مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «علي عليه السلام و الخوارج تاريخ و دراسة» نوشته جعفرمرتضى عاملی در دو جلد مي باشد. نویسنده کوشیده است به پرسش های متنوعی درباره خوارج پاسخ دهد. سپس پاسخ این پرسش ها را از منابع و متون تاریخی و روایی انبوه جمع آوری کرده، به خواننده تقدیم می کند. مؤلف با مطالعه اوضاع اجتماعی، سیاسی و دینی جامعه عراق و مردم عرب، و با استناد به دیدگاه های امام علی (ع)، زمینه های پیدایش خوارج را بررسی کرده است. نویسنده ضمن اینکه وضعیت روحی و روانی، و پایگاه قبیله ای خوارج را بررسی می کند، به سیاست های راهبردی و اهداف عالی امام، و تلاش های بی دریغ او برای آگاهی بخشی و هدایت این قوم به راه راست، و نشان دادن فهم غلط آنان از شرایط روز نیز در نظر دارد، و سیاست های انحرافی طاغوت شام را که در مناظره ها و احتجاج های امام و یارانش با سران خوارج آشکار شد، به شیوه ای منطقی و مستدل نقد و ارزیابی می کند.

کتاب «الامام علي (ع) في قوتيه الجاذبة و الدافعة» نوشته مرتضى مطهری، در پی اثبات این نکته است که علی علیه السلام شخصیتی دو نیرویی بوده است و هر کس که بخواهد در مکتب او پرورش یابد، باید همچون علی بن ابی طالب علیه السلام از جاذبه و دافعه برخوردار باشد. استاد البته به بیان ضرورتِ جاذبه و دافعه بسنده نمی کند، بلکه علاوه بر این، تلاش می کند کیفیت جاذبه و دافعه را نیز روشن نماید. در «جاذبه و دافعه علی علیه السلام» می توان به خوبی حساسیت ها و نگرانی های استاد را به تماشا نشست. استاد در این اثر به ویژه، از تفکیک تعقل و تدین به عنوان خطری بزرگ در جامعه اسلامی یاد می کند. حاصل شوم این تفکیک نامبارک را می توان در خصوصیات جریان خوارج مورد ارزیابی قرار داد. و البته باید توجه داشت خوارج یکی از مصادیق جدایی تعقل از تدین است. بر این اساس، این کتاب جزء منابعی محسوب می گردد که می توان در آن برخی از دیدگاه های استاد در زمینه آسیب شناسی دینداری انعکاس یافته است.

امروزه اندیشه سلفی‌گری در قالب ایدئولوژی خاص، به ‌صورت گسترده و در سطح جهانی و به طور سازمان یافته و کاملا تهاجمی علیه سایر مذاهب اسلامی تبلیغ و ترویج می‌گردد. این گروه‌ها براساس برداشت و قرائت‌های خاصی که از مسائل اعتقادی اسلام دارند و با تأکید بر آیات متشابه قرآن و برجسته کردن آیاتی از قرآن که به مسئله امر به معروف و نهی از منکر و جهاد اشاره دارد، سایر مسلمانان را تکفیر نموده و قتل کشتار آنان را جایز می‌شمارد. بدین ترتیب تمام گروه‌های اسلامی از اعتقادات و عملکرد این فرقه‌ها در رنج بوده و متضرر می‌گردند. این مسئله دقیقا شبیه خوارج در صدر اسلام می‌باشد که به دلیل اعتقادات خاص خود، از جامعه اسلامی جدا بودند و با تکفیر سایر مسلمانان، موجبات آزار آنان را فراهم می‌آوردند. خوارج، نخستین گروهی بودند که در تاریخ اسلام سایر مسلمانان را تکفیر کرده و در مقابل حکومت اسلامی با انگیزه‌های اعتقادی خروج نمودند. مقایسه دیدگاه‌های سلفیان و عقاید خاص آنان در زمینه توحید و شرک، رجوع به نصّ و ظاهرگرایی مبتنی بر نصّ، مخالفت با مصلحت اندیشی مطابق با فهم بشری در مورد مسائل حکومت اسلامی و غیره؛ با اعتقادات خوارج صدر اسلام که در تاریخ و کتب مذهبی نقل شده است، نشان می‌دهد که نقاط اشتراک زیادی بین خوارج و سلفیان معاصر در حوزه ایمان و کفر، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر وجود دارد. مهمترین ویژگی هر دو گروه، ظاهرگرایی در نصّ، تکفیر مسلمانان، جایز دانستن قتل و کشتار آنان و افراط گرایی و ترور، جهاد و مواردی از این دست می‌باشد.

چکیدهاین نوشتار به تعیین حدود ومرزهای اخلاق فردی واجتماعی و رابطه آن ها با یکدیگر و همچنین چکیده ای از تاریخ خوارج و اخلاق فردی واجتماعی آنان می پردازد. در این راستا اخلاق فضیلت و عدالت، به عنوان مقدمه ای ضروری برای درک بهتر مباحث فوق، مورد واکاوی قرار گرفته است. با توجه به تقسیم فضایل به فضایل فردی واجتماعی و نیز تقسیم عدالت به عدالت فردی و اجتماعی، اخلاق به دو قسم فردی و اجتماعی تقسیم می شود. با در نظر گرفتن تعاریف و تقسیمات گوناگون از اخلاق فردی و اجتماعی، در این پژوهش،نمونه هایی ازاخلاق فردی همچون : استقامت، عفت، فرو خوردن خشم، راستی، فروتنی، اطاعت از اوامر الهی،عفو، مسئولیت پذیری، آزادی شخصیت، صبر، بردباری، ترحم، جهاد بانفس،حیاء، شجاعت و شهامت آورده شده، ونمونه هایی از اخلاق اجتماعی از جمله: عدالت، همیاری با دیگران، صلاحیت عمومی، تعاون، وفای به عهد، امانت، اطاعت از رهبر، مسالمت، گذشت، بخشش، الفت، دوستی، ترک حقد وکینه، مروٍّت، ترک عناد ودشمنی، خوشرفتاری با همسرو خانواده، خیر بودن برای اهل،اصلاح میان مردم، خدمت به یکدیگر و مراعات حقوق همدیگر بیان شده است.بنابراین مباحثی از قبیل تصرف در امانت، نظام ناپذیری، شیوه ی برخورد امام با خوارج ، ذیل اخلاق اجتماعی خوارج قرار می گیرد و در ادامهاخلاق خوارج و رابطه های آن ها با همدیگر، مطرح می شود. از جمله نتایج بدست آمده از این رساله، نقش تنوع شرایط و موقعیت ها در تفاوت رفتارها و برخوردها و نیز اجرا نشدن تمام احکام اخلاق فردی در مصالح اجتماعی است.واژگان کلیدی: اخلاق، خوارج، اخلاق فردی، اخلاق اجتماعی

پس از اینکه با حیله عمر و بن عاص و به فرمان معاویه، قرآن ها در جنگ صفین بر سر نیزه ها رفت و سپاه عراق به حکمیت قرآن فرا خوانده شدند، اختلاف میان سپاه علی (ع) آشکار گردید. کسانی که با طرح شعار «لا حکم الالله» به مخالفت با طرح حکمیت برخاستند به سرعت به جریانی سیاسی ـ فکری به نام خوارج تبدیل شدند. هر چند در جنگ نهروان قریب به اتفاق آنان کشته شدند اما اصل جریان از میان نرفت و پس از شهادت علی (ع) رشد و گسترش بیشتری یافت و موجد رخدادهای بیشتری طی سه قرن نخست هجری گردید. در این مقاله زمینه های شکل گیری و بر آمدن خوارج از سپاه عراق و نه شام و نیز درون مایه های سیاسی، فکری و نیز ماهیت اجتماعی آن مورد بررسی قرار می گیرد.

در قرن نخست هجری و در جریان جنگ صفین ، فرقه خوارج با تمسک به داستان حکمیت پا به عرصه تحولات سیاسی گذاشت . این گروه با اتخاذ مواضع تند و خشونت بار مسیر تاریخ را عوض کردند . شورش خوارج در دوره خلافت امام علی (ع) جهان اسلام را وارد یک آشوب و ناامنی گسترده ای نمود به گونه ای که عواقب جبران ناپذیری را بر حکومت امام چه در زمان حیاتش و چه در بعد از آن بوجود آورد.گستردگی مناطق تحت نفوذ حکومت اسلامی ، عدم توانایی تعدادی از والیان در تبیین اهداف حکومت و عملکرد خلفای قبلی ، باعث گردید تا گروهی از افرادی که روند حرکتی حکومت امام علی (ع) را بر وفق مراد خود نمی دانسته ، دست به شورش بزنند و در این بین تعدادی از افرادی را که نسبت به چگونگی اداره حکومت اسلامی در جهل به سر می بردند نیز با خود همراه سازند . این مردم از اسلام چیزی نمی شناختند جز برخی شعارها و ظواهر کلی ، و تربیت دینی درست وکاملی نداشتند و هنوز تعصبات قبیله ای ، مفاهیم جاهلی ، مصالح و منافع شخصی و گروهی ، گرایش های احساسی انگیزه اصلی در اتخاذ مواضع و اقدامات آنان بود . از عواقب تلخ جریان خوارج و همراهان جاهل آن می توان به شکل گیری جنگ نهروان ، شهادت امام ، خانه نشین شدن فرزندان امام ، حادثه ناگوار کربلا و عدم اجازه فعالیت آشکار به منظور تبیین اهداف حکومت اسلامی در زمان معصومین عنوان نمود. بی گمان و بطور اجمال شیوه حکومتی خلفای قبل از امام علی (ع) و عدم توانایی والیان در تبیین حکومت اسلامی ، جهل تعدادی از مردم نسبت به شیوه حکومتی امام علی (ع) و اشاعه فساد در دستگاه حکومتی و تشدید فاصله طبقاتی در زمان خلفای قبل از امام در شکل گیری خوارج تاثیرگذار بوده است.

دوره صادقین (ع) از جمله دورانی است که عوامل زیادی، چون غلو، جعلحدیث، برخورد مسلمانان با آرا وافکار مختلف، نشر اسراییلیات، نهضت تألیف وترجمه معارف یونان باستان و نقل وانتقال حکومت ها به همراه کشمکش‌های درونی آنها واهداف سیاسی حکومتها، جریاناتی را در جامعه دینی واسلامی‌آن زمان درخارج از تفکرشیعی مانند: خوارج، مرجئه، معتزله، ودر درون تفکر شیعی مانند: غلات وزیدیه، ایجاد کرد،که هر یک از جریانات فوق برای اثبات خویش و خروج از بن‌بست‌های فکری و عقیدتی، به قرآن که سرچشمه معارف الهی و مرز مشترک اعتقادی همه جریانات بود، رجوع می‌کردند، و منهج تفسیری خاصی را در پیش می‌گرفتند.در پژوهش حاضر آنچه مورد اهتمام است، جریانهای‌ موثر برمناهج تفسیر قرآن در عهد صادقین (ع) می‌باشد. تلاش، بر آن است، با کنار هم قرار دادن گوشه‌هایی از تاریخ این تحولات و سیر جریانها و بیان مصادیق و مستنداتی از تفسیر و تأویل هر یک از جریانهای مذکور منهج تفسیری در عهد صادقین (ع) مورد بررسی قرار گیرد.