مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی: تشیع دومین شاخه پرتعداد اسلام در جهان مدرن است که بین 130 تا 190 میلیون پیرو در سراسر جهان دارد. اسلام شیعی در حال تبدیل شدن به یک نیروی قابل توجه و تجدید حیات در سیاست معاصر، به ویژه در خاورمیانه است. این امر باعث می شود که برخورد خوب و آگاهانه با اعتقادات و اعمال معنوی اساسی آن ضروری و به موقع باشد. محمدعلی امیرمعزی یکی از برجسته‌ترین دانشمندان تاریخ و کلام شیعی است که در حال حاضر مشغول به کار است و در این مجلد دقیقاً چنین بررسی گسترده و جذابی از متون اصلی اسلام شیعی ارائه می‌کند. نویسنده با بررسی منشأ و تحولات بعدی معنویت شیعی، ماهیت عمیقاً باطنی عقایدی را آشکار می‌سازد که در شخصیت‌های ائمه اطهار (ع) به وجود آمده و با تعامل آنها بین جهان مادی و معنوی مرتبط شده است. این عقاید غالباً توسط سایر مسلمانان به عنوان غلات یا «افراطی» معرفی می‌شدند، و در نتیجه چنین انتقاداتی از درون سنت، کمتر شناخته شده‌اند و بسیار مورد سوء تفاهم قرار گرفته‌اند. علاوه بر این، پژوهش‌های غربی به پیروی از منتقدان پیشین اسلامی تمایل داشته و این مفاهیم را انحرافی و حاشیه‌ای می‌دانند. در مقابل، نویسنده نشان می‌دهد که معنویت تخیلی و خلاقانه تا چه اندازه در توسعه اسلام شیعی و همچنین در کل تمدن کلاسیک اسلامی نقش محوری داشته است. در این درمان جامع، باطنی بودن معنویت شیعی عامل اساسی در شناخت تشیع است.

مکتب گنوسی مجموعه ای از نحله های دینی مربوط به قرون اولیه میلادی و پیش از آن در خاورمیانه است که گرایشات باطنی و توجه به معرفت درونی بعنوان عامل رستگاری، حلقه وصل آنهاست. مکتب هرمسی، فیثاغوری و فلسفه افلاطونی بیشتر بر آن تأثیرگذار بوده و نوافلاطونیان بیشتر از آنها تأثیر گرفته اند.این تفکر در طول قرون بر ادیان بزرگ دنیا چون مسیحیت، یهودیت، آیین زرتشتی، مانویت و مندائی تأثیر گذاشته و سبب بوجود آمدن فرقه هایی باطن گرا در آنها شده است.در دین اسلام نیز تأثیرات این مکتب را بر گروههایی با تفکرات باطنی مشاهده می کنیم که به جهت نوع آموزه هایش، رواج آن در میان غلات شیعه را بیشتر شاهد هستیم.این ارتباط نزدیکی فکری میان غلات شیعه و تعالیم مکتب گنوسی باعث شده است تا بسیاری از اسلام شناسان غربی، بعضی آموزه های شیعه اثنی عشری چون امامت، مهدویت و عقاید مرتبط با آنها را تحت تأثیر مکتب گنوسی و تشیع را تطور یافته و غربال شده همان تفکر بدانند.این پژوهه درصدد است با استفاده از نکات روشی و بحثهای محتوایی و بر پایه تاریخ، حدیث و کلام، نادرستی این ادعا را به اثبات رساند که شیعه جریانی اصیل در درون دین اسلام است که آموزه های خود را از منبع الهی وحی دریافت کرده است نه تطور یافته اندیشه ها و مکاتب گذشته. روش کار در این نوشتار نیز براساس جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای و نظریه پردازی و نتیجه گیری از آنهاست.

در طول تاریخ تشیّع برخی از فرقه‌ها به وجود آمدند که باورهایی غلوآمیز نسبت به ائمه اطهار علیهم‌السلام ابراز کردند. درواقع با بررسی و کنکاشی در این خصوص می‌توان به عللی برای شکل‌گیری چنین باورهایی دست‌یافت. مستشرقان زیادی با نگاه برون دینی به تحقیقات در این زمینه پرداخته و یک نظر کلی راجع به تمام فرق تشیع ابراز داشته‌اند. «ویلیام تاکر» ازجمله این محققان است که به بررسی دو فرقه مغیره و جناحیه همت گماشته است. «تاکر» در این پژوهش اطلاعاتی را در خصوص مغیره بن سعید از منابع متقدم اسلامی نقل کرده و جاعل بودن شخصیت رواییِ مغیره را مورد تأکید قرار می‌دهد. نظر کلی تاکر در خصوص پیروان مغیره و جناحیه نوعی بازگشت به نظریه هزاره گرایی است که معتقد به رجعت و موعودگرایی هستند. تاکر در خصوص جابر جعفی نتوانسته است به‌درستی او را از شیعیان غالی متمایز کرده و براثر رجوع به اخبار غیرمستند او را در عداد غالیان برشمرده است، و در مورد عبدالله بن معاویه نقش پیروانش را پس از مرگش؛ در انحرافات به وجود آمده، نادیده گرفته است. در این تحقیق سعی بر آن شده است تا ضمن ارائه ترجمه از دو بخش مغیریه و جناحیه کتاب مهدی‌ها و هزاره گرایان یک بررسی نسبت به اعتقاد این دو فرقه که در این کتاب منعکس‌شده است؛ ارائه شود و در انتها به‌نقد دیدگاه مؤلف پرداخته‌شده است.

پژوهش حاضر ترجمه و نقد کتاب مهدی‌ها و هزاره‌گراها ـ شیعیان تندرو در عراق نخستین اسلامی ـ ، نوشته آقای ویلیام إف تاکر، دانشیار گروه تاریخ دانشگاه آرکانزاس (آمریکا)، می‌باشد. وی در این نوشتار در پی اثبات یک کلان نظریه است که در هر فصل با ارائه دلائل گوناگون، موجبات اثبات و تحکیم کلان نظریه خویش را فراهم می‌آورد. به طور مختصر نظریه اصلی او را می‌توان در قالب ـ سیَّالیت مرزهای دینی و اعتقادی تشیع در دوران نخستین اسلام (دو سده نخست) که سبب ورود برخی از آموزه‌های کنونی تشیع، از جانب فرق و گروه‌های منحرف و شورشی به داخل تشیع گردید، مطرح ساخت. وی معتقد است تصویر ذهنی ما از تفکرات اسلامی، متعلق به دوره‌ای است که این گروه‌ها فعال بوده‌اند. در آن دوران که هنوز مرزهای اعتقادی تشیع تعیُّن و تشخّص نیافته بود، این گروه‌ها موفق شدند برخی از تفکرات شیعی را شکل داده و مرز آن را گسترده‌تر نمایند. به عنوان مثال، سبئیه اعتقاد به غیبت رهبر دینی را پایه گذاری کردند و کم‌کم رجعت برای شیعیان بعدی مفهوم پیدا نمود. کیسانیه پایه گذار نظریه بدا و نصب ائمه از طرف أجداد گذشته بوده‌اند. به علاوه، تحت تعالیم مختار بود که مفهوم مهدی شکل گرفت. گروه دیگر، بیانیه، اولین کسانی بودند که معتقد به انتقال قدرت پیامبری و استمرار نبوتگردیدند.مغرییه، دیگر گروه مورد مطالعه هستند که در مورد حضرت علی افراط زیادی نموده، ایشان را بالاتر از انبیاء گذشته می‌خواندند. به علاوه، معتقد به نخبه سالاری دینی بودند که این اعتقاد، سرلوحه‌ی گروه‌های تروریستی و هزاره‌گرای بعدی قرار گرفت. البته درست است که در آن زمان این گروه‌ها به عنوان گروه‌های مخالف دینی شمرده شدند، اما تفکرات ‌آ‌ن‌ها ریشه کن نشد و نقش مهمی را در تفکرات اسلامی ـ شیعی ایفا نمودند.در باب ارزیابی مطالب کتاب، پس از بازسازی استدلال اصلی نویسنده، مشخص خواهد گردید که استدلال آقای تاکر از نتیجه ایشان حمایت نمی‌کند؛ چرا که ایشان دچار مغالطه مصادره به مطلوب گردیده‌است. یعنی در تمام استدلال‌های خود مقدمه‌ای را پیش‌فرض در نظر گرفته‌ که جایگاه مناقشات بسیار زیادی می‌باشد و اساسا ادعایی باطل است. آن مقدمه این است ‌که قبل از زمان غالیان، بخشی از اعتقادات در میان شیعیان وجود نداشته است. همین سبب شده که ایشان نتیجه‌گیری نمایند که آن‌ها اعتقادات کنونی خود را تحت تاثیر تفکرات غالیانه شکل داده‌اند. لذا به عنوان نمونه به بررسی دو آموزه بدا و مهدی پرداخته و نشان دادیم که این تفکرات ریشه در منابع اصیل اسلامی دارند. سپس در پی برخی از ادعاهای نویسنده، به بررسی مفهوم مهدی در کاربردهای برگزیده مختار، عدم توجه نویسنده به آموزه خاتمیت و نقل نادرستی که در مورد جابر جعفی آورده است پرداخته شده است.

از آنجا که لقب حشویه عمدتا برای ظاهرگرایان اهل حدیث عموما و حنابله خصوصا بکار برده شده، و آنان تبار سلفیه معاصرند، مولف در این کتاب تلاش نموده که مصادیق حشویه را به صوفیه، کرامیه، و غالیان شیعه و تشیع برگرداند. و در نتیجه گیری در پایان نوشتار به صراحت بیان می کند که اتصاف اهل حدیث و حنابله به حشویه خطا و اشتباه است.

از آنجا که لقب حشویه عمدتا برای اهل حدیث عموما و حنابله خصوصا بکار برده شده، و آنان تبار سلفیه معاصرند، مولف در این کتاب تلاش نموده که مصادیق حشویه را به صوفیه، کرامیه، و غالیان شیعه و تشیع برگرداند. و در نتیجه گیری در بند آخر به صراحت بیان می کند که اتصاف اهل حدیث و حنابله به حشویه خطا و اشتباه است.

در این مقاله با اشاره به پیدایش فرقه ها و خواستگاه آنها، پدیده غلو به ترتیب زمانیِ هر یک از چهارده معصوم بررسی خواهد شد. نخست بحث درباره این مسئله را از زمان حیات پیامبر گرامی اسلام و برخورد آن حضرت با این پدیده آغاز می کنیم؛ سپس مسئله غلو در زمان امام علی را با اشاره به غالیانی چون عبدالله بن سبا و برخی دیگر که قائل به الوهیت آن حضرت بودند، مورد بررسی قرار داده و با گذر از دوره امام حسن، امام حسین و امام سجاد به بحث درباره مهم ترین عصر غالی گری، یعنی عصر صادقین و گروه های مهم غالیان و هفت نفری که مورد لعن امام صادق و برخی دیگر از امامان واقع شدند، یعنی مغیرهْْ بن سعید، بیان بن سمعان، حارث شامی و عبدالله بن حارث و غالیان منتسب به آنان و نیز برخورد ائمه با این غالیان می پردازیم. پس از آن درباره غالیانی که ائمه پس از صادقین تا زمان غیبت صغری با آنان برخورد داشته اند ونیز درباره افرادی همچون شلمغانی که در عصر غیبت ظهور کرده اند توضیح داده، توقیعات صاحب الزمان را درباره آنان بیان می کنیم. در آخر برخورد ائمه را دسته بندی کرده، موارد گوناگون را با ذکر نمونه یادآور می شویم.

ابوالحسن علی بن ابراهیم قمی (زنده در 307 ق) از برجسته ترین محدثانی است که عموم بزرگان شیعه، وثاقت او را تایید کرده اند. تفسیر منسوب به او که امروزه در دسترس همگان است، دربردارنده مطالبی است که با مقام علمی او چندان سازگار نیست. به نظر نگارندگان این مقاله، برخی روایات مجعول که با افکار غالیان تناسب دارد، در این تفسیر راه یافته است. این امر با توجه به حضور تعدادی از راویان غالی و متهم به جعل حدیث در سلسله اسناد برخی از روایات این اثر تقویت می شود. به ظن قوی، دانشمند نامداری نظیر شیخ طوسی (م 460 ق)، مطالب این تفسیر را قبول نداشته و از این رو، در تفسیر خود به تفسیر قمی چندان استناد و اتکا نکرده است. در مقاله حاضر هم درباره صحت انتساب و وثاقت کتاب بحث شده و هم نقش و تاثیر غالیان بازنمایی و بررسی شده است.