مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

با توجه به نقش مهم مسائل اعتقادی در منظومه معارف دینی و اثر مهم آن در سرنوست انسان، آیت الله حیدری توجه فراوانی به این مسائل مبذول داشته است. در همین راستا کتاب حاضر، به بیان دین، چیستی و چرایی آن در زندگی انسان و همچنین کیفیت تکامل شرایع آسمانی پرداخته است. مباحث این کتاب به دو فصل تقسیم می شود: فصل اول: بحث و بررسی دلایل نیازمندی به دین و پیامبران فصل دوم: بیان اینکه اصل دین، واحد است امّا شرایع – با توجه به شرایط زمانی و مکانی – متعدد است. در ادامه نیز، نویسنده به بیان خاتمیت، جامعیت و شمولیت دین اسلام بر همه شرایع و همچنین به بیان ویژگی های این شریعت می پردازد.

این کتاب نوشته یکی از بزرگ‌ترین و تأثیرگذار‌ترین فیلسوفان دین در چند دهه گذشته در عرصه فلسفه دین و کلام جدید می‌باشد. شهرت عمده او در این عرصه بیشتر به جهت دفاع از موضع کثرت‌گرایانه در مقابل انحصار‌گرایی می‌باشد (مقدمه) این کتاب شرح حال کوتاهی از زندگی و جریان فکری جان میک، مقدمه و یازده فصل تقسیم شده است. در مقدمه این کتاب، هیک می‌کوشد فلسفه دین را از دیگر حوزه‌های فکری در باب دین جدا نماید و پدیدار‌های اصلی تجربه دینی و مراسم دینی و اندیشه‌ای را که این نظام‌های عقیدتی بر آن مبتنی هستند، مورد مطالعه قرار دهد. وی در ادامه به مقوله تعریف دین می‌پردازد و برخی تعاریف را طرح می‌کند اما معتقد است که تعریف دین میسور نیست مگر از همان راه شباهت خانوادگی که فیلسوفی چون ویتگنشتاین برای برخی تعاریف به کار می‌برد. فلسفه دین امروزه یکی از فعال‌ترین حوزه‌های پژوهش فلسفی است. این رشته، مفاهیم و نظام‌های اعتقادی دینی و نیز پدیدارهای اصلی تجربه دینی، مراسم عبادی و اندیشه‌ای را که این نظام‌های عقیدتی بر آن مبتنی‌اند، مورد مطالعه قرار می‌دهد. دلایل اعتقاد به وجود خدا، مساله خیر و شر، وحی و ایمان، تقدیر بشری، جاودانگی و رستاخیز، برخی از موضوعاتی‌اند که «جان هیک» فیلسوف مشهور انگلیسی در این کتاب آن‌ها را بررسی کرده است. کتاب حاضر در 11 فصل سامان یافته است. مفهوم یهودی ـ مسیحی خدا، دلایل اعتقاد به وجود خدا، دلایل عدم اعتقاد به وجود خدا، مساله شر، وحی و ایمان، اصالت شواهد، بنیان‌گرایی و اعتقاد عقلی به مسایل زبان دینی، مساله قابلیت تایید، دعاوی متعارض ادیان مختلف در باب حقیقت، تقدیر بشری، جاوادانگی و رستاخیز، و سرنوشت بشری، کرمه و تناسخ عناوین یازده‌گانه این اثرند. کتاب با مطرح کردن این سوال آغاز می‌شود که «فلسفه دین چیست؟» سپس نویسنده کتاب این‌گونه می‌نویسد: «زمانی فلسفه دین کلا به معنای تفکر فلسفی در باب دین یعنی دفاع فلسفی از اعتقادات دینی دانسته می‌شد. فلسفه دین به عنوان ادامه دهنده نقش و کارکرد الهیات «طبیعی» (=عقلی) که متمایز از الهیات «وحیانی» بود، شناخته می‌شد. غایت آن اثبات وجود خدا از طریق براهین عقلی بود و از این‌رو راه را برای مدعیات وحی هموار می‌کرد اما به نظر می‌رسد بهتر است اثبات وجود خدا از طریق براهین عقلی را «الهیات طبیعی» (=عقلی) و دفاع فلسفی از عقاید دینی را «مدافعه دینی» بنامیم. از این‌رو می توان اصطلاح «فلسفه دین» را (در قیاس با اصطلاحاتی نظیر فلسفه علم، فلسفه هنر و غیره) در معنای اخص آن یعنی تفکر فلسفی در باب دین به کار برد. بنابراین تعریف، فلسفه دین، وسیله‌ای برای آموزش دین نیست. در واقع، اساسا ضروری نیست از دیدگاه دینی به آن نگاه کنیم. کسانی که به خدا اعتقاد ندارند، لاادریون و افراد متدین به یکسان می‌توانند به تفکر فلسفی در باب دین بپردازند و در واقع همین کار را هم می‌کنند. از این‌رو فلسفه دین، شاخه‌ای از الهیات نیست (در اینجا منظور از الهیات تدوین منظم عقاید دینی است)، بلکه شعبه‌ای از فلسفه است. فلسفه دین مفاهیم و نظام‌های اعتقادی دینی و نیز پدیده‌های اصلی تجربه دینی و مراسم عبادی و اندیشه‌ای را که این نظام‌های عقیدتی بر آن مبتنی هستند، مورد مطالعه قرار می‌دهد.» به عقیده نویسنده، «فلسفه دین می‌کوشد به تحلیل مفاهیمی نظیر خدا، تکلیف اخلاقی، برهمن، رستگاری، عبادت، خلقت، قربانی، نیروانا، حیات ابدی و نظایر آنها بپردازد و ماهیت زبان دینی را در مقایسه با زبان عادی روزمره، زبان کشفیات علمی، زبان اخلاق و زبان تعابیر خیال‌آمیز هنرها مکشوف سازد.»

کتاب "فلسفة الدين من منظور الفكر الإسلامي" به قلم " ابویعرب مرزوقی" فیلسوف و متفکر تونسی، فارغ التحصیل سوربن در رشته فلسفه، دکترای فلسفه یونان و فلسفه عربی می باشد کتاب به دو بخش تقسیم شده است ؛ بخش اول به سؤالات مربوط به فلسفه دین و دومی در مورد تفسیر و نظریه معرفت و فهم است نویسنده که متهم به پیروی از نظرات ابن خلدون و ابن تیمیه است؛ مدعی است تمدن اسلامی از توسعه ابزارهای جدیدی که در گذشته استفاده می شد ، متوقف شده و هنوز توسعه نیافته است .

مباحث مهم کتاب حاضر دین شناسى و نیز بررسى مبادى و اصول موضوعه فلسفى معرفت شناسى، تحلیل معرفت شناسانه معرفت شناسى و تمایز این دو علم است. اما به طور کلی بخش عمده ای از محتوا در ارتباط با معرفت شناسی می باشد.

مطالعات فیلسوفانه دربارۀ دین پیشینۀ بسیار طولانی و قدمتی به اندازۀ خود فلسفه دارد، ولی اصطلاح «فلسفۀ دین»[1] و نگارش کتاب‌ها و مقالات با این عنوان پدیده‌ای نسبتاً نو و متعلق به دوران مدرن است. فلسفۀ دین یکی از پرتحرک‌ترین حوزه‌های پژوهش فلسفی در دورۀ معاصر است. با اینکه این دانش مقیّد به فلسفه یا دینی خاص نیست، اولاً، فلسفۀ دینِ رایج در دامان مسیحیت پدید آمده و بالیده است، و عمدتاً تحت تأثیر این دین قرار دارد و، ثانیاً، این دانش مبتنی بر فلسفه‌های موجود در مغرب‌زمین، به‌ویژه فلسفۀ تحلیلی، است. با این حال، امکان پژوهش فلسفی در حوزۀ سایر ادیان، از جمله اسلام، و مبتنی بر دیگر نظام‌های فلسفی نیز وجود دارد. به همین رو، شایسته بلکه لازم است که فلسفۀ دین اسلامی نیز ناظر به محتوای این دین سترگ و متکی بر فلسفۀ قویم اسلامی پدید آید تا استحکام و اتقان اسلام و برتری آن بر سایر ادیان بیش از پیش نمایان شود و زمینۀ پاسخگویی به شبهات پیرامون آموزه‌های آن فراهم گردد. سؤال اصلی تحقیق پیش رو این است که اهمّ رویکردهای موجود یا قابل تأسیس در فلسفۀ دین کدام‌اند؟ این تحقیق به روش توصیفی ـ تحلیلی به سامان رسیده است