مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

بازشناسی اندیشه‌ها و رفتارهای فرق و مذاهب اسلامی یکی از نیازهای علمی جامعه به شمار می‌آید. زیرا می‌تواند به شناخت دیدگاه‌های مختلف اعتقادی و مذهبی که در ادوار مختلف تاریخ اسلامی وجود داشته و آثاری که از خود بر جای گذاشته کمک کند. از جمله این فرق که تأثیرات درخور توجهی داشته، فرقه خطابیه است. رئیس این فرقه محمد بن مقلاص اسدی، معروف به ابوالخطاب بوده که در نیمۀ نخست سدۀ دوم، افکار غالیانه را ترویج می‌کرده و پیروانی داشته است. نوشتۀ پیش رو به این سه مسئله پاسخ داده است: 1. چه عواملی سبب غلو آنان بوده است؟ 2. آیا این فرقه زمینه‌های جعل حدیث را فراهم کرده است؟ 3. امامان (ع) چه واکنشی به این جریان داشته‌اند؟ بررسی منابع فرقه‌شناختی، حدیثی و رجالی نشان می‌دهد رسیدن به منافع مادی و برخی اهداف سیاسی و ریاست‌طلبی از مهم‌ترین انگیزه‌های غلو خطابیه بوده است و عمده‌ترین بسترهای جعل حدیث را آنان، به‌ویژه در زمینه فضایل و علم غیب ائمه (ع) و نیز حوزه‌های کلامی همچون اعتقاد به حلول خداوند در اشخاص فراهم کردند. روش به‌‌کاررفته در این پژوهش توصیفی- ‌تحلیلی است.

حافظ رجب برسی یکی از عرفای شیعی مذهب است که درباب مقامات عالی و معنوی و فضائل امام علی (ع) دارای نظریات بلندی است. بعضی از علمای هم زمان و پس از وی او را به غالی بودن متّهم نموده‌اند. برخی هم مانند، امام خمینی و حسن زاده آملی و امینی به دفاع از وی برخاسته و رفع تهمت از جنابش نموده‌اند. مسئله اصلی نوشتار حاضر، بررسی مفهوم غلوّ و غالی‌گری در نظریات ولایی برسی، در باره امیرالمؤمنین به‌ویژه در حوزه تأویلات قرآنی وی است. لذا به‌منظور روشن شدن این‌که، آیا نظریات ولائی این عارف در مورد آن حضرت غلوّ آمیز است یا خیر و اگر غلوّ آمیز است آیا این غلوّ، غلوّ الحادی است یا غیر الحادی و اگر غلوّ آمیز نیست چرا برخی نسبت غلوّ و غالی گری به ایشان داده‌اند؛ به بررسی برخی از مهم‌ترین دیدگاه‌های ایشان در کلیّه آثار وی پرداخته شده است. ای‍ن ب‍ررس‍ی با ریشه‌یابی مفهوم غلوّ و ابعاد آن در کلام شیعی به ان‍ج‍ام رسیده است و از آن جائی که بیشترین نظریات ولائی این اندیشمند در کتاب م‍ش‍ارق الاان‍وار ال‍ی‍ق‍ین آمده بیشتر این کتاب مورد توجّه قرار گرفته است. نتی‍ج‍ه ای‍ن تحقیق، رفع تهمت غلوّ در بعد الحادی و غیر الحادی در اندیشه‌ها و تأویلات قرآنی وی است اگر چه همانطور که علامه مجلسی فرموده مطالبی در اندیشه‌های این اندیشمند یافت می‌شود که ایشان در بیان آن‌ها متفرّد است تفصیل مطالب را در مقاله باید جست.

اهل حق فرقه ای هستند دارای مذهب باطنی که در بین طوایف لر، کرد و ترک و غیره پیروانی دارد و بعضی از آنها دارای عقاید و آداب و رسوم خاصی هستند. اهل حق به حلول خدا در جسم علی (علیه السلام) معتقدند و علی (علیه السلام) را مظهر ذات خدا می دانند. لازمه ی حلول خدا در انسان آن است که خدا جسم باشد. نتیجه ی تحقیق اعتقاد به حلول را رد کرده چون صفات سلبیه ی خداوند مانند جسمانیت، در آیات و روایات رد شده است. غلوّ، طرف دیگر سکّه حلول است، زیرا حلول ذات الهى در شخص مستلزم اعتقاد به الوهیت آن شخص و عین غلوّ است. اهل حق با غلو در حق حضرت علی (علیه السلام) به الوهیت او قائل اند. قرآن در سوره نساء آیه ۱۷۱ و مائده آیه ۷۷ از غلو نهی کرده است. اهل بیت (علیهم السلام) نیز پیروان خود را از غلو بر حذر داشته اند و اهل غلو را کافر معرفی کرده اند. اهل حق در بحث معاد معتقد به تناسخ ( دونادون) هستند. اهل حق معتقدند روح انسان هزار و یک دون یا جامه عوض می کند و با گردش در جامه های مختلف جزای اعمال گذشته ی خود را در این دنیا خواهد دید. بنابر آموزه ی تناسخ، روح انسان در این دنیا کیفر مى‏بیند و پاک مى‏شود و آن‏گاه به سراى دیگر مى‏رود. تناسخ از دیدگاه قرآن و روایات اهل بیت (علیهم السلام) نیز رد شده است؛ چون بنا بر آیات و روایات، روح انسان پس از مرگ به برزخ می رود تا زمان قیامت که روح به جسم بر می گردد و به پاداش و کیفر اعمال خود می رسد. آیات ۹۹ و۱۰۰ سوره ی مومنون دلیل بر عدم بازگشت شخص مرده و رد تناسخ است. هدف این تحقیق آن است تا اعتقادات اهل حق در مورد غلو، حلول و تناسخ را از دیدگاه قرآن و روایات نقد و بررسی کند. روش این تحقیق توصیفی و تحلیلی و منابع مورد استفاده ی این تحقیق: قرآن، تفاسیر، سایر کتب دینی و روایی، نرم افزارهای قرآن و حدیث، و همچنین کتب اهل حق و کتب و مقاله درنقد این فرقه بوده است.

هدف پژوهش شناسایی جریان غلات و تاثیر آن بر احادیث و عقاید شیعه می باشد. روش پژوهش کتابخانه ای بوده است. نتیجه گیری نشان می دهد مواضع و ارشادات ائمه علیهم السلام و زحمات علمای شیعه٬ تاثیر غلات بر عقاید حقه و احادیث شیعه را به حداقل رسانیده لکن برخی پژوهشگران تحت تاثیر شدید این جریان قرار گرفته و در نقد این جریان افراط کرده اند.‬

غلو در اصطلاح شرع به معنای افراط در دین و تجاوز از حد وحی به سوی هوا و هوس و سلیقه‌های مختلف است و قول به مقامات فوق بشرى براى پیامبر یا امام على (علیه‌السلام) و فرزندان ایشان؛ مانند این که پیامبران و امامان را خدا بدانند؛ مثل نصاری که به پیامران و بزرگان خود مقام الوهیت قائل شدند. پدیده غلو هم در شیعه و هم در اهل‌سنت وجود دارد و عوامل مختلفی مانند ضعف عقول و حب مفرط و..باعث پیدایش آن شده است. افراد و گروه‌هاي غالي در طول تاريخ با اعتقاد به عقايدي ضد قرآن و ضد عقل و با ارتكاب اعمال خلاف شرع، مشكلات متعدد اخلاقي، اعتقادي، سياسي و نظاير آن را براي ائمة شيعه (عليهم السلام)و مذهب شيعه ايجاد كرده‌‌اند و از سوی ائمه نیز شدیدترین مواضع نسبت به آنان اتخاذ شده‌است. اهل‌سنت ادعا می‌کنند شیعه در مورد ائمه به غلو سخن می‌گویند و ائمه را مستقل در تاثیر و دارای علم غیب می‌دانند. اما پدیده غلو در اسلام بدان معنا نیست که شیعه امامیه هر عقیده‌ای که به امامان خود دارد از قبیل عصمت، رجعت، علم غیب و... همه غلو باشد؛ زیرا شیعه در اعتقاد به این امور ادله‌ای متقن دارد.این نوشتار، ابتدا به بیان معنای غلو و بعد پیشینه آن در ادیان می‌پردازد. بعد از آن به بیان معیار غلو و علل پیدایش آن پرداخته است. ودر نهایت مصادیق غلو و نقد این مصادیق را مورد بررسی قرار می‌دهد.

کتاب " الغلوّ و الفرق الباطنیة (محاضرات الشيخ محمد السند البحراني)" اثری از حسن الكاشاني و الشيخ مجتبى الاسكندري می باشد. این کتاب، تحقیقی درباره ماهیت «غلوّ» و مصادیق آن است. در این پژوهش سعی شده است انواع افراط‌هایی كه برخی از فرقه‌های مسلمان در زمینه عقاید دینی خویش انجام می‌دهند مورد شناسایی قرار گرفته و مصادیق غلو در آن‌ها بررسی گردد. نگارنده نخست به بحث درباره حجیّت علمی كتاب و سنّت پرداخته و ضرورت تعقل و نگرش عقلانی نسبت به مسایل دینی را گوشزد نموده است. آن‌گاه به معرفی اوصاف اهل‌بیت (علیهم السلام) پرداخته و مصادیق غلوّ در مورد آنان را بیان كرده و افشای اسرار اهل‌بیت (علیهم السلام) را حتی در صورت صحت ادعاهای صورت گرفته در مورد آنان امری مذموم ارزیابی نموده است. وی به لزوم تحقیق در صحت روایات صادرشده در مورد اوصاف اهل‌بیت (علیهم السلام) نیز تأكید كرده و معانی مختلف كذب و انواع غلوّ و روش غالیان را بررسی نموده است."

" فى رحاب اهل البيت " مجموعه كتابچه‌هايى است كه در بیش از چهل مجلد موضوعات مختلف كلامى، فقهى و احياناً تاريخى و قرآنى را مورد بررسى قرار داده است. سيد عبدالرحيم موسوى و يك گروه تحقيقى تدوين و تنظيم آن را به انجام رسانده‌اند. "انگيزه تأليف" پاسخگويى و ردّ شبهاتى كه در عصر جديد از طرق شبكه‌هاى اينترنتى و ارتباطى در مسائل اسلامى مطرح مى‌شود، سبب ايجاد گروه‌هاى بحث و پاسخگويى به شبهات در مجمع جهانى اهل بيت علیهم السلام گرديد كه اين مجموعه حاصل آن جلسات است. "ساختار كتاب" در هر جلد از اين مجموعه مهم‌ترين مباحث پيرامون آن موضوع اعتقادى يا فقهى و نيز نظرات و آراء اهل سنت و شبهات مرتبط به اختصار آمده است. در پايان نيز نتيجه و خلاصه بحث ديده مى‌شود. "جلد13" موضوع مورد بحث کتاب درباره غلو است. آیا شیعیان در بیان فضایل اهل بیت علیهم السلام از دایره حق خارج شده و زیاده روی می کنند و ده ها پرسش دیگر!

اخیرا کتابی با عنوان« نخستین مناسبات فکری تشیع، بازخوانی مفهوم غلو در اندیشه جریان های متقدم امامی» توسط سید محمد هادی گرامی به چاپ رسیده است که در آن نویسنده به بررسی انگاره های غلو آمیز در تاریخ تفکر شیعه پرداخته است. هر چند بررسی مفهوم غلو را نمی توان کار جدیدی به حساب اورد و بسیاری از نویسندگان و محققان دیگر به این موضوع پرداخته اند، با این حال نویسنده مفهوم غلو را با رویکردی جدید به صورت مولفه هایی علی حده در مکاتب کلامی مختلف بررسی نموده است که به بررسی آن خواهیم پرداخت.