مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

اِبْن‌ِ تومَرْت‌، ابوعبدالله‌ محمد بن‌ عبدالله‌ بن‌ تومرت‌ بربری‌ مصمودی‌ هرغی‌ (د ۵۲۴ق‌/۱۱۳۰م‌)، فقیه اصولی، مدعی مهدویت و امامت در مغرب‌ اقصی‌ ( مراکش کنونی‌) و بنیان‌گذار سلسله موحدون‌ در شمال ‌افریقا و اندلس‌ بود.

از مسائل بسیار مهم و تأثیر گذار از حیث معرفت شناسی و جهان بینی برای یک مسلمان شناخت عهد های خود با خداوند متعال است، لذا بر آن شدیم تا به توفیق الهی تحقیقی پیرامون این موضوع شریف انجام دهیم. برای درک هر چه بهتر از این موضوع لازم است در گام اول واژه شناسی دقیقی از عهد و معانی مترادف با آن (که شاملکلمات «میثاق»، «إصر»، «ذمه»و«إلّ»میباشد) به دست آوریم. در گام بعدی اقسام عهدهای خداوند با انسان ها بررسی شده است که ابتداءاً عهدهای خداوند با عموم انسان ها بررسی و بعد از بیان آیات مرتبط با میثاق به یکی از دقیق ترین و چالشی ترین مسائل مطرح در این باب که موضوع موطن اخذ میثاق است اشاره شده و بعد از نقد نظرات مشهور، نظر مرحوم علامه طباطبایی که بُعد ملکوتی انسان ها را موطن اخذ میثاق می داند به عنوان نظر برگزیده ارائه شده است. در قسم بعد میثاق خداوند با انبیاء و موضوعات مرتبط با آن و اینکه حتی میثاق انبیاء اولوالعزم با دیگر انبیاء متفاوت است بیان شده، و در نهایت آنچه از میثاق خداوند با امت ها در قرآن کریم آمده، ارائه می شود تا بدین واسطه تمامی اقسام عهدهای خداوند با انسان ها، استقصاء کامل شده باشد. در ادامه موضوعاتی که ارتباط مستقیم با عهد دارند آمده که در وهله اول سعی شده است که اهمیت لزوم وفای به عهد، ثمرات و مصادیق آن بررسی شود، و در گام بعد عواقب پیمان شکنی و مصادیق آن مطرح گردد. در انتها نیز مبحث تجدید عهد به عنوان راهکاری برای ترمیم نقض عهد و استوار نمودن عهد های پیشین، به نحو مبسوطی طرح و ارائه شده است.

عهد به‌معنای ملتزم شدن به چیزی از مسایل مهم دینی است و آیات و روایات زیادی به آن اختصاص یافته است. وفای به عهد از صفات فاضله و از ضروریات زندگی اجتماعی است. لذا اسلام عمل به آن را چه به نفع باشد و چه به زیان، واجب می‌شمارد. عهد خدا با انسان برای اطاعت او و عدم تبعیت از شیطان، و عهد انسان با خدا در حفظ پیمان‌های دینی و همچنین عهد انسان با خودش برای تهذیب نفس و عهد با یکدیگر در قالب دین و کشور و گروه، که بیشترین کارکرد را در رساندن جامعه به کمال دارد، از اقسام عهد است که می‌تواند در دنیا و آخرت انسان را به سعادت برساند. اما آن‌چه در دنیا به سود وفاکننده به عهد می‌باشد این است که به مقام تقوا می‌رسد و مورد الطاف الهی قرار می‌گیرد و به جایگاهی می‌رسد که محبوب الهی می‌شود، و شادمانی و نشاط در سایه رسیدن به عدالت و عمل به وظیفه برای او حاصل می‌شود. همچنین در اجتماع هم حیثیت و شخصیت اجتماعی افراد حفظ می‌گردد و در سایه برادری و صمیمیت و همدلی اعتماد متقابل افراد جامعه بیشتر شده و موفقیت را برای جامعه به ارمغان می‌آورد. همچنین آسان شدن حساب، قبولی اعمال، سعادت جاوید اخروی، بهره‌مندی از لذات جاودان و رسیدن به مقام قرب الهی، از پیامدها و نتایج اخروی وفای به‌عهد است. ذکر این نکته لازم است که هر عهدی لازم الوفا نیست، مثل عهدی که به حرام و معصیت منجر شود. همچنین عهدی که با پیمان‌شکنان بسته می‌شود اگر از سوی آن‌ها شکسته شود و یا حاکم اسلامی از خیانت آن‌ها در امان نباشد دیگر وفای به آن لازم نیست. موفقیت در وفای به‌عهد، در گرو توفیق الهی، تقویت ایمان به معاد، عبرت از پیمان‌شکنی گذشتگان، و پذیرش عهدهای متناسب با توان می‌باشد.

اخلاص پاکی و زدودن هر گونه آلودگی و آمیختگی است و اخلاص برای خدا همان تصفیه اندیشه و وارستگی ذهن از غیر خداست که باعث تقرب به سوی معبود است.از آنجا که نیت روح و حقیقت اعمال است و پاداش و جزا به آن تعلق می‌گیرد چنانچه برای خدا خالص باشد ستودنی و اگر با اغراض دنیوی آمیخته باشد نکوهیده است. منظور از بی‌غرضی، بی‌هدفی در اعمال اخلاقی نیست بلکه افعال اخلاقی نباید با اهداف پست و زبون آلوده شوند و انگیزه فقط خدا باشد و نیت با غیر خدا مشترک نگردد. باید دانست که نیت خالص شرط قبولی افعال اخلاقی است که برکات و نتایج فراوانی به همراه دارد از جمله تأمین سعادت دنیا و آخرت انسان، ترفیع مقام انسان، تثبیت نفس، چشم‌پوشی از مشتهیات نفسانی، هدایت در مسیر مستقیم و کسب توفیقات ویژه الهی.اما کمال اخلاص برای خدا از منظر امام علی (علیه السلام) در نهج‌البلاغه نفی صفات از اوست. زیرا توصیف خدا نشانه جهل به اوست و ذات خدا مقرون به چیزی دانسته شده پس در مفهوم خدا دو امر گنجانیده شد، یکی ذات و دیگری صفات که موجب کثرت و دوگانگی در توصیف خدا خواهد شد.ملاک حسن و قبح افعال اخلاقی نبی یا ولی است که متصل به عقل کل می‌باشد، فعل حسن یا قبیح در فاعل خود اثر مثبت یا منفی دارد و در صورت تکرار ملکه نفسانی می‌گردد و چون ایمان ریشه عمل صالح است پس عمل بدون ایمان به مقصد نمی‌رسد و مطابق قرآن کریم ایمان و عمل صالح لازم و ملزومند و معرفت واقعی آن است که آدمی را به انجام تکالیف وادار کند.

هدف اصلی از انجام این پژوهش مقایسه بین مفاهیم اخلاقی سور مکی و مدنی بر اساس ترتیب نزول به جهت دستیابی به حقانیت قرآن و جهان شمولی آن است. این مقایسه بر روی چهار واژه ی اخلاق فردی انفاق، ایثار، صدق و وفای به عهد صورت گرفت که شیوه‌ی ما بررسی مفاهیم بر اساس ریشه‌ی لغوی آنها بوده، و واژه‌های متقارب المعنی با آنها مد نظر قرار نگرفته است. این مفاهیم از جهات مختلفی چون تعریف، ویژگی‌ها، الفاظ مجاور، عوامل زمینه ساز، موانع مورد بررسی قرار گرفتند. مفهوم انفاق، در مدینه بیشتر وجود داشت اما مباحث اصلی و ریشه‌ای در دو فضا به صورت مشابه پیگیری شده بود. اندک تفاوت موجود به سبب نیاز مخاطبان و در جزئیات می‌باشد. برای مثال در بحث موانع، در مدینه به نفاق اشاره شده که در مکه مشاهده نمی‌شود. دلیل این امر پیدایش پدیده نفاق در مدینه است. تعریف، عامل ایجاد کننده و جزای ایثار در مکه و مدینه مقایسه شده است. تعریف آن در مکه و مدینه به معنی ترجیح امری بر امر دیگر است. ایمان عاملی است که در هر دو محیط فرد را به انتخاب درست رهنمون می‌کند. جزای انتخاب اشتباه در سور مکی، جهنم و جزای انتخاب درست در مدینه رستگاری است. مفهوم دیگر صدق است که در مکه و مدینه دارای معانی عامی فراتر از راستگویی است و شامل صداقت در رفتار نیز می شود. در مکه و مدینه پیامبرانی به عنوان الگوی صدق معرفی شده و در آیات دیگر ویژگی‌های صادقان بیان شده است. در نهایت در دو فضا به پاداش صادقان اشاره شده است. مفهوم وفای به عهد در مکه و مدینه به معنای به اتمام رساندن عهد و پیمان می‌‌باشد. در آیات مکی وفای به عهد مخاطب عام و در آیات مدنی علاوه بر عمومیت، مخاطب خاص نیز دارند. وفای به عهد در دو فضا دارای دستاورهایی است که در مکه به ترتیب نزول، به یاد بودن نعمت خداوند و اجرای وصیت ایشان، و در مدینه موجبات محبت، اجر و رستگاری عظیم را فراهم می آورد. نتایج پژوهش حاکی از این است که این مفاهیم اخلاقی در سور مکی و مدنی به طور یکسان بیان شده است و اندک تفاوت موجود بسیار جزئی و از آن جهت است که مسائل اخلاقی در مکه پایه گذاری و خط مشی و کلیاتش ابلاغ شده اما در مدینه آیات با تفصیل بیشتری می آیند. سیر ابلاغ آیات مکی و مدنی به مخاطبان وابسته به ظرف زمان و مکان نبوده است.

خانواده نهاد اساسى و محورى در جامعه است و به عنوان هسته نخستین سایر نهادهاى اجتماعى به شمار مى‏آید. خانواده کوچک‏ترین واحد اجتماعى است که اساس و زیرساخت واحدهاى بزرگتر به شمار مى‏رود. میزان موفقیت و سهمى که افراد براى ایفاى نقش در واحدهاى بزرگ اجتماعى ایفا مى‏کنند بستگى تام به نحوه رشد و تربیت و شکوفایى استعداد های آنها در کانون مقدس خانواده دارد. همچنین با نگاهی به وضعیت نابسمان اجتماع درمی یابیم که بیشتر دردها و مشکلات و فسق و فجورها از خانواده سرچشمه می گیرد. بنابراین خانواده می تواند منشأ بدبختی و سعادت افراد باشد. آنچه موجب تحکیم کانون خانواده می گردد و سعادت و خوشبختی اعضای خانواده را به همراه خواهد داشت، وجود اخلاق نیک و توجه به وظایفی است که هر کدام از اعضای خانواده نسبت به یکدیگر دارند و از نظر اخلاقی، موظف به رعایت آنها می باشند. و آنچه موجب تزلزل و نابودی و بدبختی خانواده می گردد، وجود آسیب های اخلاقی و بی توجهی افراد خانواده نسبت به وظایف خود در کانون خانواده می باشد. بنابراین هر کسی در خانواده، جهت حفظ و تحکیم کانون خانواده خویش، نیازمند به این است که با نکات اخلاقی در خانواده و وظایفی که درکانون خانواده نسبت به یکدیگر دارند و با آسیب های اخلاقی ایی که موجب تزلزل و نابودی خانواده می گردد، آشنا گردند. رفتار و گفتار امیرالمومنین (ع) بهترین و زیباترین الگو برای آشنایی افراد با اخلاق و وظایف اخلاقی و آسیب های اخلاقی در خانواده می باشد. اما از آنجا که به گفتار و رفتار ایشان در این زمینه کمتر توجه شده و بیشتر به گفتار و رفتار ایشان در ابعاد سیاسی و حکومتی توجه شده است، لذا بر خود لازم دانستیم با توجه به اهمیتی که کانون خانواده در سعادت و شقاوت افراد دارد، اخلاق خانوادگی را از نگاه امام علی (ع) مورد بررسی قرار دهیم. با توجه به این مطلب در این تحقیق به دنبال این مسئله ایم که از نگاه امام علی (ع) اخلاق در خانواده چگونه باید باشد؟ و اینکه از نگاه امام علی (ع) چه آسیب های اخلاقی در خانواده موجب فروپاشی کانون خانواده می گردد؟از نگاه امام علی (ع) جهت تحکیم کانون خانواده، زن و شوهر هر کدام در خانواده از نظر اخلاقی وظایفی دارند که برخی از آن وظایف میان آن دو مشترک است مثل، اظهار محبت به یکدیگر، حسن خلق، تکریم و احترام گذاری نسبت به هم و... . برخی از آن وظایف مربوط به مرد است مثل، تأمین نیازهای دینی خانواده، تأمین نیازهای اقتصادی خانواده و... . برخی نیز مربوط به زن است مثل، اطاعت از شوهر، امانتداری، نیکو خانه داری. همچنین از منظر امیر المومنین (ع) فرزندان و والدین نیز از نظر اخلاقی وظایفی نسبت به هم دارند. از جمله وظایف والدین در برابر فرزندان از نگاه امام علی (ع) مانند، توجه به آدابی که هنگام تولد فرزند باید رعایت کرد، محبت به فرزند، عدالت و مساوات نسبت به فرزندان و... اما وظایف فرزندان در برابر پدر و مادر مثل، اطاعت از والدین، احسان به والدین، پرهیز از اذیت آنان می باشد. امیر المومنین (ع) وجود برخی از آسیب های اخلاقی در خانواده را موجب فروپاشی و تزلزل کانون خانواده می دانند، که برخی از آن عوامل را میان زوجین مشترک می دانند مثل، آزاردن زوجین همدیگر را، بد اخلاقی، زیادیِ توقعات، قانع نبودن و... . برخی از آن را مربوط به مرد می دانند مثل، سوء تدبیر، بیکاری، بخل و... . برخی نیز مربوط به زن است مثل، منت گذاری، ناسازگاری، خیانت کردن و... . بنابراین آنچه در این تحقیق بعد از بحث از کلیّات در مورد مسئله خانواده، از نگاه امام علی (ع) مورد بررسی قرار گرفته است در سه بخش خلاصه می شود. بخش اول به وظایف اخلاقی زن و شوهر در خانواده پرداخته. و بخش دوم به وظایف اخلاقی متقابل والدین و فرزندان در خانواده پرداخته و در بخش سوم به آسیب شناسی اخلاق خانوادگی پرداخته شده است. در تمامی این بخش ها سعی کردیم با توجه به منابع روایی و تاریخی، به گفتار و رفتار امام علی (ع) در زمینه خانواده و اخلاق خانوادگی و آسیب های مربوط به خانواده بپردازیم. در برخی موارد روایات جمع آوری شده، مسقیم به مسئله اخلاق خانوادگی مربوط است و در برخی موارد روایات صادر شده از حضرت (ع) کلّی است که به طور غیر مسقیم می تواند به اخلاق خانوادگی نیز مرتبط باشد.

وفای به عهد یکی از ارزش‌های مطرح‌شده در نظام اخلاقی اسلام دارای جایگاه والایی در روابط اجتماعی است، در این تحقیق با عنوان «وفای به عهد در اخلاق اسلامی با تاکید بر آموزه‌ها و سیره‌‌ی نبوی» تلاش شده تا معنا و جایگاه وفای به عهد در اخلاق اسلامی به ویژه در آموزه‌ها و سیره‌ی نبوی بیان شود. در این راستا ثمرات وفای به عهد، زیان‌های عدم آن، اقسام و جایگاه وفای به عهد به عنوان یک فضیلت اخلاقی و رابطه‌ی آن با دیگر فضایل اخلاقی از جمله حکمت، عدالت، صداقت و امانت‌داری مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین علاوه بر بیان شرایط و احکام وفای به عهد در سه حوزه‌ی اخلاقی، فقهی و حقوقی، به تعارض وفای به عهد با برخی از ارزش‌های اخلاقی اشاره شد و مشخص گردید در شرایطی که وفای به عهد در مقام عمل با دیگر ارزش‌ها در تعارض باشد می‌توان نقض عهد کرد. ایمان راستین و بهره‌مندی از عقل از جمله عوامل وفای به عهد و در مقابل ضعف ایمان و خود‌خواهی و عدم آگاهی از وجوب وفای به عهد از جمله عوامل عدم وفای به عهد می‌باشند که در بخش پایانی پایان‌نامه به آن پرداخته شده است.

پیدایش اسناد تجاری ، حاصل نیازهای تجاری و بازرگانی است . قانون تجارت ما در زمینه اسناد تجاری نتوانسته همه مقررات مربوطه را به طور روشن ریشه‌یابی نماید و ناگزیریم که در مواردی که سکوت نموده به قواعد عام حقوق مدنی رجوع کنیم.اصل مشترک احکاماسناد مدنی در اسناد تجاری نمی‌تواند جریان یابد، اما اسناد تجاری نیز ماهیتاً مشمول اصول کلی حقوقی می‌باشند و از لحاظ ماهوی تنظیم آنها تابع شرایط اساسی برای صحت معامله است.لذاچون اسناد تجاری وسیله سهل و مناسبی برای پرداخت و کسب اعتبار می‌باشند با این تفاوت که تا زمانی که پرداخت کاملاً صورت نگرفته است، موجب اسقاط تعهد بدهکار نمی‌شوند.از طرفی دیگر چون اجرای سریع ، آسان ، اعتماد و اطمینان به ظاهر اعمال تجاری از طریق اسناد مدنیو استفاده از روشهای معمول در نظام حقوق مدنی قابل تامین نیست ، ناگزیر اسنادی چون سفته و چک و برات، با ویژگیها و کارکردهای خاصبرای روابط تجاری به وجود آمد.وفای به عهد در حقوق مدنی با توجه به مسولیت مدنی ،اجرا ،ایقاع و قراردادها مورد بحث واقع می شود ،اما در حقوق تجارت مختص قراردادها است که متعاقب ایجاد دین و طلب بین دو شخص به موجب قرارداد،سند تجاری میان آنها مبادله میشود بدون آنکه قصد ایشان بر تبدیل تعهد تصریح شده یا بر اساس قرائن یا اوضاع و احوال معلوم گردد،کهدر این مورد باید بر عدم تبدیل تعهد حکم کرد.چون از یک طرف وجود قصد مشترک طرفین بر تبدیل تعهد شرط لازم در تحقق این عمل حقوقی است و از طرف دیگر بدون اعلام صریح یا ضمنی آنها،احراز قصد ایشان بر تحقق این امر مشکلاست.از این رو، در نظامهای حقوقی داخلی و بین‌المللی، اصول خاصی بر معاملات برواتی حکومت می‌کند که معمولاً اسناد مدنی از چنین اصولی برخوردار نیست. و امتیازهای خاص قانونگذار وجه تمایزدر اسناد مدنی و تجاری نسبت به اجرای تعهدات و دارنده با حسن نیت می باشد.