مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

« بداء » با يكي از عقايد اختصاصي شيعه، يعني « ما بدا لله مثل ما بدا في اسماعيل » : حديث ارتباط وثيق يافته است. بررسي سندي حديث نشان مي دهد، اين حديث بيشتر در منابع اماميه زيد نرسي آمده « اصل » وجود دارد و اكثر اسناد آن، مرسل و مقطوع هستند. تنها سند معتبر در است كه برخي اهل رجال، خود زيد را توثيق نكرده اند، اما اماميه به جهت نقل اصل زيد از سوي ابن ابي عمير، اين اصل را پذيرفته اند. در متن حديث نيز لفظي كه به امامت اسماعيل اشاره داشته باشد، وجود ندارد، اما به خاطر تفسير عمدي زيديان و سرايت اين برداشت به ديگر فرقه هاي اسلامي، مسئله اي مورد مناقشه در طول تاريخ شده است. بررسي محتوايي حديث نيز اين نكته را به دست مي دهد كه اين روايت، هيچ ارتباطي به امامت اسماعيل ندارد و حتي خود اسماعيليان به خاطر تضادي كه اين حديث با مباني آنان دارد، توجه چنداني به اين حديث نكرده اند.

بحوث فی الملل و النحل تالیف فقیه محقق آیت‌ الله سبحانی است که به زبان عربی جهت بیان آراء و عقائد فرق اسلامی تالیف شده است. در تالیفات اسلامی، کتاب‌ های زیادی در این زمینه نوشته شده است من جمله الفصل فی الملل و النحل تالیف علی بن خرم مظاهری، ملل و نحل شهرستانی، الفرق الاسلامیه کرمانی و... مولف در جمع آوری عقاید، هرگونه هوا و مصالح شخصی و عواطف دینی و تعصبات باطل و هر گونه تساهل در ضبط عقاید و مذاهب را کنار گذاشته و از کتب غیر قابل اعتماد استفاده نکرده، مخصوصا کتاب‌ هایی که دشمنان یک قوم در مورد آنها نوشته‌ اند. ایشان هیچ مطلبی را در مورد مذهبی یا شخصی ننوشته‌ اند مگر اینکه با دقت کافی مصادر آن را پیدا کرده و به کتبی مراجعه کرده‌ اند که توسط بزرگان و علمای آنها نگاشته‌ اند، مؤلف با عنایت خاصی عقاید امت‌ ها را تحلیل و نقد می‌ کنند لذا این کتاب علاوه بر بیان عقاید، اثری کلامی در بیان زندگی و حالات بزرگان فرق است. ایشان پس از بیان علت تفرق امت اسلام بعد رسول اکرم صلی‌ الله‌ علیه‌ و‌ آله‌ به هفتاد و سه فرقه و علت شروع اختلاف در عصر رسالت، ده فرقه از امم اسلامی را ذکر می‌ کنند.

پژوهش حاضر به بررسی مقایسه‌ای امامت از دیدگاه سه گروه عمده شیعی یعنی زیدیه و اسماعیلیه و امامیه می‌پردازد. مسئله امامت یکی از مسائل اساسی و مورد قبول همه فرقه های شیعی است. اگرچه همه فرق تشیع در اصل مسئله امامت و جانشینی بعد از پیامبر(ص) با هم اتفاق نظر دارند و امام را جانشین برحق پیامبر می‌دانند، اما در فروعات آن دچار اختلاف شده‌اند. با آغاز سده دوم هجری گروهی از شیعیان که بعدها زیدیه نامیده شدند، خود را از بدنه عمومی شیعه جدا کردند. آنان همچون دیگر شیعیان امامت امام علی(ع)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) را به عنوان امام معصوم پذیرفتند، اما از آن پس امام را رهبری غیرمنصوص می‌دانستند که با وجود داشتن مجموعه‌ای از صلاحیت‌ها برعلیه حکومت‌های ظلم و جور قیام کرده باشد. گروهی دیگر به نام اسماعیلیه هستند، که به امامت اسماعیل، فرزند بزرگ امام صادق(ع) معتقد شدند و بر این بودند که اسماعیل نمرده و مرگ وی در زمان حیات پدرش را انکار کردند. اسماعیلیه وجود امام را در جامعه ضروری دانسته و صفاتی متعالی همچون علم و عصمت و ... را برای او لازم می‌دانستند. اینان ویژگی‌های خاصی برای امام قائل هستند که از جمله آنها قطب عالم بودن، واسطه‌ی فیض بودن، مفسر باطنی امور و ... است. گروه سوم امامیه یا همان شیعه اثنی‌عشری هستند که امامت و جانشینی بعد از پیامبر(ص) را امری الهی دانسته که امام اول آن بوسیله پیامبر بر مردم معرفی می‌گردد و بعد از او هر امامی امام بعد از خودش را به مردم معرفی می‌کند. اینان معتقدند ائمه دوازده‌گانه همگی معصوم هستند تا اینکه امر امامت به حضرت مهدی(ع) می‌رسد و او به خاطر شرایط زمانه از نظرها غایب است.

این پژوهش در صدد پاسخگودی به این پرسش است که " رابطه ایرانیان با ائمه شیعه اثنی عشری چگونه بوده و این روابط مبتنی بر چه علایقی می باشد و عوامل تاثیر گذار بر گرایش ایرانیان به امامان چه بوده است ." دامنه زمانی این تحقیق از آغاز امامت چهارمین امام تا آغاز عصر غیبت و محدوده جغرافیای آن قلمرو دولت ساسانی در آخرین روز های آن امپراطوری می باشد.با وجود گرایش اولیه به اسلام ، به زودی در حوزه های سیاسی و مذهبی ، ایرانیان به گرایش های مخالف حکومت پیوستند . به تدریج با شکل گرفتن فرق و مذاهب اسلامی ، تشیع نیز با اشکال مختلفش در میان ایرانیان رواج یافت تا جائی که در قرون بعدی ایران به مهمترین پایگاه شیعیان تبدیل شد و این مذهب در تمامی شئون مردم این سرزمین تاثیری عمیق برجا گذاشت . تشیع در ادامه به دو فرقه اصلی یعنی زیدیه و امامیه تقسیم شد . در ابتدا گرایش عمده ایرانیان به سمت تشیع زیدی بود ولی با توجه به اینکه حرکت های مسلحانه محور فعالیت های زیدیه بود و این قیام ها راه به جائی نبردند و جز سرخوردگی ارمغانی برای ایرانیان به همراه نداشتند، به تدریج شاهد گسترش تشیع امامی در میان ایرانیان می باشیم.می دانیم که مهمترین رکن این مذهب مفهوم امامت وجایگاه خاص امام در زندگی مسلمانان شیعه می باشد از این رو این سوال به ذهن متبادر می شود که در زمان حیات ائمه شیعه ، چه رابطه ای بین ایرانیان و ائمه برقرار بوده است.در این پژوهش فراز و فرود این رابطه در طی سه بخش مورد بررسی قرار گرفته است.در بخش نخست که عصر حضور امامان چهارم تا ششم بود ، به شکل گیری مذهب تشیع و پایه گذاری سازمان وکالت اشاره شده که عمده فعالیت شیعیان از طریق این سازمان صورت می گرفت.در بخش دوم یعنی دوران امامت موسی بن جعفر و امام رضا شاهد ظهور فرقه های مختلف شیعی و حضور امام هشتم و پیامد های سیاسیمذهبی این حضور در ایران هستیم .در بخش سوم نیز که دوران امامت آخرین امامان را در بر گرفته است به شرایط اجتماعی ناشی از افزایش فشار بر شیعیان و بروز بحران اعتقادی در بین شیعیان به سبب خردسالی امامان پرداخته ایم . در این دوران همچنین به افزایش اقتدار وکلای ائمه و شدت گرفتن فعالیت های غلات توجه شده است.

این پژوهش به بررسی نقش فشارهای سیاسی- اجتماعی، در پیدایش و تقویت فرقه‌های شیعی، از آغاز شکل‌گیری شیعه تا پایان امامت امام‌محمدباقر(ع) پرداخته است. پس از رحلت پیامبر(ص) و انکار جانشینی حضرت علی (ع) توسط اکثریت جامعه‌ی اسلامی آن روز، شیعیان پیرو امام علی(ع) نسبت به غاصبین مقام خلافت معترض بودند به همین دلیل آنان همواره از طرف دستگاه حاکم تحت فشار بودند که اوج این فشارها از سال 41تا حدود پایان قرن اول هجری بوده است. این فشارها و اختناق سبب ناتوانی بخشی از جامعه‌ی شیعه در شناخت حقیقی امام معصوم و باعث به وجود آمدن گرایش‌های انحرافی و پیدایش یا تقویت فرقه‌های شیعی شد.