مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

تصور رايج بر اين است كه علم انسان را توانا مي كند و رهاييش مي بخشد. اين تصور مي تواند تصوري كاذب باشد زماني كه علم در خدمت انسداد جريان هاي زندگي در مي آيد. علم همانطور كه مي تواند توانايي بخش باشد مي تواند ناتوان ساز نيز باشد. مسئلۀ روان شناسي و گسترس آن در ايران معاصر مسئله‎ای است بس مهم. روان شناسي چگونه ميتواند بدل به نيرويي عليه زندگي شود؟ بر اين ايده تأكيد داشتم كه منطق آسيب شناسانۀ نظم دانش روان شناسي در خدمت توليد وجداني معذب و انساني گنه كار قرار مي گيرد. دانشي كه غايتش توليد انسان گنه كار، وجداني معذب و ناتوان است در هر منطقي از علم كه باشد: چه روان شناسي و چه جامعه شناسي و چه هر علمي ديگر، مي بايد مورد نقدي ريشه اي قرار گيرد. اين سخنراني تكمله اي است بر مقاله اي كه پيشتر در اين زمينه نوشته ام: روان شناسي، حكومت مندي و نوليبراليسم. نشست "روان شناسی و زندگی" سه شنبه 27 فروردین 98 در دانشكدۀ روان شناسي و علوم تربيتي دانشگاه تهران و به همت بردار و انجمن اسلامي دانشجويان اين دانشكده برگزار شد. ساير سخنرانان اين نشست دكتر مهدي يوسفي و دكتر حميدرضا غريبي بودند.

انگاره سوژه رشته پیوند بسیاری از مباحث فلسفی است که با تفکر دکارت آغاز و سپس به واسطه کانت، هگل و لکان پی گرفته می­شود. لکان با خوانش زبان­شناختی از روانکاوی فروید و مفهومِ ناخودآگاه سوژه را به عنوان یک برساخت زبانی تعریف می­کند. هستیِ عینیِ سوژه که به واسطه دال­ها خط خورده است، خودش را از طریق زبان بازنمایی می­کند؛ اما این خط‌خوردگی به واسطه زبان، موجود انسانی را میان خودآگاه و ناخودآگاه منقسم می­کند. ناخودآگاه بخشی از واقعیّت سوژه است که سوژه در آنجا حضور ندارد؛ لذا از منظر لکان بر خلاف دکارت، نمی­توان از اندیشه، هستیِ سوژه را استنتاج کرد، بلکه اندیشه حقیقیِ سوژه در ناخودآگاه است و سوژه در آنجا غایب است. این نوشتار با یک روش توصیفی و تحلیلی نشان می­دهد چگونه ملاصدرا با طرح اصولی مانند اصالت وجود، علم حضوری و تشخّص وجود، مسیرِ متفاوتی را برای تبیین فاعلیّت و آگاهی سوژه ترسیم می­کند. وجود در همه مراتب هستی بر ماهیت و آنچه به واسطه زبان برساخته می­شود، تقدم دارد و علم حضوری نشانه انطباق کامل سوژه با هویّت هستی­شناختیِ خود است. سوژه می­تواند فراسوی تمام تعیّنات ماهوی، عنصرِ درون­ماندگاری را در خود تشخیص دهد که بر اساس آن با گذر از خودبیگانگی به این­همانی دست یابد.