مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

نجم الدین رازی یکی از عارفان قرن هفتم هجری است.مهمترین کتاب او مرصادالعباد ، به زبان فارسی و در مورد تصوف و سلوک است. این کتاب از نظر سبکی به آثار قرن ششم ماننده تر است. عرفان نجم الدین رازی مابین دو مکتب تصوف عابدانه و تصوف عاشقانه می باشد.او راه رسیدن به حقیقت را شریعت و طریقت می داند.عقیده او بر این است که شناخت خدا با شناخت نفس حاصل می شود.آفرینش انسان از سایر موجودات و حتی فرشتگان متمایز است.رابطه ای میان انسان و خدا وجود دارد و آن عشق است.برای رسیدن به حقیقت باید مراحلی را طی کرد و آن تزکیه نفس و چله نشینی می باشد. ماجرای آفرینش آدم و ملائکه داستان گونه بیان می شود. او قبل از خلقت آدم به خلقت عوالم مختلف ارواح ،ملک و ملکوت پرداخته و سپس خلقت آدم را بیان کرده استبعد از آن احتیاج انسان به پیامبر و شیخ برای تصفیه دل و مشاهده انوار درونی و تجلی ذات و صفات خداوند روی آورده است. اندیشه های عرفانی او بر مبنای قرآن و آیات و احادیث شکل می گیرد چنانکه در آغاز هر باب آیه ای می آورد و آن را مبنای سخنان خود قرار می دهد.

از آنجا که مولانا به شریعت اعتقادی استوار دارد و همواره طریق اعتدال را پیش می گیرد، اشتراکات عرفانی بسیاری را در انچه که در مثنوی مطرح می کند با آنجه که علی (ع) در نهج البلاغه بیان فرموده است، می توان یافت و سرانجام اینکه، اگرجه عرفان با دین یکی نیست اما ریشه در دین دارد با این تفاوت که آنچه دین مطرح می کند،با توسع و تأویل، در عرفان شاخ و برگ بیشتری پیدا می کند و الا عارفان بزرگ همواره به آیات و احادیث و سنت پیامبر و صحابه تأسی می جویند و به خصوص عارفی چون مولانا که مثنوی اش چیزی جز تفسیر قران و حدیث نیست.

هدف این تحقیق، آشنایی با احوال، آثار، اساتید، شاگردان و اندیشه‌های عرفانی سیّد جلال الدین آشتیانی،می‌باشد.برای رسیدن به این هدف ابتدا به آثار ایشان مراجعه شده است. چه آثاری که وی به صورت مستقل تألیف کرده‌ و چه آثاری که بر آنها مقدمه و تعلیق افزوده و تصحیح کرده ‌و نیز در آنها دیدگاه وی درباره‌ی مسائلی چون ولایت، عالم مثال، وحدت وجود و ... بیان شده است. همچنین آثاری که دیگران از جمله شاگردانش، درباره‌ی ابعاد مختلف شخصیتی استاد آشتیانی نوشته، مورد بررسی قرار گرفته‌اند و بدین طریق با مطالعه‌ی آثار استاد آشتیانی و شاگردانش؛ بعد عملی، عرفانی و اخلاقی وی معرفی شده است.هرچند تلاش‌های علمی استاد آشتیانی در زمینه‌ی فلسفی، عرفانی، کلامی و تفسیری بوده است، این پایان نامه پس از معرفی آثار استاد، صرفاً به تبیین آثار عرفانی وی پرداخته است.درون مایه‌های عرفانی مطرح شده در آثار ایشان، دارای آموزه‌های عرفان نظری و عملی برای پژوهشگران علاقمند در این زمینه می‌باشد.هدف از انجام این رساله ، شناخت و ارزیابی آثار و ابعاد عرفانی استاد آشتیانی است همچنین بررسی جایگاه عرفان در آثار وی . در راستای این هدف ، تلاش شده ؛ آن دسته از آثار و رفتار استاد آشتیانی که با تعالیم و آموزه های مطرح شده در عرفان اسلامی تطابق دارد استخراج و با توصیف و تحلیل مفاهیم و مولفه های عرفانی ، جایگاه آن را در سیره ی ایشان بیان نماید . نتیجه ای که حاصل شد نشان دهنده ی این است که ایشان علاقه و گرایش خاصی به مسائل عرفانی و نیز اهل بیت ( ع ) داشتند . ایشان هرگز به سنت فلسفه پای بند نبود .استاد آشتیانی به مبانی عرفا نظر دارد و آن را با براهین عقلی وفق می دهد و معتقد است که مسائل کتب عرفانی اسلامی به مراتب نفیس‌تر از مسائل کتب اهل نظر است. زمانی می‌توانیم فعالیت و خلاقیت این استاد را توصیف کنیم که بگوییم او ملاصدرایی دیگر است.این تحقیق به روش توصیفی – تحلیلی از نوع تحلیل محتوا انجام گرفته که عناصر و مطالب مورد نظر، گردآوری و طبقه بندی و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته‌اند.

تصوف در نگاهی کلی و از دیدگاه بسیاری از دانشمندان، ژرفکاری در دین و توجه به باطن شریعت را مدّنظر دارد. در واقع با این دیدگاه، تصوف نه تنها از بدنه ی دین بیرون نیست که جوهرهی اصلی دین محسوب میشود، اگر چه عالمان علوم ظاهری از دیرباز با این ادعا مخالفت داشته اند.اشرف علی تهانوی، از دانشمندان معاصر، شخصیتی است که همه به علوم ظاهری شریعت تسلط داشته و هم نظر مساعدی نسبت به گرایشهای اصیل و راستین عرفانی داشته است، دیدگاه این عالم بزرگ هندی و پیروان او بسیار قابل تأمل است. اندیشههای او که متأسفانه، کمتر در میان دانشوران ایرانی شناخته شده، برای فرهیختگان عرب و هند - با توجّه به ترجمه و نشر آثار او به این دو زبان - کاملاً شناخته شده است.از این رو ترجمه، نقد و معرفی یکی از مهمترین آثار در این زمینه یعنی کتاب «بین التصوف و الحیاه» هر چه بیشتر ضرورت یافت. این اثر در واقع برداشتهای استاد عبدالباری الندوی- یکی از شاگردان برجستهی تهانوی- از درسها و سیرهی عملی شیخ تهانوی است که در صدد ارائهی الگویی مناسب برای بهرهمندی از مضامین عرفانی موجود در سنت اسلامی بوده است؛ بدین معنا که تهانوی، جمع میان شریعت و طریقت را در دنیای معاصر امری ممکن و بلکه لازم میشمرد و البته از نقد برخی خرافهها و گزافه های موجود در ادبیات صوفیانه نیز پروا نداشته است.

نگارنده در این کتاب از سیر و سلوک سخن گفته و هفت وادی عرفان را شرح داده است .وی پیش از ورود به مبحث اصلی، فلسفه و ترکیبات عدد هفت را بیان داشته، سپس مباحث خود را با این موضوعات پی گرفته است" :گذرگاه طلب"، "گذرگاه عشق"، "گذرگاه معرفت"، "گذرگاه استغناء"، "گذرگاه توحید"، "گذرگاه حیرت "و "گذرگاه فقر و فنا ."در متن کتاب، اشعار و مطالی از منابعی چون :تذکره الاولیاء، رساله قشیریه، مثنوی مولوی، دیوان عطار، منظومه گلشن راز، دیوان بایزید بسطامی، و مقامات معنوی گردآورده شده است .

موضوع این کتاب، شرح سیر صعودی هجرت به سوی خدا از منظر عرفان و آداب طریقت است. کتاب حاضر که در چهار بخش و هجده فصل تدوین گردیده، تلاشی است در راستای تبیین سیر صعودی انسان در هجرت عرفانی به سوی خدا. عناوین برخی مباحث مندرج در کتاب، عبارتند از: واژه‌شناسی هجرت؛ هجرت آفاقی، انفسی و اقسام آن؛ هجرت از گناه؛ توبه بازگشت به یوم الله است. عوامل تقویت کنندة توبه؛ هجرت از اسلام آغازین به ایمان؛ هجرت از تقوا به یقین؛ درجات و مراتب هجرت از دیدگاه ملاصدرا؛ هجرت بعضی از پیامبران(ع)؛ معراج پیامبر(ص).

در این کتاب راجع به چگونگی شناخت خدا و احکام الهی، راه سیر و سلوک عرفانی، با توجه به روایات و احادیث و تفسیر از آیات قرآن و احکام، مطالبی ذکر شده است. نگارنده هم‌چنین درباره‌ی خاصیت دعا گفتن و ذکر، مرتبه‌ی ذکر، چگونگی دعا کردن و پاکی نفس به منظور نزدیک شدن و رسیدن به خداوند، توضیح می‌دهد. به طور کلی مطالب کتاب شامل انواع ذکر (اذکار عام و اذکار خاص) و تاثیر بعضی از سوره‌ها و آیات قرآن مجید برای حاجات، نیز مراتب سلوک و اعمال آن است.