مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

مولف در این پژوهش به دنبال شیوه توالی حوادث در روایت­ های قرآنی بوده و در پی منطق توالی پیرفت­های روایت، در جستجوی پیرنگ­ های روایت­ های قرآنی برآمده است. در بررسی­ ساختارهای جنبه های روایت­گری در آیات قرآن، به­طور ویژه داستان­ها و امثال قرآن از جهت توالی پیرفت­ها تحلیل شده­اند و نقش زمان و علیت و دیگر روابط موجود در پیرفت­ های هر روایت مطالعه شده است.

کتاب روش­شناسی تاریخی در علوم قرآن و حدیث توسط انتشارات دانشگاه قم با تقریظ استاد دکتر صادق آئینه­وند و با مقدمه پرفسور نویورت در 344 صفحه به چاپ رسیده است. این کتاب در چهار بخش تنظیم شده است. بخش اول به تبیین مسئله اصلی می‌پردازد و سعی می‌کند اهمیت و ضرورت موضوع را به‌خوبی روشن کند و ویژگی‌های تاریخ مضاف مورد بحث را در پنج شاخصه کلی تبیین کند. بخش دوم، نگاهی به منابع متداول تاریخی در این حوزه می‌پردازد و این منابع را در سه قسمت آیات تاریخی قرآن کریم، کتاب مقدس و اسرائیلیات بررسی می‌کند. در بخش سوم، به مفهوم‌شناسی استدلال تاریخی پرداخته می‌شود و در ادامه، روش‌های این استدلال از قبیل مسئله‌شناسی، تعمیم، طبقه‌بندی و تاریخ‌گذاری به تفصیل مورد دقت قرار می‌گیرد و استدلال‌های تاریخی در چهار حوزه تفسیر تاریخی، تاریخ تفسیر، تاریخ قرآن و تاریخ حدیث بررسی می‌شود. بالاخره در بخش چهارم به مسئله ارزش‌یابی تاریخی پرداخته می‌شود. در این بخش، مفهوم تحریف و جعل و مفهوم ارزش‌یابی در تاریخ‌نگاری اسلامی تبیین می‌شود و در ادامه دو منبع تاریخی؛ یعنی کتاب مقدس و اسرائیلیات به‌صورت تفصیلی، ارزش‌یابی می‌شوند.

کتاب حاضر دو بخش اصلی دارد. بخش اول، صورت و بخش دوم سیرت انسان را در قرآن بررسی می‌کند. این کتاب دو جنبه وجودی انسان یعنی ظاهر و باطن یا عالم برون و عالم درون، یا سیر آفاقی و سیر انفسی انسان را مورد بررسی قرار می‌دهد. دو وجه صورت و سیرت انسان، همان‌گونه که در کتاب آمده، هریک دارای بخش‌های فرعی دیگری است که در اصل کتاب همراه با شواهدی از آیات و روایات و آثار منظوم و منثور عرفانی و ادبی به‌تفصیل همراه شده­است. مثلا، راه‌های شناخت مبدأ فاعلی خود به سه گونه دلایل نقلی، عقلی و کشف و شهود تقسیم می‌شود و خود مراتب شهود از سه راه حاصل می‌آید: حالت منامی، موتی و قیامتی که خلاصه‌وار به آن‌ها اشاره خواهیم کرد. البته، کتاب سیرت و صورت انسان در قرآن شامل یک مقدمه است که نگارنده درباره رابطه انسان‌شناسی با علوم گوناگون، نظریه تکامل بشر، نزدیک‌ترین راه شناخت انسان و شرح و تدوین انسان در قرآن، کلیاتی به­میان آورده و زمینه فکری و اندیشگانی ورود به بحث سیرت و صورت انسان در قرآن را برای خوانندگان ترسیم کرده‌اند.

یکی از راه‌های عمدۀ شناخت افکار اندیش­مندان و سیر تطور و تحول آن بررسی آثار مکتوب به­جامانده از آن­هاست. در­این­میان نخستین نگاشته­ها اهمیت به­سزایی دارد. علامه طباطبایی که به­سبب نوشتن تفسیر سترگ المیزان شهره است، در دهه چهارم حیات­شان، تفسیری بنام البیان فی الموافقه بین الحدیث و القرآن نگاشته­اند. این اثر، تفسیری ترتیبی از ابتدای قرآن که تا آیه­ 57 سوره­ یوسف است. نگارنده با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی شکل ساختاری تفسیر پرداخته­است. ساختار کلی البیان به­ترتیب دارای چهار مشخصه است؛ آوردن دسته آیات، توضیح تفسیری، ذکر روایات تفسیری، شرح و توضیح روایات که ممکن است به تناسب محتوایی آیه این موارد تغییر کند. در ساختار جزئی البیان علامه ضمن ذکر توضیحات مختصر تفسیری متناسب با عدم یا وجود روایت به بیان غرض سوره­ها، تفسیر آیات در جایگاه مناسب، بیان شبهات پیرامون آیه، نام­گذاری برخی آیات و غیره می­پردازد. صاحب البیان در زمینه روایات نیز به­صورت ساختارگرا عمل می کند و در­این­راستا، به ذکر سند به­طور کامل نمی­پردازد، او تنها از روایات معصومان(ع) استفاده کرده­است، پر­بسامد­ترین کتاب روایی در البیان، کافی و پر­کاربردترین تفاسیر روایی تفسیر عیاشی و تفسیر قمی است.

خانه کتاب از ابتدای سال 1393، در راستای وظایف اصلی خود انتشار کتاب­شناسی­ های موضوعی را در دستور کار خود قرار داده­است. کتاب­شناسی­های موضوعی به­جهت آن­که جامعه هدف مشخص داشته و این امکان را برای مخاطبان ایجاد می­نماید که در کم­ترین زمان ممکن و به شیوه­ای علمی به کتاب و یا کتاب­های مورد نظر خود دسترسی پیدا نمایند از اقبال فراوانی برخوردار هستند.

این ترجمان، بازگردانی است دقیق از قرآن به­گونه‌ای که برای مقلدان حجتی است ربانی و برای صاحب‌نظران و مجتهدان برهانی است روشنگر. این ترجمه قرآن با دو چاپ نسبتاً متفاوت وجود دارد. ترجمان وحی از جمله ترجمه‌های اجتهادی عصر ما به­شمار می­آید که مترجم گرامی بر اساس نگاه تفسیری خویش، آن­را به زبان فارسی عرضه داشته­است. لذا اگر تفاوت چشم­گیری از جهاتی با ترجمه‌های دیگر در آن دیده­می‌شود، مربوط به نگاه خاص اجتهادی و تفسیری مترجم است.

بخش زیادی از آیات قرآن کریم به تکالیف شرعی انسان‌ها در موضوعات مختلف اختصاص دارد که این آیات به «آیات‌الاحکام» شهرت یافته­است. مفسران و فقیهان اسلامی از آغاز تدوین تفاسیر آیات‌الاحکام و منابع فقهی به استخراج این آیات از قرآن کریم و تفسیر و استنباط احکام از آن­ها اقدام کرده‌اند؛ ولی ظرفیت تشریعی قرآن بسیار فراتر از کارهای انجام‌گرفته­است و در قرآن کریم آیات و موضوعات متعدد دیگری نیز وجود دارد که مربوط به تکالیف شرعی انسان‌هاست. این تحقیق با پژوهشی نو در­صدد است تا با واردکردن این آیات و موضوعات به حوزه آیات‌الاحکام و مباحث استدلالی فقه، استنباط احکام از قرآن کریم را توسعه دهد و این کتاب الهی را بیشتر به صحنه زندگی عملی بشر وارد نماید.

کتاب حاضر اثری میان‌رشته‌ای است که سعی دارد یک نگاه زبان‌شناسانه، کاربردشناسانه و تحلیل گفتمانی به موضوع قدیمی ارتباط میان آیات قرآن داشته باشد. موضوعی که نزد دانش­مندان مسلمان، با استناد به احادیث و روایات اسلامی تا حدود زیادی حل شده و به سرانجام رسیده ­است. اما نزد برخی دانشمندان غربی گاهی جای بحث دارد و همین تفاوت نگاه و روش تحقیق ایجاب می‌کند پژوهش‌هایی صورت پذیرند که بتوانند مسائل قرآنی را با استدلال‌های غیرمذهبی تبیین کنند. این کتاب تحولی جدید در مطالعات قرآنی است که با ارائه یک تحلیل نظام‌مند از سوره‌های قرآنی، دستاوردهای زبان‌شناختی و مطالعه علمیِ زبان انسانی را به موضوع مطالعات قرآنی پیوند می‌زند. مطالعه این کتاب برای علاقه‌مندان به پژوهش در زمینه مطالعات اسلامی یا قرآنی، علاقه‌مندان به برنامه‌های زبان‌شناختی یا نظریه ربط و نیز زبان‌شناسی عربی ضروری است.

متن حاضر ترجمه بخش نخست مقاله «الإنسان و القرآن وجهاً لوجه (التفاسیر القرآنیه المعاصره): قراءه فی المنهج» اثر دکتر احمیده النیفر، دین‌پژوه تونسی است که در پی می‌آید. نگارنده در این مقاله بر آن است با بازخوانی روش‌های مفسران و قرآن‌پژوهان معاصر ویژگی‌های آثار آنان را بررسی و تحلیل کند.