مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب جریان‌های فهم قرآن کریم در ایران معاصر جدیدترین اثر احمد پاکتچی، عضو گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق(ع) است. این کتاب ششمین جلد از مجموعه آثار قرآنی معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بوده­است. این کتاب توانسته­است تا گوشه‌ای مهم از جریان‌شناسی فکری ایران معاصر را تکمیل کند. ضرورت جریان‌شناسی فکری از آن­جا ناشی می‌شود که شناخت خود نیازمند شناخت دیگری است و یک جریان فکری نیازمند است با ارائه جریان‌شناسی فکری، جای خود را مشخص کند.

قرآن کریم وحی الهی و سند حقانیت دین اسلام است. از دیر­باز تحریف یا عدم تحریف آن مورد­توجه بوده ­است. منظور از تحریف قرآن و پذیرش آن، تحریف معنوی قرآن نیست، چرا­که برداشت­ های مختلف از یک اصلِ ثابت خللی در آن اصل ایجاد نمی­ کند؛ اگرچه این مسئله در قرآن رخ داده ­است. آیت‌الله معرفت صریحاً این نوع تحریف را تفسیر به ­رأی و مردود می­ داند، ابن‌الخطیب نیز با توجه به معنایی که برای حفظ قرآن قائل است، آن را رد می­کند. تحریف لفظی دو قسم است: تحریف به زیادت و تحریف به کاستی. تحریف به زیادت به­ معنای افزودن چیزی بر قرآن در­میان مسلمانان هیچ قائلی ندارد و اما تحریف به کاستی، یعنی کاستن از آیات قرآن، قائلانی دارد. مقاله حاضر شبهه تحریف قرآن را از نظر ابن­الخطیب مؤلف الفرقان و آیت­ الله معرفت در کتاب صیانه القرآن من التحریف بررسی و مقایسه کرده ­است. ابن­الخطیب به تحریف­ پذیری قرآن، به­ معنای موردنظر معرفت، تصریح نکرده­ است؛ اما چه­ بسا از برخی نظرات او چنین شبه ه­ای برداشت شود؛ مانند معنایی که او برای حفظِ قرآن مطرح می­کند و نیز این­که تبدیل کلمه به کلمه ­ای مترادف را برای سهولت قاری جایز می­ شمرد.

نویسنده این کتاب پس از مقدمه، مطالب و مباحث خود را در 6 فصل؛ چارچوب نظری، زمینه­های فکری و سیاسی و اجتماعی، ظهور تفسیر سیاسی در ایران معاصر، مختصات تفسیر سیاسی قرآن در اندیشه سیداسدالله خرقانی، مختصات تفسیر سیاسی قرآن در اندیشه رضاقلی شریعت سنگلجی، مختصات تفسیر سیاسی قرآن آیت­الله سیدمحمود طالقانی و نتایج و پیامدهای قرآن­گرایی سیاسی در ایران معاصر ارائه کرده‌است.

یکی از اقسام قرائات شاذ قرآن، قرائت منسوب به برخی از صحابه است که حاوی افزوده­ هایی در کلمات قرآنی بودند که در بخش میانی یا فرجامین آیات، حرف، کلمه یا جمله ­ای را در مصاحف خود کتابت کرده بودند که در مصحف رسمی قرآن نبود؛ سه دیدگاه در تعیین نوع و ماهیت این افزوده ­ها مطرح است: قرآن و احرف سبعه، سنّت و قول صحابی، توقف در قرآنیت و عدم آن. بر پایه دو دیدگاه اول و سوم این افزوده­ها در عرضه نهایی قرآن بر رسول خدا، منسوخ اعلام شد و در­نهایت نشانه­ ها و آثار آن­ها در تدوین مصحف امام از سوی عثمان محو گردید. دیدگاه دوم بر حدیث­ بودن این افزوده­ ها تأکید داشته و کارکرد تفسیری برای آن­ها قائل است که بر آرای مفسران، اولویت و ترجیح دارند. مبتنی بر دیدگاه دوم دکتر قثامی در کتاب القراءه المدرجه: مفهومها و أثرها تلاش دارد تقریری متفاوت از این افزوده ­های مصاحف صحابه ارائه نموده و عنوان قرائت مدرجه را برای آن­ها نهاده ­است. در نگاه وی قرائات مدرجه از نوع حدیث مدرج است، زیرا حدیث نبوی یا قول صحابی در­میان آیات درج شده­ است. این دیدگاه به­ رغم امتیازاتی که در تبیین و دفاع از این نوع قرائات ارائه دارد، با مناقشات جدی در مبانی حدیثی، تاریخی و روش ­شناسی روبه ­روست که این مقاله به تحلیل آن­ ها پرداخته­ است.

کتاب مهندسی فهم و تفسیر قرآن بنا بر عنوان فرعی خود در پی تحقیقی جدید در روش‌شناسی تفسیر و بر اساس آنچه در مقدمه آن آمده است درصدد گزینش روشی صحیح برای فهم قرآن است و ازاین‌رو، مخاطب را مشتاق به گشایش افقی جدید در تفسیر و ارائه نکاتی بدیع و تازه در کتاب، وارد مباحث می‌کند. در این جستار بر آنیم پس از ارائه گزارشی از ساختار کتاب به بررسی و تحلیل کتاب و درنهایت سنجش میزان تحقق اهداف مؤلّف بپردازیم.

این اثر در چهار فصل تدوین شده­است که فصل نخست به کلیات می‌پردازد و طرح، فرضیه‌ها، مفهوم‌شناسی واژگان و گفته‌های مفسران در این فصل گنجانده شده­است. فصل دوم با عنوان برخورد قرآن با کتب و متون مقدس یهود و نصارا مشتمل بر تورات و انجیل در این فصل اشاره شده­است و مطالبی در­زمینه این­که آیا تورات و انجیل تحریف شده و مباحثی این چنینی در این فصل مورد بررسی قرار می‌گیرد. فصل سوم این کتاب منطق قرآن در برخورد با عقاید و باورهای پذیرش عقاید درست و مشترک و برجسته کردن آن­ها و گوشزد کردن خطاهای اعتقادی و پاسخ به برخی از شبهات این فصل را تشکیل داده­است. فصل چهارم منطق قرآن در برخورد با اخلاق و رفتار یهود و نصارا بوده که در تایید و تمجید کارها و صفات پسندیده یهود و نصارا است. تعلق پاداش به رفتار نیک و شایسته یهود و نصارا و گوشزد کردن خطاهای اخلاقی و رفتاری یهود و نصارا در این فصل از ویژگی‌های ممتاز این اثر است.

کتاب نقش علوم ادبی در تفسیر قرآن به‌پیشنهاد شورای علمی گروه تفسیر و علوم قرآنِ مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) به ­عنوان متن آموزشی برای دانش ­پژوهان مقطع کارشناسی رشته تفسیر و علوم قرآن تألیف شده­ است. این کتاب دارای سه بخش است و هر بخشی به‌صورت سلسله درس‌هایی ارائه شده­ است. بخش اول آن در پنج درس، بخش دوم و سوم آن در چهار درس به­ ترتیب به چگونگی نقش‌آفرینی علوم صرف، لغت و نحو اختصاص یافته ­است. در این مقاله بخش اول آن ­جهت دست­یابی به متن آموزشی فاخر و دقیق نقد و بررسی شده ­است. نقدها ذیل دوعنوان مفهومی و محتوایی به روش توصیفی ـ تحلیلی ارائه شده‌است. به­ نظر ما دانش صرف مستقلاً در تفسیر قرآن نقش نمی‌آفریند، بلکه در کنار دانش­ ها و قرائن دیگر به­صورت هم ­افزایی نقش ­آفرین است. آن­چه که در این کتاب به­ عنوان نقش دانش صرف بیان شده در­واقع روش بررسی و تحلیل صرفی واژگان قرآن است نه نقش آن در تفسیر.

مقاله حاضر به بررسی و ارزیابی شناخت­نامه تنزیلی سوره­ های قرآن کریم، نوشته عبدالکریم بهجت­پور اختصاص دارد. این کتاب توسط انتشارات مؤسسه تمهید به چاپ رسیده ­است. در این نگاشت پس از طرح مباحثی در زمینه سبک تنزیلی، پیشینه آن و نیز معرفی آثاری در زمینه شناخت سوره­ ها، به شیوه نگارش کتاب، مشخصات نشر، امتیازها و نقدهای وارد بر آن پرداخته، و در انتها پیشنهاد‏هایی برای تکمیل و بهبود اثر آمده ­است.

عایشه عبدالرحمان، ملقب به بنت­­الشاطی، بانوی مؤلف و محقق مصری در ادبیات عرب و علوم قرآنی در سال 1331ق/1913م، در مصر متولد شد. از او تألیفات متعدد در موضوعات مختلف بر جای مانده است. یکی از این آثار کتاب الاعجاز البیانی للقرآن الکریم و مسائل ابن­ازرق می­باشد. کتاب الاعجاز البیانی للقران الکریم در سال۱۳۴۱ ش/۱۹۶۲، چاپ شد و چاپ جدید آن با اضافات در ۱۳۶۳ ش/1984 انجام شد. در این کتاب پس از بررسی تاریخچه بحثِ اعجاز بیانی و بلاغی قرآن، آن­را تنها و مهم­ترین نوع اعجاز مورد اتّفاق در میان دانش­مندان می‌داند و سپس می‌کوشد با ذکر نمونه‌هایی از بلاغت قرآن نشان دهد که هیچ ترادفی در واژگان قرآن یافت نمی‌شود و جایگزینی کلمات با یکدیگر امکان ندارد؛ هیچ حرفی زائد یا صرفاً مؤکّد نیست و یا برای پیوند کلمات یا تصحیح و آن کلام نیامده­است، بلکه همه حروف نقشی معنایی دارند و تنها به­دلیل همان­معنا به­­کار رفته­اند. این کتاب را حسین صابری ترجمه کرده­است. عنوان این ترجمه ­اعجاز بیانی قرآن­ می­باشد. این اثر ازشمند، قابل تقدیر و تشکر فراوان است؛ ولی مانند تمام کارهایی که می­تواند مورد نقد و بررسی قرار گیرد و محاسن و معایبی برای آن گفته­شود، این ترجمه نیز دور از ایراد نیست و به­طور قطع می­توان گفت که محقق از اصل کتاب و متن عربی بی ­نیاز نمی­ باشد.

کتاب تفسیر موضوعی قرآن کریم (چیستی و الزامات)، تقریرات درسی آیت­الله محمدرضا مهدوی کنی(ره) در سال تحصیلی 1380ـ1381 است که برای دانشجویان مقطع دکتری رشته علوم قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق(ع) با عنوان تفسیر موضوعی قرآن کریم ارائه شده­است.