مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

در عصر حاضر بیش از یک میلیارد جمعیت جهان را مسلمانان تشکیل می دهند و این جمع انبوه بر این اعتقادند که باید زندگی فردی و اجتماعی و خانوادگی خود را بر اساس قرآن و آیات وحیانی آن تنظیم کنند. از سوی دیگر این جامعه بزرگ اسلامی، از نظر علمی، اجتماعی و سیاسی و صنعتی گرفتار تأخر شده است و این تأخر او را از یکسو به تقلید و پیروی از فرهنگ مسلط جهان واداشته و از سوی دیگر وابستگی های مختلف اقتصادی، سیاسی، نظامی و ... پذیرش قوانین و قواعد حاکم بین المللی را بر او تحمیل کرده است.

موضوع حقوق انسان در قرآن به شیوه هاى گوناگون در سال هاى اخیر موضوع مقالات قرآن پژوهان قرار گرفته است اما پژوهش حاضر با رویکردى تاریخى مى تواند دیدگاه هاى تازه اى را درباره این موضوع پیش روى خوانندگان خود قرار دهد. نخست آن که به روشن شدن ابعاد تاریخى اجتماعى سال هاى نخستین بعثت کمک کرده و قرآن را به عنوان منبعى تاریخى مورد توجه پژوهشگران قرار مى دهد. دوم آنکه مى تواند نشان دهد که مبناى دعوت نخستین اسلامى حق یا تکلیف است و به خوانندگان معیارى روشن در این باره ارائه مى کند و مسائل معنوى را نیز از حقوق انسانى به شمار آورده است.

فهم صحیح قرآن نیاز به فراتر رفتن از قواعد زبان عربى ندارد. نویسنده کوشیده است قواعد فهم قرآن را بررسى کند در این راستا مسئله عربى بودن زبان قرآن، ظهر و بطن آیات، مفهوم تأویل و نمونه هایى از معانى تأویلى موجود در روایات، را مطرح کرده و با تحلیل آنها به این نتیجه رسیده است که فهم آیات براساس شیوه اى که از خود قرآن به دست مى آید، کاملاً در چارچوب قواعد زبان عربى ممکن است و بطون آیات یا تأویل به معناى نادیده گرفتن قواعد زبان نیست بلکه معناى ویژه دارد که با ادبیات زبان عربى سازگار است.

يكی از موضوعاتی كه درميان عالمان و صاحب نظران اسلامی مطرح می باشد ايـن مـسئله اسـت كـه آيـا می توان فقه را به حريم مسائل اخلاقی توسعه داد و موضوعات و مسائل اخلاقی را از نگاه فقه وتكليـف بررسی نمود يا خير؟ در اين مورد دو ديدگاه عمده در ميان صاحب نظران مطرح است. ديدگاه نخست كه بيشتر عالمان اسـلامی - اعـم از فقيهـان و عالمـان اخـلاق - پيـرو آننـد و روش و سيره عملی آنان در تأليف آثار فقهی و اخلاقی نيـز همـين نظريـه را تأييـد مـی كنـد ، آن است كه موضوعات و مسائل اخلاقی از فقه جداست، از اين رو نمی توان فقه را به حـريم اخـلاق گسترش داد. عمده ترين دلايلی كه برای اين ديدگاه اقامه شده، آن است كه علـم اخـلاق و فقـه دو علم متفاوت با مسائلی مختلف اند كه هريك بايد در جايگاه خود مورد بحث و بررسـی قـرار گيرد. افزون براين، توسعه فقه به حريم اخلاق پيامدهای ناخوشايندی را هم برای فقه و هم بـرای اخلاق درپی دارد كه اين امر مانع گسترش فقه به حريم اخلاق می گردد. ديدگاه دوم كه اين تحقيق در صدد تأييد و اثبات آن می باشد، اين است كه گسترش فقه بـه حريم اخلاق جايز و بلكه از جهاتی ضرورت دارد؛ زيرا اينكار، علاوه بر اينكه پيامـد های مـورد ادعا در مورد ورود فقه به حريم اخلاق را در پی ندارد، فوايدی نيـز بـرای افـراد و جامعـه بـه بـار می آيد كه لزوم ورود فقه به حريم مسائل اخلاقی را دو چندان می كنـد. آيـات قـرآن، روايـات و سيره برخی از فقيهان و مفسران آيات الاحكام از عمده ترين دلايلی است كه می توان بـرای اثبـات ايـن ديدگاه بدان استناد كرد.

آلستون، معرفت شناس و فيلسوف دين آمريكايی معاصـر، بـا بيـان نظريـه ای دربـاره تجربـه دينـی كوشيده است از طريق اعتباربخشی به گونـه ای خـاص از معرفـت تجربـی بـه خـدا كـه وی آن را تجربه عرفانی و تجربه خدا می نامد، مبنايی معرفتی برای توجيه و عقلانيت ايمـان و بـاور بـه خـدا فراهم آورد. معرفت تجربی مورد نظر آلستون، عبارت است از معرفـت حاصـل از آنچـه در نظـر صاحب تجربه، آگاهی به خدا بدون واسطه هرگونه ادراك حسی است؛ معرفتی كـه مسـتقيماً بـه صورت احساس حضور خدا دريافت می شود. اين مقاله ضمن گزارش فشرده ديدگاه وی، امكان و وقوع و حدود چنين معرفتی به خدا را براساس آنچه در انديشه اسلامی درباره رؤيت قلبی خـدا مطرح شده، بررسی می كند و بدين طريق، بحثی تطبيقی ميان الهيات مسيحی و اسلامی را سـامان می دهد. مسئله اصلی اين پژوهش نسبت ميان تجربه خدا _ از ديدگاه آلسـتون_ و رؤيـت خـدا _ در انديشه اسلامی _ است و از جمله نتايج به دست آمده اين است كـه تجربـی خـدا آنگونـه كـه آلستون مطرح كرده، نـوعی علـم حصـولی بـه خداونـد اسـت ، در حـالی كـه رؤيـت قلبـی خـدا دست كم درپاره ای موارد، نوعی علم حضوری به خداوند است.

موضوعی که بدان خواهم پرداخت معرفت شناسی دینی است. تقریبا، شاید که بگوییم گرایشهای معرفت شناختی آنهایی می باشد که در مسایلی نظیر این منعکس می گرد: ((چگونه شما ‏‎P‎‏ را می دانید؟)) و ((دلایل شما برای باور نهادن بر ‏‎P‎‏ چیست؟)) در بخش 1 این مسایل تا اندازه ای مفصل تر بحث می شود و شالوده ای جهت مبحث بعدی نهاده می شود. بخش دوم به تلاشهایی می پردازد برای پاسخگویی به چنین پرسشهایی آنگاه که متضمن باورهای دینی باشد، با مراجعه به استدلالها و خصوصا براهین وجود خدا. این بخش شاید اهمیتی بیش از اهمیت ذاتی استدلال در متون دینی را توجیه کند. اما اثبات نکاتی کلی تر در ارتباط با بحث استدلال و سپس بسط و گسترش آنها به دیگر زمینه ها مناسب می باشد. بخش سوم کوشش غیر متعارف سنتی برای پاسخگویی به مسایل معرفت شناختی بر حسب تجزیه و-به عنوان نوعی خاص از تجربه-وحی را به بحث می گذارد. بخش چهارم به ابعاد معرفت شناختی مشکل شر می پردازد که غالبا به عنوان برهانی بر علیه آموزه های دینی شرح و بسط می یابد. بخش پنجم یک جمع بندی در رابطه با رشته اصلی استدلال و مهمترین نتایج آن را فراهم می نماید.

اما امروزه تفکیککردن مباحثتفسیری مسلمین و بررسی مستقل زبان دینی هر یکاز مفسرین اعم از تفاسیر متکلمین، فلاسفه و عرفاء یکی از کارهای اجتنابناپذیر میباشد، تا بدین طریق بتوانیم فلسفه و عرفان سنتی‌مان را به شکل امروزی مطرح کنیم.زیرا از این راه میتوان به طور آشکارا به ملاک‌های معناداری در تفسیر و تاویل، شناختاری بودن یا عدم شناختاری بودن هر یکاز این تفاسیر دسترسی پیدا کنیم.بررسی زبان دین در کتاب"مفاتیح‌الغیب " در همین راستا انجام گرفته است .فهم و تبیین زبان دینی صدرالمتالهین از اهمیتبه سزائی برخودار استزیرا وی یکی از مهمترین فیلسوفانی استکه بیشاز چهار قرن، افکار وی در حوزه و دانشگاه سیطره دارد و کتبوی به عنوان یکی از اصلی‌ترین و کاملترین منابع تدریسمیشود.از سوی دیگر کتابمفاتیح‌الغیبنیز از اهمیتخاصی در این زمینه برخودار استزیرا این کتاباولا در اواخر عمر مبارکایشان به رشته تحریر در آمده است ، لذا به خواندن این کتاببه آخرین مطالبمورد نظر این فیلسوفبزرگدستمی‌یابیم، و همچنین وی این کتابرا به عنوان مقدمه‌ای برای "تفسیر کبیر" نگاشته است ، لذا دسترسی به زبان دینی و همچنین روشتفسسیر متون دینی مورد نظر صدرالمتالهین، در این کتاببه صورتآشکارتری مطرح گشته است .قبل از بررسی زبان دینی در کتابمفاتیح‌الغیب ، ضروری بود حتما تعریفی از زبان دین و علل مطرح گشتن آن و بعضی از مسائل آن بطور خلاصه بیان گردد.زیرا از موضوع بسان جدید بودنش ، ناشناخته نیز بوده است .در ناشناخته بودن آن در عرصه فرهنگفلسفی ما، همین بسکه یکی از اساتید معظم در یکی از مجلاتمعروف ، زبان دینی را به معنای هرمنوتیکیعنی روشتفسیر متون دینی گرفتند.در بابفصل اول نکاتی قابل ذکر است : اولا منبع اصلی در این نوشتار که نقشالگو نیز داشت ، کتاب"فلسفه زبان دین جان دان استایور" چاپ1998 میباشد.ثانیا، از آنجا که فصل اول تنها جنبه مقدمه برای فصل دوم دارد، تنها به بیان بعضی از مسائل مهم در زبان دین پرداخته شده است .از همین جهت ، مسائلی از قبیل: تئوری معنا و ملاکهای معناداری، نقشو کارکرد بنیادین زبان دینی به علتمحدود بودن پایان‌نامه مطرح گشته است .ثانیا از آنجا که صدرالمتالهین یکفیلسوفاسلامی است ، ضروری بود که زبان دین مورد نظر فلاسفه و متکلمین اسلامی، پیشاز او در فصل اول مطرح گردد.اما از آنجا که در زمینه‌کاری مدون انجام نگرفته و اگر هم گرفته، بسیار ناچیز بوده و همچنین به علتمحدود بودن پایان‌نامه، تنها به نقل بعضی از نظراتمعروفمتالهین اسلامی راجع به زبان دین اشاره شده است .اما راجع به فصل دوم کتاب ، که محور رساله بر این فصل مبتنی است ، این رساله مدعی نیستکه به تمام زوایای زبان دینی در کتابمفاتیج‌الغیبپرداخته باشد، بلکه سعی بر این قرار گرفته، نظر صریح صدرالمتالهین راجع به زبان دین مطرح گردد.

در دین مبین اسلام کسب علم و دانش و به تبع آن، مطالعه و کتابخوانی از ارزش و اعتبار خاصی برخوردار است. این مسأله از آنجایی ارزش و اهمیت می یابد که معجزه پیامبراکرم(ص)کتاب بوده و وحی و پیام الهی در قالب کتاب بر مردم ابلاغ شده است و در این کتاب مقدس هم اولین آیاتی که بر پیامبر(ص) نازل شده با امربه خواندن و الفاظ علم و قلم همراه شده است. پژوهش حاضر جایگاه و اهمیت کتاب و کتابخوانی را از نگاه آیات قرآنی و روایات ائمه معصومین(ع) مورد بررسی قرار دادهو همچنین بر آن شده تا با تکیه بر آیات و روایات، روشهای مطالعه صحیح را مطرح نموده و در راستای ترویج فرهنگ کتابخوانی راهکارهایی را ارائه نماید. این پژوهش نشان داد که در اسلام، کتاب و کتابخوانی به عنوان یک استراتژی بی بدیل برای رشد و تعالی فرد و جامعه مورد توجه قرار گرفته است؛ که در راستای اثر بخشی به آن در زندگی فردی و اجتماعی شرایط و راهکارهایی ارائه شده که عمل به آنها موجب بهره وری از این عنصر فرهنگی می باشد و می تواند آثاری را بدنبال داشته باشد که هم به حال فرد و هم به حال جامعه سودمند واقع شود. این مطالعه به روش کتابخانه ای انجام شده که جهت گردآوری مطالب آن از منابع کتابخانه ای استفاده شده است. و بعد از تحلیل محتوایی مطالب گردآوری شده حاصل آمده است. در این مطالعه از روشی نظام مند استفاده شده که در آن آیات و روایات را تحلیل نموده و در راستای تبیین و توضیح بحث مورد مطالعه از آنها استفاده نموده است.

رساله حاضر نگاهی است به نظرگاه عطار در باب انسان، سعادت و کمل انسانی و نهایتاً ارایه تصویری از انسان کامل. نگارنده در این رساله که در 7 بخش تألیف شده است به بیان سیر روحانی برای رسیدن به مرتبه انسان کامل در جهان‌بینی عطار می‌پردازد. در بخش اول، پس از بیان مقدماتی درباره‌ی تصوف و ادبیات تصوف و چگونگی پیدایش آن به معرفی عطار بعنوان پلی میان حکمت و عرفان در ادبیات ایران پرداخته است. در بخش دوم به اختصار زندگی‌نامه و آثار عطار بعنوان یکی از قله‌های رفیع عرفان و در حقیقت یکی از بنیان‌گذاران طریقه‌ی مکتب کشف و شهودی بیان کرده است. در بخش سوم پس از بیان مقدماتی در باب انسان و انسان کامل در فرهنگ اسلامی به بیان آراء و نظریات بزرگان عرفان در باب انسان کامل و سابقه‌ی پیدایش این مفهوم در عرفان اسلامی اشاره شده است. بخش چهارم که در حقیقت بیان مرحله شریعت در جهان‌بینی عطار است، نگارنده به بیان آفرینش انسان و قدر و منزلت او در عالم امکان، اطوار وجودی انسان، فضایل و رذایل اخلاقی، دنیا و مرگ و سرانجام حقیقت آخرت پرداخته است. بخش پنجم که بیان مرحله‌ی طریقت در جهانبینی عطار است، با گروه‌های مختلف مردم در جاده‌ای سلوک و عذرهایی که هر یک در عرصه سلوک مطرح می‌کنند، آشنا می‌شویم و با آنها در وادی سلوک که عبارت از هفت وادی است گام می‌نهیم. در بخش ششم که بیان مرحله‌ی حقیقت در جهان‌بینی عطار است، پس از بیان مراتب سیر آفاقی و انفسی به بیان حقیقت فنا به عنوان تنها راه وصول به حقیقت اشاره کرده‌ایم. و سرانجام در بخش هفتم با انسان کامل در جهان‌بینی عطار و ویژگی‌ها و مراتب ار آشنا می‌شویم و در می‌یابیم که عطار نیز همچون این‌عربی انسان کامل را (حقیقت محمدی) می‌داند و تمام عالم را مظهر وجودی او می‌شمارد. اصل جان نور مجرد بود و بسیعنی آن نور محمد بود و بس. آن‌چه که انگیزه‌ی اصلی نگارنده در تألیف این مختصر بوده است، رسیدن به معرفتی از حقیقت خویشتن است. از کجا آمده‌ام آمدنم بهر چه بود؟به کجا می‌روم آخر ننمایی وطنم؟و جواب این سوال را در طبله‌ی عطار یافتم. با عطار دانستم که حقیقت انسان چیزی فراتر از تصور اوست. او حقیقتی یگانه با حق دارد، حال آنکه از این حقیقت در حجاب است. لذا باید قدم در راه بنهد و مسیر کمال را تا رسیدن به این حقیقت سپری کند و بداند که تمامی این عالم از برای او خلق شده‌اند و هدف خلقت چیزی جزء وجود او نیست. در این میان رسالت انسان شناخت حقیقت خویشتن است. تمام اصول شریعت و طریقت پله‌هایی برای رسیدن به این مرتبه از شناخت است این که انسان بداندکه خالقی خداگونه دارد و استعدادهای بیکرانی در او نهفته است که در عرصه معنویت قابلیت شکوفا شدن را نخواهند داشت. که چون خود دان شوی حق دان شوی تواز آن پی زود در پیشان شوی تو.

دراین رساله مباحثی که مورد بحث و بررسی قرار گرفته است عبارتند از : راب اخلاق و جهان بینی - اومانیسم و انسان شناسی - فلسفه وجودی اخلاق و نقش تعلیم و تربیت - عوامل موثر در پیدایش اخلاق نیک و بد - اصول اخلاقی حاکم بر مخزن‌الاسرا شامل : دیدگاهها، دنیا و دنیاستیزی، ایثار، خوش بینی، دین و دین باوری، رنج و نقش آن، زهد، عشق، عقل و عاقلی، قناعت ، صبر و استقامت ، ادب ، انصاف ، عدالت ، خدمت کردن، طاعت کردن، وقار و سنگینی، عاقبت اندیشی، تواضع و فروتنی، دوستی، هوشیاری در مقابل چرخ و گردش روزگار و عبرت آموزی، دانایی، تقلید، غفلت ، ریا، کژی و کاستی، خنده بی جا، فهرست آیات قرآن