مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

در بیشتر آثار علامه طباطبایی، نظریۀ معناشناختی غالب همان «دیدگاه اثبات بلاتشبیه» است. اما چنین به نظر می‌رسد که در این آثار، یک مدل واحد از دیدگاه اثبات بلاتشبیه ارائه نمی‌گردد، بلکه دست‌کم سه مدل متفاوت را می‌توان تمییز داد: (الف) مدل طولی بودن اصل معنا با قطع نظر از خصوصیات مصادیق، (ب) مدل طولی بودن اصل معنا از حیث بیان مصادیق، (ج) مدل متواطی اصل معنا از حیث غرض و کارکرد مشترک. در این مقاله سعی می‌شود به تبیین و تحلیل هر مدل، بر اساس نظرات خاص علامه طباطبایی بپردازیم، و برای هر مدل مصادیقی را از آثار ایشان استخراج و تحلیل کنیم. گرچه دیدگاه اثبات بلاتشبیه مزایایی دارد و زبان طبیعی و مفاهیم حاکی از این زبان را، که ناظر به قلمروی متناهی است، تعالی می‌بخشد و دربارۀ خداوند به کار می‌گیرد، در عین حال انتقاداتی بر این دیدگاه وارد است که باید به آنها توجه کرد.

بخشی از صفات خداوند که قرآن و حدیث از آن خبرداده است خردها از درک آن عاجزند مانند: «ید، و جه، استوا بر عرش»، این صفات را «صفات خبری» نامند که نمی توان آن ها را بر معنای ظاهری حمل نمود. گروه طرفدار تشبیه و تجسیم در راستای تایید و نشر اعتقادات خویش، که ریشه در باورهای یهود و نصاری دارد، به جعل روایاتی در باب توحید پرداخته اند. بعدها ابن تیمیه و محمدبن عبدالوهاب به گسترش و انتشار چنین باورهایی دامن زدند و هم اکنون نیز وهابیت از آبشخور چاپ و نشر کتب آنان توسط آل سعود مشروب می شود. این پژوهش برآن است به نقد و بررسی روایات توحیدی مرتبط با دو صفات خبری «مکان و نزول خدا» در صحیح بخاری بپردازد. در گام نخست با تحقیق در کتاب التوحید صحیح بخاری، پنج روایت که قائل به مکان و نزول خدا در هر شب به آسمان دنیا است؛ استخراج و تبیین گردید. سپس با بهره گیری از معیارهای مشترک میان فریقین در نقد حدیث، به ارزیابی مدلول احادیث پرداخته شد. با عرضه روایات مذکور بر قرآن، سنت قطعی و براهین عقلی مشخص گردید خدایی که صحیح بخاری در روایات خود معرفی کرده است در تباین و تضاد کامل با خدایی است که در روایات کتاب توحید صدوق تصویر شده است. در حالی که همه احادیث صدوق با آیات و سنت قطعی مطابقت دارد. در برخی روایات به منظور رد نظریه تشبیه و تجسیم، از براهین عقلی و منطقی استفاده شده است و در برخی دیگر امام معصوم(ع) به بور صریح به محرّف و جعلی بودن احادیث نزول خدا اشاره می نماید. حاصل آن که روایات مورد پژوهش صحیح بخاری در رتبه روایات مجعول و مطروح قرار می گیرد.

رهیافت سلبی برای سخن گفتن از اوصاف الهی از دیرباز مطرح بوده است و به دو دستۀ کلی سلب و سکوت و طریق سلبی ـ ایجابی تقسیم میشود. طریق سلبی ـ ایجابی، تفاسیر و معانی مختلفی دارد. برخی از این معانی با بیانناپذیری خداوند تضاد دارد و برخی تضاد ندارد. برخی دیگر با سکوت موافق و همراه نیست و رویکرد ایجابی دربارۀ خدا دارد. طریق سلبی ـ ایجابی نزد ابن‌سینا چه معنایی دارد؟ رابطه این طریق نزد ابن‌سینا با بیانناپذیری خداوند چیست؟ هدف او از به‌کار بردن این طریق در بیان صفات الهی چه بوده است؟ در این نوشتار، ضمن بررسی معانی مختلف طریق سلبی ـ ایجابی نزد ابن‌سینا و توماس آکویینی، دربارۀ موضع کلی ابن‌سینا (بازگشت همۀ صفات الهی به سلب و اضافه) هنگام تحلیل و ارزیابی تطبیقی اندیشۀ توماس صحبت می‌کنیم.

چکیده مسئلۀ صفات خداوند هم در حوزۀ مباحث الهیاتی (کلامی) و هم فلسفی، اهمیت ویژه‌ای دارد و می‌توان از جهات مختلف معناشناختی، معرفت‌شناختی و هستی‌شناختی در خصوص آن به بحث نشست. اسپینوزا فیلسوف عقل‌گرای سدۀ هفدهم که متافیزیک خود را مبتنی بر تصور خدا به‌عنوان علت اولی و تنها جوهر موجود می‌سازد، تصور تام خدا را به تصور صفات خداوند منوط می‌داند و از این مجرا به بحث‌های مختلفی در این زمینه می‌پردازد. در این تحقیق سعی بر این بوده است تا به پرسش‌هایی در زمینۀ تعریف، عینیت و تعداد صفات جوهر الهی در اندیشۀ اسپینوزا پاسخ‌های نظام‌مند داده شود. روش تحقیق در این مقاله توصیفی - تحلیلی و بر اساس تحقیق کتابخانه‌ای - اسنادی است. به اختصار می‌توان گفت که اسپینوزا در دیدگاه نهایی خود، صفات را معرفت‌پذیر، مقوّم ذات جوهر، عینی و ناوابسته به ذهن فاعل شناسا و از نظر عددی نامتناهی می‌داند. او همچنین بین صفات خدا و خصوصیات او قائل به تمایز است. همچنین نشان داده خواهد شد که دیدگاه اسپینوزا در بحث صفات، تغییراتی را نیز به خود دیده است.

چکیده پایان نامه ( شامل خلاصه، اهداف، روش های اجرا و نتایج به دست آمده):اسماء و صفات الهی از دیرباز موضوع بحث همه متفکرین و اندیشمندان بوده است و در این خصوص مطالب بسیار گفته اند ، شیخ محمود شبستری از آن دسته از عرفاست که حقّ مطلب را در این خصوص ادا کرده است و در مقام عارفی شاعر به بحث و بررسی در این موضوع پرداخته است .شبستری در باب وحدت وجود بسیار متاثر از اندیشه های ابن عربی است و بیانات وی در باب تمثیل و کثرت و وحدت بسیار شباهت به آثار ابن عربی دارد شبستری به خداوند به دید معشوقی می نگرد که تمام تجلیّات یک معشوق مجازی مانند خال و لب و زله و دیده ، همه در مورد خدایی که وی از آن نام می برد جلوه گر است.شیخ محمود شبستری تفکر در ذات و صفات خداوند را جایز نمی داند و معتقد است که به نام های پروردگار باید با دیده معرفت نگریست و صفات خداوند را در آینه انسان کامل می توان دید . او بر این باور است که انسان کامل همان آینه تمام نمای خداوند است که تمامی اسماء و صفات حضرت حق در آن آینه به ظهور و بروز رسیده است.کلمات کلیدی: اسماء – صفات - گلشن راز – سعادتنامه -شیخ محمود شبستری

واژه «قلب» در قرآن بسیار آمده، قلب با آنچه که ما از عضو صنوبری شکل سمت چپ بدن می‌دانیم تفاوت دارد. قلب در اصطلاح قرآنی، به روح لطیف انسانی اطلاق می‌شود که با تعلق به قلب جسمانی، سلطه خود را در بدن اجرا می‌کند.در قرآن کارها و صفاتی به قلب، نسبت داده‌شده است. مثل ادراک، اطمینان، ترس، خشوع و غیره. این صفات به دو دسته فضیله و رذیله دسته‌بندی می‌شوند. در این رساله سعی شده است به برخی از این صفات اشاره شود.در فصل اول، پس از بیان مقدمه‌ای در مورد تعریف قلب و شناخت آثاری که به آن نسبت داده‌شده به بیان مسأله و اهداف تحقیق و همچنین اهمیت و پیشینه بحث اشاره شده است. در فصل دوم، سه صفت از فضایل قلب که عبارت‌اند از «قلب سلیم، اطمینان قلب و خشوع» مورد بررسی قرارگرفته که ابتدا به تعریف هر یک پرداخته‌ایم و در ادامه به اهمیت، نشانه‌ها و راه‌های رسیدن به این صفات اشاره شده است.در فصل سوم هم به بیان 3 صفت از رذایل قلب پرداخته شده است این صفات عبارت‌اند از «قساوت، غفلت و زیغ» که از لحاظ معنای لغوی و اصطلاحی، دلایل ابتلاء به این صفات رذیله و راه نجات قلب از این صفات مورد بررسی قرارگرفته است.

ثبات، تغییر ناپذیری و ازلیّت پروردگار، از آموزه‌های قرآن و پیشوایان دین است که به کرّات از سوی کلام وحی و سنّت بر آن تأکید شده است و از سوی تمامی مکاتب الهی پذیرفته شده می‌باشد. مطابق با براهین عقلی و نقلی خداوند خالق کل عالم است. از نظر قرآن آفرینش و بقای موجودات، یعنی خلق و تدبیر آنها منوط به "مشیّت"، "اراده"، "تقدیر"، "قضا" و "قدر" الهی است. همچنین در عالم امری جز به "اذن" خداوند تنفیذ نمی‌گردد و هر آنچه که در عالم هستی موجود می‌باشد، واجد "اجل" و مکتوب در"کتاب" است. فلاسفه و متکلمین مکتب اصفهان، دلایل و مستدلات خود را بر اثبات مراتب در فعل پروردگار، بر اساس کتاب خدا و روایات معصومین:مطرح کرده و با تکیه بر مبانی فکری خود، دیدگاه‌ها و نظرات متفاوتی را درباره حقیقت آن مطرح کرده‌اند که رفع کننده شبهه جبر و تفویض در فعل انسانی می‌باشد. آشکار است که باور به حقیقت امر بین الامرین به اثبات مراتب در افعال الهی منجر می‌گردد.البته روشن است که اثبات وجود مراتب در فعل حق تعالی منجر به اتصاف افعال الهی به زمان نمی‌گردد. همچنین آفرینش تدریجی و زمانمند هستی و علم او به خصوصیات زمانی پدیده‌ها، ارتباط پروردگار با جهان مادی، یعنی افعالی تدریجی و متغیر، مانند خشم، رضایت و استجابت دعای بندگان، دلیل بر تغییر در صفات و یا فعل او نیست. حقیقت این است که این مراتب در واقع مجاری فیض الهی‌اند و نشان دهنده مراحل مختلفی هستند که عقل برای استناد پدیده‌ها به ذات باری‌تعالی در نظر می‌گیرد و مستلزم تغییر و تحول در ذات او نیستند؛ به این معنا که مراتب فعل الهی مبرا از زمان است و عالم برای خداوند از آغاز تا پایان یکجا حضور دارد. یعنی او فعل خود را به صورت بسیط و فارغ از زمان انجام می‌دهد؛ اگرچه ظهور فعل در قالب زمان و مکان خاص خود صورت می‌گیرد. در ‌نتیجه در حالی که فعل حق تعالی فارغ از زمان است، نسبت به عقل ما و در مقام انتزاع، چنان است که ظهور و بروز فعل الهی در زمان صورت می‌گیرد و واجد مراتب می‌باشد. تحقیق حاضر در صدد تبیین دیدگاه‌های فلاسفه و متکلمین مکتب اصفهان در این باره و مقایسه آنها با یکدیگر، و نیز سنجش اندیشه‌های آنان با آیات و روایات می‌باشد.

این نوشتار به شیوه توصیفی تحلیلی و با استفاده از روش کتابخانه ای و کتابهای الکترونیکی به بررسی صفات الهی از دیدگاه دو شخصیت کلامی بزرگ ابو منصور ماتریدی و قاضی عبدالجبار معتزلی پرداخته است.هدف از این نوشتار تبیین و بررسی دیدگاه قاضی عبدالجبار معتزلی و ابو منصور ماتریدی در باب اسما و صفات خداوند است، تنها عاملی که باعث اختلاف این دو متکلم در باب اسما و صفات خداوند شده، مسئله ارزش عقل در فهم و درک مسائل کلامی است، معتزلیان مدار اعتقادات خویش را بر عقل نهاده اند و ماتریدیان در کنار اینکه به عقل بها داده اند، ولی مدار اعتقادتشان بر پایه نقل است. لذا شیوه هرکدام در بررسی و تعمق درمسائل کلامی از جمله اسما و صفات خداوند متفاوت است که باعث اختلاف نظرها گردیده است.معتزلیان از جمله قاضی عبدالجبار معتزلی معتقد به نفی صفات هستند، اما برخلاف آنها ماتریدیان و از آن جمله موسس این مکتب ابو منصور ماتریدی صفات خداوند را اثبات می کنند و معتقدند که صفات خداوند ثابت است البته با این توضیح که حقیقت ثبوتی آنها برای ما به صورت دقیق آشکار نیست.

در پایان نامه پیش رو که با عنوان بررسی تأویلات صفات الهی در المیزان و اعتبار سنجی آن، با رویکرد تفسیری و اساس کار به روش توصیفی تحلیلی و مسئله محور و کتابخانه ای استوار است به صفات الهی که در آیات فراوانی از قرآن کریم نیز ذکر شده از دیدگاه علامه می پردازد. دسته ای از صفات الهی به عنوان صفات فعل خداوند یعنی همان صفاتی که به افعال خداوند بستگی دارد یعنی قبل از آن که فعل از سوی او صادر شود آن وصف بر او اطلاق نمیشود و بعد از صدورآن فعل، توصیف به آن وصف می شود مانند صفت خالقیت، رازقیت ، مالکیت ، ولایت و...که در آیات فراوانی می بینیم که این صفات گاهی با صفت دیگر همراه است مانند صفت خالقیت با صفاتی همچون ربوبیت، ولایت، رازقیت و ...وگاهی همراه با صفات ذات همچون علم و قدرت و ... همراه است. دسته دیگر از صفات، صفات ذات که عین ذات خدا و هر کدام از آنها در مصداق عین یکدیگرند ولی در مفهوم مختلف می باشند مانند علم و قدرت وحی و قیومعزت و حکمت و... در این دو دسته از صفات علامه علاوه برمنبع قرآن و احادیث از عقل نیز در اثبات آن برای خداوند استفاده نموده است . و اما صفات خبری ،آن دسته از صفات خداوند که قرآن و روایات از آن گزارش میدهد ، عقل بشری برای اثبات آنها برای خداوند راهی ندارد مانند صفاتی مانند یدو ساقو وجه ، استواء بر عرش و...که علامه در تأویل این صفات به آیات محکم و روایات معتبر استناد نموده است