روش‌های سه‌گانه‌ی فوق و طراحی روشی تلفیقی از آن سه می‌باشد.مجموع رهنمودهای رهبر معظم انقلاب در بازه‌ای بیست ساله (1368 - 1388) زمینه‌ی به‌کارگیری سازه‌ی روشی مد نظر را شکل می‌دهد. در این راستا، برای گزینش از میان انبوه داده‌های اولیه و پردازش روش‌مند آن-ها، «فرهنگ» به‌عنوان کلیدواژه‌ی محوری انتخاب شده است. بر این اساس تصویر آینده‌ی مطلوب و توصیف حال موجود در پرتو مطالعه‌ی سرمایه‌ها (قوت‌ها و فرصت‌ها) و چالش‌ها (ضعف‌ها و تهدیدها) ممکن خواهد بود؛ از این منظر، سرمایه‌های فرهنگی، اصلی‌ترین سرمایه‌‌ی حرکت و مهم‌ترین داشته‌ها در وضع موجود؛ و چالش‌های فرهنگی نیز، اصلی‌ترین موانع در مسیر حرکتبه سوی مطلوبِ ترسیم شده شناخته می‌شوند. برای پاسخ به «چه باید کرد؟» نیز باید به سراغ فرهنگ رفت. جان‌مایه‌ی مسیر و شاکله‌ی بایدها و نبایدها برای حرکت از وضع موجود به سوی آینده، در پرتو تحول و تکامل فرهنگی ممکن و میسور می‌نماید. در پایان، با هدف زمینه‌سازی برای ادامه‌ی اندیشه‌ورزی دیگر دانشوران در موضوع این پژوهش، با رویکردی آینده‌نگرانه به ارزیابی و بررسی نقادانه‌ی نقایص و کاستی‌های پژوهش حاضر، می‌پردازیم.واژگان کلیدیفلسفه‌ی تاریخ، انقلاب اسلامی، رهبر معظم انقلاب، فرهنگ، تحلیل محتوا، تحلیل شبکه، تحلیل گفتمان، آینده‌پژوهی، آینده‌نگاری.

پژوهش حاضر، به منظور بررسی روند شکل‌گیری شیعه‌شناسی در ایران، بعد از انقلاب اسلامی با استفاده از روش‌های پیمایشی، تحلیلی – توصیفیصورت گرفته‌است. و از آن‌جا که مجموعه فعالیت‌های شکل‌گرفته در حوزه شیعه‌شناسی در ایران، عمدتاً در مراکز دانشگاهی و نیز در برخیمراکز حوزوی، موسسات خصوصی و سازمان‌های مردم‌نهاد، انجام می‌شود، برای پی بردن به روندشکل گیری و توسعه‌ی این مطالعات، مراکز فعال در این زمینه به چهار دسته دانشگاهی، حوزوی، موسسات و دیگر مراکز تقسیم شده‌ و مهم‌ترین‌ و فعال‌ترین این مراکز با ذکر هدف، روش، موضوع و بیان ویژگی‌هایی از آن‌ها، مورد پژوهش و مقایسه واقع شده و در انتها نقاط اشترک و افتراقشان ذکر گردیده‌است. مهم‌ترین نتیجه‌ی یافت‌شده عبارت است از توسعه‌ی این مطالعات در بخش تاریخ و اعتقادات در این حوزه؛ همچنین باید اشاره کرد که هرچند این رشته علمی دارای شاخه‌هایی نظیر جامعه شناسی، تاریخ اجتماعی و کلام اجتماعی است اما در ایران بعد تاریخی وکلامی، آن هم به صورت تک بعدی، بدون توجه به بعد اجتماعی این شاخه علمی، رشد وتوسعه پیدا کرده‌است. از دیگر نتایج به‌دست آمده، تشابه اسمی و تفاوت مفهومی ‌است که در مراکز فعال، تحت عنوان شیعه‌شناسی دیده‌می‌شود؛ زیرا بیشتر فعالیت این مراکز، معطوف به بعد اعتقادی و مکتب شناسی است که از آن به تشیع شناسی تعبیر می‌شود، درصورتی که شیعه‌شناسی، علمی است که به بعد عملیجنبه‌هایی اجتماعی زندگی پیروان این مذهب می‌پردازد.

ایجاد دنیای اسلام و امت اسلامی، مرحله نهایی فرایند تکاملی انقلاب اسلامی را به خود اختصاص داده است. از طرف دیگر، ایجاد امت اسلامی، نیازمند وحدت و همدلی مسلمانان منطقه و جهان است. بر این اساس یکی از مهم ترین کارویژه های مهم جمهوری اسلامی حرکت در مسیر گسترش فرهنگ تقریب و وحدت اسلامی و بسترسازی برای ایجاد امت اسلامی از این طریق است. مقاله حاضر پس از تبیین چیستی فرایند تکاملی انقلاب اسلامی، امت اسلامی و وحدت مسلمانان، به تحلیل نسبت سه سویه این هر سه پرداخته است. ایجاد دنیای اسلام و امت اسلامی، در گرو ارائه الگوی صحیح به جهان اسلام است. بر این اساس در بخش پایانی مقاله، به اثبات ظرفیتهای الگویی انقلاب اسلامی برای جهان اسلام پرداخته شده است. این مقاله با روش تحلیلی و از طریق مطالعه کتابخانه ای، با محوریت دیدگاهها و بیانات مقام معظم رهبری سامان یافته است.

سخنان مولا علی(ع) از آغاز تا به امروز منبع الهامات و سرچشمه اشاراتی برای صاحبان ذوق و معرفت و ارباب علم و دانش، در زمینه های مختلف علم و عمل بوده و هست. عرفا، حکما، زهّاد، متکلمان، فقها و حکام با ایمان و متعهد، همه و همه – خواه از پیروان تشیع و خواه از برادران و خواهران اهل تسنن - از این لایزال استمداد جسته و می جویند. گفتگوی ما درباره مبانی فکری، انسانی و اجتماعی نهج البلاغه از دیدگاهی غیر از دیدگاه سنتی است، از دیدگاه سوالات و مشکلاتی است که دنیای امروز و جوامع بشری عصر حاضر مطرح کرده و می کند. اهمیت کلام مولا به عنوان منبع و مرجع این تحقیق از دو لحاظ است: یکی اینکه سخنان مولا، سخنان انتزاعی ناشی از قیاسات منطقی علنی که از اندیشه و تفکر در گوشه عزلت با پشت میز تحریر باشد – به گونه ای که شیوه فیلسوفان و یا عبادت متفکران بوده و هست – نیست، بلکه سخنان آن بزرگوار از متن زندگی برخاسته و نتیجه یک برخورد زنده و مشخص با انسانها- آن هم در دوره ای پر تلاطم و بحران –است؛ یعنی در دوره آزمایش انسانهایی که تحت تربیت قرآن و سنت، خود ساخته بودند و یا در طریق خودسازی قدم می زدند، و یا لااقل خود را این گونه وانمود می کردند و در عین حال در برابر حق و باطل، در جستجوی را نجات از حیرت و سرگردانی بودند.

این مقاله در صدد است تا با استفاده از رهیافت تحلیل گفتمان در چهارچوب مدل تبیینی استاد مرتضی مطهری وقوع انقلاب اسلامی را از سه بعد مبانی نظری، نقش علل معطوف به ساختار و نقش علل معطوف به عاملیت انسانی بررسی نماید و برای نمود بیشتر این امر، از گزاره های اصلی فلسفه تاریخ یعنی جامعه، اصل علیت، نقش نوابغ، سنن الهی و عوامل محرک تاریخ استفاده می کند و در پایان وقوع انقلاب اسلامی را به عنوان نقطه عطفی در تحلیل پدیده های اجتماعی نسبت به نظریات مسلط پیشین معرفی می نماید.

موضوع این پایان نامه گونه شناسی گفتمانهای اسلامی و نقش آنها در فرآیند انقلاب(1368-1342) است . مساله ای که دراین پژوهش محقق به دنبال یافتن پاسخ می باشد این است که چند گونه گفتمان اسلامی در فرآیند انقلاب مطرح بود و هر کدام ازاین گفتمان های اسلامی در شکل گیری ، پیروزی و تداوم انقلاب اسلامی ایران، چه نقشی داشتند؟ محقق با بهره گیری از روش تحلیل گفتمان ابتدا گفتمان های اسلامی مطرح در فرآیند انقلاب را به دو گونه : گفتمان اسلام سنت گرا و گفتمان اسلام نوگرا تقسیم نموده است، سپس کوشیده تا عوامل و عناصر قدرت بخش و آفریننده انقلاب را در هرگفتمان مشخص نماید. نظریه ای که راهنمای اصلی محقق دراین پژوهش بوده و با توجه به آن حرکت کرده ، تئوری همزیستی‏‎‏(‎Coexistence theory‎‏) ‏‎‎‏است . طبق این تئوری انواع متنوع گفتمان اسلامی در شرایط و بسترهای اجتماعی-سیاسی متفاوت با چهار روند عمده تاثیرگذار : سنت زدایی ، جهانی کردن دین، سکولار سازی و مقدس سازی همزیستی دارند.

انقلاب اسلامی ایران و پیامدهای پس از آن، بویژه ظهور جمهوری اسلامی، از موضوعات جذاب و گیرا برای محققان و اندیشمندان غربی بوده است. هر یک از آنها به طریقی کوشیده اند چرایی و چگونگی وقوع این رویداد بزرگ در تاریخ معاصر ایران را تحلیل نمایند. نیکی آر.کدی، مورخ نام آشنای امریکایی، از جمله این افراد است. این مقاله با مرور پرسش اصلی کدی درباره انقلاب اسلامی آغاز می شود و با بررسی چهارچوب تحلیل وی از انقلاب ایران، به ویژه دیدگاه وی درباره چرایی ظهور «تشیع انقلابی» و چگونگی رابطه میان ایدئولوژی و انقلاب در انقلاب ایران ادامه می یابد. دیدگاه کدی درباره چرایی ظهور اسلام انقلابی در انقلاب ایران ذیل مدل «سازمانی» که به تحلیل ایدئولوژی در چهارچوب منازعه سازمان یافته برای بدست آوردن قدرت می پردازد، جای می گیرد. این مدل را با دو مدل دیگر درباره رابطه ایدئولوژی و انقلاب یعنی مدلهای «ذهن گرایانه» و «گفتمانی» مقایسه کرده و کوشیده ایم با تکیه بر این دو مدل جایگزین، نواقص و امتیازات دیدگاه کدی را روشن سازیم. در پایان پس از طرح تحلیل کدی از وضعیت کلی سیاستهای جمهوری اسلامی به بررسی انتقادی دیدگاه وی درباره انقلاب اسلامی ایران پرداخته ایم.

در این مقاله نگارنده تلاش می کند تا به بررسی مبانی فکری گروههای سیاسی اسلامگرا در فاصله زمانی سالهای 1320 تا 1357 بپردازد؛ زیرا تبیین مواضع فکری و اختلافات نظری این گروهها، زمینه را برای درک بسیاری از چالشهای اندیشه ای بعد از انقلاب فراهم می آورد. هرچند بسیاری از گروههای یاد شده در کلیت اهدافی همچون مبارزه با استبداد، استعمار، ایجاد حکومت اسلامی، تلاش برای استقرار قوانین اسلامی و ... مشترک بودند؛ اما در نگاه عمیقتری می توان اختلافات فکری مهمی را نیز در دیدگاهها و مبانی اندیشه ای آنها مشاهده کرد که با پیروزی انقلاب و قرار گرفتن در محیطی جدید، این اختلافات زمینه بروز پیدا کرد و علت ظهور دیدگاههای مختلف در مقاطع تاریخی بعد از انقلاب گردید. این مقاله در دو قسمت ارائه خواهد شد که در قسمت اول مواضع فکری گروه اسلامگرا شامل فداییان اسلام، حزب ملل اسلامی، هیأت مؤتلفه و روحانیت مبارز مورد بحث قرار می گیرد و در قسمت بعدی مواضع فکری نهضت آزادی و گروههای سوسیالیست اسلامگرا بویژه سازمان مجاهدین خلق مورد مطالعه قرار خواهد گرفت.

"در ایران معاصر، در مورد جایگاه سیاسی ـ اجتماعی زنان همواره گفتمان سنتی مطرح بوده است. این گفتمان که ریشه در سنتهای اجتماعی و مذهبی در ایران داشته نقش مهمی در نوع نگرش به زن در جامعه ایران ایفا کرده است. اما در آستانه قرن بیستم و انقلاب مشروطه در ایران، گفتمان جدیدی در مورد زنان با تاثیرپذیری از مدرنیسم مطرح شد که هرچند وجوه مشترکی با مبانی مدرنیسم در غرب داشت، اما به دلیل عدم انطباق کامل با آن باید آن را گفتمان شبه مدرن نامید. این گفتمان در دوران حکومت پهلوی، گفتمان مسلط در عرصه مطالعات زنان محسوب می شد و در چهارچوب مبانی نظری خود به تعریف جایگاه زنان در عرصه های مختلف اجتماعی پرداخت. در آستانه انقلاب اسلامی، گفتمان جدید دیگری درمورد زنان مطرح شد و در موضع قدرت قرار گرفت که می توان آن را گفتمان انقلاب اسلامی نامید. این گفتمان با نقد گفتمان سنتی و شبه مدرن تلاش کرد تا رویکرد جدیدی در نوع نگاه به زن در ایران مطرح سازد. این مقاله ضمن تبیین گفتمانهای مذکور، پیامدهای آنها را در عرصه های سیاسی و اجتماعی مورد بررسی قرار می دهد و به صورت خاص به این سؤالات پاسخ می دهد که ویژگیها و محتوای گفتمان انقلاب اسلامی درمورد زنان چیست و این گفتمان چه تاثیری در سیاستگذاری در حوزه اجتماعی ـ سیاسی و حقوقی زنان در ایران به جای گذارده است؟ "

ماهیت اعتقادی و مردمی انقلاب اسلامی و نظام برخاسته از آن، ا ز سویی باعث شد تا دشمنی قدرتهای حاکم جهانی برانگیخته شود و از سوی دیگر، ایران اسلامی را به کانون الهام بخش و بیداری ملتها به ویژه مسلمانها تبدیل کرد. بر این اساس رهبری انقلاب اسلامی، از آغازین روزهای پیروزی انقلاب برای انتقال آموزه ها و تجربیات خویش به دیگر جوامع احساس وظیفه کرده و با طرح اندیشه صدور انقلاب در صدد پاسخگویی به این نیاز دو سویه انقلاب و طرفداران فراملی آن برآمده است. واقعیت این است که اندیشه «صدور انقلاب» که می بایست به یک سیاست ضابطه مند تبدیل شود با نگرشهای گوناگونی مواجه بود، ولی امام خمینی به عنوان واضع مکتب انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران در مواضع خویش ضمن اعلام قطعی صدور انقلاب، ابعاد آن را نیز ترسیم کرد. در این مقاله با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی به تبیین چرایی، اهمیت و ضرورت صدور انقلاب از منظر امام خمینی پرداخته خواهد شد. در اندیشه امام خمینی ضمن اینکه صدور انقلاب به دلیل ماهیت و ویژگیهای ایدئولوژیک انقلاب اسلامی به عنوان وظیفه و تکلیف مطرح بوده و بر مبانی اعتقادی مبتنی است، از لحاظ واقعیتهای منطقه ای و بین المللی نیز اجتناب ناپذیر است. از طرفی، از دیدگاه امام خمینی در صدور انقلاب می بایست ملتها را هدف دانست و به ابعاد جامع صدور انقلاب توجه کرد تا اهداف و منافع جمهوری اسلامی ایران در محیط فراملی برآورده شود.