مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن مجموعه آموزه ای آسمانی است که توسط آخرین سفیر الهی، رسول خاتم، حضرت محمد (ص)، آورده شده و کتابی جامع برای هدایت انسان در تمام زمان هاست. از آنجا که کتاب قرآن عام است و تمام انسان ها را در تمام اقالیم هفتگانه زمین فرا می خواند و در میان آنها گروه ها و قشرهای متفاوت با فرهنگ، آئین، آداب و مسلک خاص وجود دارد، از این رو قرآن با هر گروه و قومی، در هر سطحی به شیوه ی خاص خود سخن گفته و معارف بلند و جامع خود را به منظور هدایت آنها، ارائه کرده است. آنچه در این پژوهش، با اهمیت دانسته شده است، شناخت روش و شیوه هایی است که قرآن برای هدایت عموم مردم به کار گرفته است، بدیهی است که گسترش آموزه های قرآنی نیز منوط به تبلیغ و اشاعه و بهره مندی از این شیوه هاست. حتی در عصر و دورانی که با کمک ابزارها و وسایل ارتباط جمعی، ترویج افکار و اطلاع رسانی اندیشه ها و باورها بسیار سریع و آسان شده است، لیکن در این تحقیق سعی شده است تا با تدبیر در قرآن، به شناسایی روش و شیوه های قرآنی پرداخته شود تا با بهره گیری از ابزارهای لازم، بتوانیم به کمک شیوه ها و روش های قرآن، و شناسایی عوامل موثر در تبلیغ، در نشر معارف الهی موفق آییم و بر این باوریم که با گذشت هزار و چهارصد سال از زمان نزول قرآن، اکنون نیز بهره گیری از آن شیوه های قرانی کارآمد تر است. در پایان به ابزارها و تکنیک های مدرن در استفاده ی صحیح و یا غلط ان، در برابر کارآمدی شیوه های دین اشاره شده است.

تفسیر قرآن به‌عنوان یک ضرورت از صدر اسلام آغاز شد و در طول قرون متمادی تداوم یافت و ظهور مفسران مختلف با آراء و عقاید متفاوت موجب تنوع و گستردگی قابل ملاحظه‌ای در این زمینه گردید. بررسی تطبیقی روش‌ها و گرایش‌های تفسیری مفسران برجسته هر عصری می‌تواند نتایج سودمندی ارائه دهد و الگوهای مناسبی را فرا روی پژوهشگران این عرصه نمایان سازد. علامه طباطبایی مفسر برجسته شیعی مذهب در شرق جهان اسلام و ابن عاشور مفسر نامدار اهل سنت در مغرب جهان اسلام در قرن أخیر به‌شمار می‌آیند. هر دو مفسر ارجمند از روش تفسیری جامع استفاده نموده‌اند کهبررسی و تحلیل تطبیقی روش‌ها و گرایش‌های تفسیری آنها، نشان دهنده وجود نقاط اشتراک و افتراق فراوانی است. اساس روش تفسیری علامه، در المیزان روش تفسیر قرآن به قرآن است که آن را برگرفته از روش تفسیر پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) می‌داند. وی با استعانت از روایات تفسیری، و تدبّر عمیق و گسترده در آیات إحیاگر تفسیر قرآن به قرآن محسوب می‌شود. ابن عاشور در التحریر و التنویر ضمن بهره‌برداری از روش تفسیر قرآن به قرآن، اساس روش تفسیری خود را بر اجتهاد قرار داده و با نگاهی به روایات تفسیری، جلوه‌های بدیعی از تفسیر اجتهادی با عنایت ویژه به گرایش ادبی برجای نهاده است. باوجود اینکه هر دو مفسر از فقهای عصر خویش بوده‌اند؛ اما گرایش فقهی احاطه کلّی بر تفسیر آنها نداشته است. هر دو مفسر کوشیده‌اند تا در عرصه مسائل اجتماعی، دیدگاه اسلام را با توجه به تفسیر آیات مرتبط، نمایان سازند. علامه مباحث فلسفی را به صورت مجزا در المیزان تبیین نموده و ابن عاشور نیز در زمینه تبیین اعجاز ادبی قرآن، تمام تلاش خود را به‌کار گرفته است. این دو تفسیرارزشمند به دلیل استقصای موضوعات وگستردگی مطالب، همانند دائره المعارف اسلامی حائز اهمیت و شایسته بررسی در حوزه‌های مختلف می‌باشند.

به دلیل علاقه انسان به سرنوشت خود، مرگ و حوادث پس از آن، از مسائل مهمی است که ذهن او را به خود مشغول می کند. ملاصدرا موسس حکمت متعالیه، ضمن مطرح کردن مباحثی درباره فرجام انسان(مرگ، عالم برزخ و آخرت)، برای اولین بار به اثبات فلسفی معاد جسمانی پرداخته است و ادعای سازگاری آن را با قرآن کریم دارد. در این تحقیق که در مقام گردآوری، به روش کتابخانه ای و در مقام مقایسه و داوری به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است، ضمن شرح دیدگاه ملاصدرا درباره روش تفسیری وی، مرگ، برزخ و معاد، به بررسی سازگاری مباحث مرگ، برزخ و معاد ملاصدرا با آموزه های قرآنی با تأکید بر دیدگاه علامه طباطبائی در تفسیر المیزان پرداخته ایم.از یافته های رساله حاضر، سازگاری دیدگاه ملاصدرا درباره چیستی و ضرورت مرگ، علت مرگ طبیعی، وجود عالم برزخ و ادراک برزخی، وجود بدن اخروی مثالی با آموزه های قرآنی است. هرچند که دیدگاه مدرس زنوزی و هم چنین دیدگاه "تشکیک در تجرد و مادیت"، به عنوان راه حل هایی که سازگاری بیشتری در بحث معاد جسمانی با ظواهر قرآنی دارند، مطرح شده است. البته در بحث خلود در جهنم، دیدگاه علامه طباطبائی که موافق خلود در عذاب است، نسبت به دیدگاه صدرالمتألهین، سازگار تر با قرآن کریم دانسته شده است.

در این تحقیق با عنوان «بررسی تطبیقی روش تفسیری قرآن به قرآن در المیزان و المنار» طی چهار فصل به بررسی روش تفسیری دو تفسیر با رویکرد تفسیر قرآن به قرآن، پرداخته می شود.

استاد مطهری و دکتر شریعتی به عنوان 2 متفکر و نواندیش دینی به اثبات و تببین این اصول پرداختندو استاد مطهری با تکیه به متکای اثبات هم این جریان را ابتدا به نحو برون دینی همراهی کرده و سپس لاجرم به تبیین این اصول برهانی و غیرتقلیدی پرداخته. دکتر شریعتی نیز علی رغم بهره معدود و انگشت شمار از روش های اثباتی، غالبا به تبیین اصول دین پرداخته است. در این پژوهش با تلفیق 2 مسأله اساسی آن، یعنی اصول دین و روش های اثبات و تبیین آن، نحوه مواجهه 2 متفکر پیش گفته را در اثبات و تبیین اصول دین و در قالب روش های پیش گفته بررسی می کنیم

سید احمد فردید نخستین اندیشمند ایرانی است که با تفکر مارتین هایدگر، متفکر بزرگ دوران ما، عمیقاً آشنایی یافت و کوشید مفاهیم، دیدگاه‌ها و بصیرت‌های اساسی تفکر وی را به جامعه ایرانی معرفی کند و از این رهگذر بر فرهنگ و فضای فکری جامعه ما تأثیری ژرف به جای گذاشت. با این وصف، در جامعه ما چالش‌ها و منازعات نظری بسیار فراوانی حول و حوش شخصیت فردید و نحوه ارزش گذاری تفکر او وجود دارد. دامنه این منازعات از تفسیر‌های ژورنالیستی در مورد اندیشه‌های فردید تا تفسیر‌های فلسفی و تحلیلی گسترده است. عده ای او را سر آغاز آشنایی با اندیشه‌های فلسفه قاره ای بویژه فیلسوف آلمانی مارتین هایدگر می‌دانند و خدمات او را حوزه زبان شناسی و ترجمه آثار اندیشمندان مغرب زمین ارج می‌نهند. برخی اورا فیلسوف انقلابی و نظریه‌پرداز انقلاب اسلامی ایران می‌دانند و اندیشه‌های او را در راستای مبارزه با سرما یه داری و تمدن غرب ایدئولوژیک می‌خوانند. برخی دیگر ابعاد یوتوپیایی و آخرالزمانی گفتار فردید را برجسته می‌کنند و او را پیام آور فروپاشی جهان امپریالیسم و برون آمدن جهان تحت سلطه و استعمار از عسرت و ظلمت می‌دانند. و در نهایت گروهی نیز او را پریشان گو و پریشان اندیشی می‌پندارند که با مشتی کلمات و عبارات مغلق و تفسیر‌های بی ریشه از هایدگر زمینه‌های فکری خشونت و تلقی‌های فاشیستی از دین و حکومت را فراهم می‌آورد.فردید نزدیک به نیم قرن خواندن و فکر کردن و درس دادن خود را هایدگری یعنی پیرو «طریقت» هایدگر می‌دانست. در مورد فیلسوف آلمانی شاید نتوان از کلمه «فلسفه» هایدگر سود جست. جهت آن است که تفکر هایدگر چونان نظامی منسجم نیست که یک بار به وجود آمده و بر محور اصولی مشخصی بسط یافته و به نهایت خود رسیده باشد. لذا نقادان تفکر هایدگر در غرب از فلسفه هایدگر سخن نمی‌گویند بلکه همه جا از «طریقت» یا طریقت‌های هایدگر می‌گویند. مثلاً تحقیق پربهای هانس جورج گادامر، شاگرد، همکار نزدیک و دوست وفادار فیلسوف عنوان «طریقت‌های هایدگر» را دارد. در میان نقادان، سخن از آن است که برخی آثار منتشر نشده فیلسوف وجود دارد که انتشار و سپس آگاهی بدان‌ها گردش مجددی را برای اهل نظر نسبت به شناخت هایدگر همراه خواهد داشت.باری فردید خود را هایدگری می‌دانست. اما در معرفی این چهره پرآوازه فلسفه نوین آلمان، لااقل در حد آشنایی با نام وی یا ایجاد شوق و میل در سر کردن به عالم هایدگری و نیز قلب تفکر وی نقش اول را ایفا کرده است.اما فردید، قبل از پرداختن به اندیشه‌های متافیزیک غربی، خاصه فلسفه‌های معاصر و مدرن، با فلسفه اسلامی آشنایی داشته و با مفاهیم الهیات اسلامی / شیعی / عرفانی علقه‌هایی پیدا کرده بود. او بعداً و تا پایان زندگی‌اش این علقه‌ها را در بسط افکارش حفظ کرد و مفاهیم فرهنگ اسلامی را در آموخته‌هایش از فلسفه ی مدرن غربی دخالت می‌داد

پژوهش علمی در هر رشته ای نیازمند آشنایی با روشهای تحقیق در آن علم است. پیشرفت در هر علمی مستلزم تامل در مبانی معرفت شناختی و روش شناسی آن علم است و این تامل نیز پیش از هر چیز نیازمند مساله شناسی است. از این رو، در این مقاله تلاش می شود تا با نگاهی کوتاه به مقوله روش و روش شناسی به طرح پرسشهای اصلی در حوزه روش شناسی تاریخ نگاری انقلاب اسلامی همت گمارد تا ذهن و ضمیر اصحاب فکر و قلم را به چاره اندیشی و تفکر وادارد.

علم عمران ابن‌خلدون برپایه روش‌شناسی خاصی بنا نهاده شده است که فهم این نحوه تببینی گام مهمی در زمینه فهم منطق خلدون و متعاقب آن فهم پدیده‌های است که او قصد تبیین آنها را دارد. مقاله حاضر قصد بررسی نحوه تبیین وقایع توسط خلدون را دارد. روش تحقیق در این پژوهش از نوع روش اسنادی است. یافته های تحقیق نشان می‌دهد که رویکرد تببینی ابن خلدون در تبیین امور واقع با رویکرد علمی متعارف امروزی که همان رویکرد قانون‌مدار یا نوموتتیک است، همخوانی دارد. از منظر روش‌شناسی نتایج بیانگر این امر است که تجربه‌ی خلدونی اشاره به تجریه مکرر در تاریخ دارد، به عبارتی همان ساختارهای رویکرد ساختارگرایی هستند که نتایج مشخص تکرار شونده‌ای را به دنبال خود دارند. از دید هستی‌شناسی نیز ابن‌خلدون فرض واقعیت بیرونی و مستقل از ذهن را به رسمیت می‌شناسد.

بحث متدولوژی و استراتژی‌های پژوهش در علوم اجتماعی از اهمیت و ارزشی ویژه‌ای برخوردار است، اما از آنجا که در ادبیات علمی گذشته‌گان توجه اندکی به منطق و روش برای خلق معرفت می‌شد، پرداختن پیشینیان نظیر فارابی و ابن خلدون به مقوله متدولوژی و تکنیک‌های پژوهشی و استانداردهای علمی به سبک و سیاق امروزی آنهم به صورت آگاهانه، فعالیت ارزشمندتری به حساب می‌آید. به خصوص تأمل و دقت‌های ژرفی که فارابی نسبت به بحث متدولوژی از خود نشان داده است به گونه‌ای که می‌توان او را پیش‌گام در طرح مباحث روش‌شناسی دانست. این نوشتار در پی آن است تا با تعمق در آثار فارابی، یعنی "احصاء العلوم"، "علم مدنی" و" آراءاهل مدینۀ فاضله" و برخی دیگر آثار او که به بحث متدولوژی پرداخته، قواعد و اصول روش‌شناختی که مؤلف از آن بهره برده است را استخراج، طبقه‌بندی و تشریح نماید و تلاش دارد تا شیوه‌هایی که فارابی در مقام گرد آوری و تحلیل داده‌ها و نقد ارزیابی آرای دیگران به کار گرفته است توضیح دهد. قبل از آن، به مفروضاتی در مورد ماهیت واقعیت اجتماعی که از آن به مفروضات "هستی‌شناختی" یاد می‌شود و نیز مجموعه‌ی مرتبطی از مفروضات در مورد شیوه‌ای که معرفت نسبت به این واقعیت را می‌توان بدست آورد یعنی مفروضات "معرفت‌شناختی" و نیز مفروضات "انسان‌شناختی" که نقش مقدمی در بحث روش‌ها دارد، به اجمال پرداخته است.

هر علمی دارای روش یا روش هایی است که به وسیله آن به اهداف خود می رسد، برخی از علوم تک روشی و برخی دیگر چند روشی اند. در باره تک یا چند روشی بودن علم کلام از سوی مذاهب مختلف کلامی دیدگاه های مختلفی ارایه شده است، مثلا اهل الحدیث روش نقلی و معتزله روش عقلی را برگزیدند. اما رجوع به قرآن نشان می دهد که برای تبیین آموزه های دینی باید از روشگان مختلف استفاده کرد. نویسنده در این مقاله نشان خواهد داد که علم کلام باید باید از تمام روشگان ممکن مثل: نقلی شامل قرآن و روایات، عقلی شامل عقل و حتی اصول قطعی فلسفی، تجربی و حسی، شهودی استفاده کند، این ادعا بر خلاف ادعای برخی است که علم کلام را دارای روشگان مشخص مثل رویکرد اخباری یا تجربی می انگارند