مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

خراسان در سده پنجم و ششم از تر كیب مذهبي خاصي برخوردار بود. منازعات مذهبی و درگیری بین مذاهب مختلف، ویژگی اصلی این دوره است. تعصب غزنویان نسبت به اهل سنت، باعث سخت گیری شدید نسبت به شیعیان گردید. سیاست های مذهبی حکومت سلجوقیان در تشدید اختلافات فرقه ای تاثیر زیادی داشت. تعصب های فرقه ای عمیدالملک کندری و خواجه نظام الملک طوسی باعث شد تا بین حنفیان و شافعیان رقابت های شدیدی به وجود آید. حمله غزها به خراسان موجب ویرانی و کشتار شدیدی گردید؛ به دنبال این حمله درگیریهای شدید فرقه ای و مذهبی شکل گرفت. مذهب غالب، شافعي بوده، پس از آن مذهب حنفي که مورد اعتقاد پادشاهان سلجوقي است، قرار داشته است. حنبلیان در چند شهر به و یژه در هرات پیرواني داشتند. تا آنجا که از منابع بر می آید، دانشمند برجسته مالکي مذهب در خراسان حضور نداشته است. شیعیان امامي از جایگاه خاصي برخوردار بوده و برخی از دانشمندان برجسته شیعه در این عصر می زیستند. اسماعیلیان در شهرهاي مختلف نفوذ ز یادي داشته و همواره با دولت سلجوقیان، منازعات سیاسي شدیدي داشتند. همچنین تعداد اندکي از ز یدیان در خراسان میزیستند. پیروان ادیان مسیحیت و یهود نیز در خراسان، به صورت محدود می زیستند و داراي مراکز عبادي خاصي بودند.

کتاب «دانش نامه امیرالمومنین (ع) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ » نوشته محمدمحمدی ری شهری، مروری بر زندگانی و ابعاد مختلف شخصیت «امام علی (ع)» است. جلد چهاردهم اين دانش نامه، به« فهرست‏ ها و نمايه‏ ها» اختصاص دارد كه بر اساس متن فارسى تنظيم شده ‏اند: فهرست آيات، نمايه‏ هاى موضوعى، فهرست اعلام، فهرست اديان، فرقه‏ ها و مذاهب، فهرست جمعيت‏ ها و قبيله‏ ها، فهرست مكان‏ ها، فهرست زمان‏ ها، فهرست غريب الحديث، فهرست اشعار و فهرست منابع و مآخذ.

«الصحیح من سیرة النبی الاعظم (ص)» نام مجموعه کتاب‌ هایی است در ۳۵ جلد که توسط سید جعفر مرتضی عاملی در شرح زندگانی حضرت محمد (ص) نوشته‌ است. نویسنده از بیست سالگی شروع به مطالعه و تحقیق در مورد سیره نبوی کرده و حاصل مطالعات خود را به تدریج منتشر ساخته‌ است. نویسنده در این کتاب‌ ها به بررسی اثرات مسئله منع حدیث در درستی حقایق تاریخی و نقش تازه‌ مسلمانان اهل کتاب در تاریخ اسلام می‌ پردازد و روش‌ های سیره‌ نگاری را بررسی و اسلوب خود را تشریح می‌ کند. جلد سی و چهارم و سی و پنجم این کتاب شامل فهرست گوناگون مانند: آیات، اعلام، ادیان و مذاهب و فرق، اُمم و جماعات و قبایل، اماکن و بقاع، اشعار، مصادر و مراجع است.

«الصحیح من سیرة النبی الاعظم (ص)» نام مجموعه کتاب‌ هایی است در ۳۵ جلد که توسط سید جعفر مرتضی عاملی در شرح زندگانی حضرت محمد (ص) نوشته‌ است. نویسنده از بیست سالگی شروع به مطالعه و تحقیق در مورد سیره نبوی کرده و حاصل مطالعات خود را به تدریج منتشر ساخته‌ است. نویسنده در این کتاب‌ ها به بررسی اثرات مسئله منع حدیث در درستی حقایق تاریخی و نقش تازه‌ مسلمانان اهل کتاب در تاریخ اسلام می‌ پردازد و روش‌ های سیره‌ نگاری را بررسی و اسلوب خود را تشریح می‌ کند. جلد سی و چهارم و سی و پنجم این کتاب شامل فهرست گوناگون مانند: آیات، اعلام، ادیان و مذاهب و فرق، اُمم و جماعات و قبایل، اماکن و بقاع، اشعار، مصادر و مراجع است.

در دوران حیات امامین عسکریین (ع) جامعه اسلامی مملو از آرا و عقاید بیگانه بود. در چنین وضعیتی ناگزیر برای روشن‌شدن حقیقت باید آرای ناصواب بازگو می‌شد. با مهیاشدن فرصت بیان حقایق دین، امامین عسکریین (ع) مانند سایر اهل بیت (ع) به آشکارسازی حقایق و رد شبهات پرداختند. پژوهش حاضر نگاهی ‌است به فِرَق، مذاهب و جریان‌های فکری عصر امامین‌ عسکریین (ع). پس از معرفی اجمالی هر یک از این فرق، به روایات ناظر بر وجود آن فرق و مذاهب از لسان امام ‌هادی و امام ‌عسکری (ع) می‌پردازیم و موضع هر یک از ایشان را به روش تطبیقی تبیین می‌کنیم. فرق و مذاهبی از قبیل غلات، صوفیه، واقفیه، جبریه، قدریه، مجسّمه، ثنویه و جریان‌های فکری مانند فتنه خلق قرآن در این دوران به چشم می‌خورند. یکی از نمونه‌های بررسی تطبیقی مواضع، موضع امام ‌هادی (ع) در برابر فتنه خلق قرآن است که سکوت و تقیه را ترجیح دادند، ولی در دوران امام عسکری (ع) این معضل برطرف شد و جان کسی در خطر نبود. لذا مخلوق‌بودن قرآن به تصریح بیان می‌شد. بیان دیدگاه‌های این دو امام همام در برابر فرق و مذاهب عصر خویش، سبب رسوایی سران این فرق و هشیاری افراد ناآگاه می‌شد.