مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

نویسنده در کتاب حاضر، کوشیده است تا نظرگاه‌های «شیخ احمد جام» را از زوایای مختلف بشکافد و با دیدگاه‌های دیگر عارفان و صاحب‌نظران این عرصه مقایسه کند. «شیخ احمد جام»، معروف به ژنده‌پیل، عارف بلندآوازه خراسان در بیشتر آثارش در خصوص منازل و مقامات عرفانی نظراتی دارد که او را عارفی متفاوت با دیگر ساکنان کوی دوست می‌نمایاند. مطالعه در آثار و احوال این درویش خراسان نشان می‌دهد که وی شاگردان بسیاری تربیت کرد و مردم بسیاری را به آرامش و آسایش روحی رسانید.

بیان مقامات و مراحل سیر و سلوک عرفانی و دستیابی به تقرب الهی است. در نوشتار حاضر برخی از مراحلی که سالکان و رهروان راه هدایت و معرفت و نیز پویندگان راه طریقت در راه تهذیب نفوس و دستیابی به کمالات معنوی باید بپیمایند، بیان شده و در مورد هر یک از این مراحل و منازل سیر و سلوک عرفانی توضیحاتی ارایه شده است. نویسنده در همین راستا به برخی دیگر از ابواب و مراحل طریقت همچون: احسان، علم، حکمت، بصیرت، فراست، تعظیم، الهام، سکینه، طمأنینه، همت، محبت، غیرت، شوق، قلق، عطش، وجد، دهشت، هیمنه، ذوق و شوق، وقت، صفا، سرور، غربت، غیبت، مکاشفه، مشاهده، معاینه، حیات، قبض، بسط، سکر، صحو، اتصال، انفصال، معرفت، فنا و بقا، تحقیق، تلبیس، وجود، تجرید، تفرید و ... اشاره کرده و به شرح و بررسی هر یک از این منازل عرفانی پرداخته و از منظری قرآنی و روایی به تبیین آن¬ها پرداخته است.

بیان مقامات و مراحل سیر و سلوک عرفانی و دستیابی به تقرب الهی است. در نوشتار حاضر برخی از مراحلی که سالکان و رهروان راه هدایت و معرفت و نیز پویندگان راه طریقت در راه تهذیب نفوس و دستیابی به کمالات معنوی باید بپیمایند، بیان شده و در مورد هر یک از این مراحل و منازل سیر و سلوک عرفانی توضیحاتی ارایه شده است. نویسنده در همین راستا به ابواب و مراحل طریقت مانند: باب یقظه، توبه، محاسبه، انابه، تبتل، رجاء، رغبت، رعایت، مراقبت، حرمت، اخلاص، تهذیب، استقامت، توکل، تفویض، ثقه، تسلیم، صبر، رضا، شکر، حیاء، صدق، ایثار، تواضع، فتوت، تفکر، تذکر، اعتصام، فرار، حزن، خوف، اشفاق، خشوع، اخبات، زهد، ورع، تبتل ریاضت و سماع و ... اشاره کرده و به شرح و بررسی هر یک از این منازل عرفانی پرداخته و از منظری قرآنی و روایی به تبیین آن¬ها پرداخته است.

"منازل السائرین "کتابی است درباره مراحل سیر و سلوک عرفانی که "عبدالله بن محمد بن اسماعیل انصاری الهروی حنبلی "به سال 481ه‌.ق در پاسخ به عده‌ای از اهل هرات درباره منازل و مراحل سیر و سلوک الی الله تحریر نموده است . این کتاب با استناد به آیات قرآن کریم، روایات و حکایات متنوع تدوین شده عناوین برخی از مباحث آن عبارت‌اند از :شوق، محبت، الهام، تعظیم، بصیرت، حکمت، علم، احسان، مراد، غنا، فقر و یقین .ذیل هر یک از موضوعات متن عربی، ترجمه و شرح انگلیسی آنها آمده است .

اثر پيش رو گزيده‌اي است از کتاب انسان کامل نسفي که احتمالا به تشويق مريدان و به دست خود نسفي تدوين يافته است. اين رساله با هدف تعليم سلوک و مباحث عمده معرفت‌شناسي عرفاني تنظيم شده است. رساله داراي پنج فصل با نام و يک فصل بدون نام است. مباحث مهم آن عبارتند از: بيان سلوک، بيان انسان کامل، بيان ترک، بيان صحبت، جامغيت انسان، مراتب وجود، اوليا و طبقات و تعداد آنان و معرفي قطب، عقل و دل و تعقل و کشف، توضيف عمل اول و آيينه دل و ... .

کتاب حاضر، در موضوع سير و سلوک است. نويسنده در نوشتار پيش رو مي‌کوشد با تکيه بر منابع اصيل ديني و به شکلي بسيار فشرده به پرسش‌هايي نظير: حد و مرز حرکت به سمت خدا چيست؟ لوازم پيمودن اين راه کدام‌اند؟ آسيب‌شناسي اين سير و سلوک چگونه است؟ و ... پاسخ دهد. اقسام انسان‌هاي طالب کمال، وادي سير و سلوک در قالب مثال، مبدا سفر، مقصد سالک، آثار و برکات تقوا، آسيب‌ها و خطرات راه، شگردهاي شيطان، عوامل مغفرت در قرآن، آثار و برکات صلوات و ... از جمله مباحثي است که در اين اثر مطرح شده است.

در آیات و روایات به شناخت انسان نسبت به خود، خدا و اطراف، اشاره و بر اهمیت آن تاکید شده است. عرفان عملی که علم سیر و سلوک نامیده می‌شود عبارت است از طی منازلی که سالک را به لقاء ا... و مقام فنا می‌رساند. حاصل سیر سلوک در عرفان عملی، و اردات قلبی و آگاهی از اسرار خلقت است. نگارنده در کتاب حاضر نخست به تعریف عارف و عرفان عملی می‌پردازد و سپس رابطه میان عرفان و اخلاق و نیز عرفان و عشق را بیان می‌کند. وی در ادامه راه‌های سیر و سلوک عرفانی را بازگو و در بخش‌هایی از کتاب نیز عرفانی عملی را در سیره ائمه معصوم (ع) بررسی می‌نماید. هم‌چنین با بیان نقش مرشد و استاد در تربیت انسان‌ها به بیان ویژگی‌های انسان کامل و مراتب هفت‌گانه نفس می‌پردازد.

نگارنده در کتاب حاضر، در قالب نظریة خودآگاهی (مهارت خودآگاهی) علم روانشناسی به معرفت نفس می‌پردازد و آن را اصلی‌ترین ابزار علم النفس و خودآگاهی می‌داند. مباحث کتاب عبارت‌اند از: معرفت الله، معرفت الاختیار، معرفت الرسول، معرفت الاسماء، معرفت العوالم، معرفت القرآن، معرفت المعاد، معرفت الامام، معرفت الشریعه، و معرفت الطریقه. به زعم نگارنده غایت و هدف خلقت «معرفت الله» است. طریق دست‌یابی به معرفت، تزکیه، و تهذیب نفس است و طریقی که دین برای تزکیه نشان می‌دهد. «اقوم طرق» است؛ یعنی، انسان را از آسان‌ترین و سریع‌ترین راه و در عین حال مطمئن‌ترین راه به مقصود می‌رساند. برای تهذیب و تزکیة نفس انجام واجبات و ترک محرمات لازم است، اما کفایت نمی‌کند و خیلی نکته‌ها باید در نظر گرفته شود و خیلی دقایق باید رعایت شود تا ابعاد مختلف روح سالک تکمیل و آمادة عروج شود. اما اساس کار یک چیز است و آن عبارت است از توجه به حضرت حق و «حضور» مدام در محضر او.

عرفان به معنی شناخت و منظور از عرفان اسلامی، همان عرفان حقیقی است که آغاز حرکتش بیداری انسان و آگاهی از وجودش در طول مسیر سیر و سلوک در عالم هستی است. مسیر حرکت این عرفان «حیات معقول» و مقصد آن «قرار گرفتن در جاذبۀ کمال مطلق» است. سه مرحلۀ عرفان اسلامی عبارت است از: شریعت، طریقت و حقیقت. بر اساس مهم‌ترین تقسیم‌بندی که برای عرفان اسلامی در بیش‌تر کتب عرفانی شده می‌توان آن را به عرفان عملی و عرفان نظری تقسیم کرد. عرفان اسلامی دارای ویژگی‌های عمده‌ای از این دست است: اصل حرکت عمل است؛ معتقد به این که جهان خارج دارای ظاهر و باطنی است و حقیقت محض و وحدت کامل در بطن این حقیقت است؛ و عشق که از مهم‌ترین این ویژگی‌ها به شمار می‌رود. در این کتاب، مرکب حرکت انسان در سیر و سلوک عرفان اسلامی بررسی و ضمن آن موضوعاتی نظیر علم اخلاق، عرفان اسلامی و انواع آن و جایگاه انسان در آن، مبانی نظری و عملی سیر و سلوک عرفان اسلامی، عشق تحقیقی و آثار آن، و عشق و محبت و انواع آن تبیین گردیده است.