مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

شیخ محمود بن عبدالکریم شبستری از عرفای اوایل قرن هشتم است. گلشن راز یکی از شاهکارهای ادب فارسی و عرفانی است. کتابی موجز، با بیانی بدور از پیچیدگی مباحث عمیق عرفانی را تشریح کرده است. درباره شبستری و کتابش در شرح پیشگفتار (جلسه دوم) بیشتر خواهم گفت. مشخصات بهترین نسخه گلشن راز به شرح زیر است: مجموعه آثار شیخ محمود شبستری: گلشن راز، سعادت نامه، حق الیقین، مرآت المحققین و مراتب العارفین؛ مقدمه، تصحیح و توضیحات به اهتمام صمد موحد، تهران، ۱۳۶۵، کتابخانه طهوری، ۴۲۰ صفحه. گلشن راز در این هفت قرن شروح متعددی داشته است. مهمترین شرح آن که مورد استفاده من در این دروس است شرح ذیل است: مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، تالیف محمد بن یحیی لاهیجی نوربخشی از عرفای قرن نهم. محمد لاهیجی در ابتدای شرح، شبستری را اینگونه معرفی کرده است: «افتخار العرفاء والمحققین اختیار الولیاء الواصلین اکمل المدققین والموحدین الشیخ الکامل نجم الملة والدین محمود التبریزی الجبستری قدس الله روحه وکثر من عنده فتوحه» گلشن راز ۱۰۰۴ بیت دارد. کتاب پاسخ به پرسشهای عرفانی است و بر أساس آن به بخشهایی تقسیم شده است. توضیح این بخشها در ضمن مقدمه خواهد آمد. در این مباحثات اشعار گلشن راز «به اختصار» شرح، و به رموز عرفانی، فلسفی، و دینی آن به ایجاز اشاره می شود. غرض اصلی نقبی به معارف بلند نهفته در این کتاب است، تنبهی برای گوینده و احیانا فایدتی برای شنونده.

اما طرح اصلی عبارت است از اجتماع مرغان و مجمع ساختن آنها برای برگزیدن و پیدا کردن پادشاهی که بر آنها فرمانروایی کند زیرا معتقد بوده اند که بدون پادشاه زندگانی کردن و آسوده زیستن کاری دشوار و صعبناک است و در آن مجمع هدهد به پا خیزد و سخن می گوید و خود را بدان که فرستاده سلیمان سوی بلقیس بوده وصف می کند و سیمرغ را شایسته سلطنت و فرمانروایی بر مرغان معرفی می نماید وزان پس هر یک از مرغان عذری پیش می آورند و از طلب سیمرغ و پژوهش جایگاه و کنام وی تن می زنند ولی هدهد هر یک از آن مرغان عذری پیش می آورند و از طلب سیمرغ و پژوهش جایگاه و کنام وی تن می زنند ولی هدهد هر یک را جوابی شایسته می دهد و اقناع می کند تا بالاتفاق او را به هدایت و پیشوایی بر می گزینند و او بر کرسی می نشیند و مجلس گفتن آغاز می کند، مرغان مشکلات خود را عرضه می کنند و هدهد پاسخ صواب و درست می دهد و منازل و مدارج طلب را به شرح باز می گوید، مرغان به راه می افتند و اکثر در طلب مقصود جان در می بازند تا سی مرغ نحیف و بال و پرسوخته به حضرت سی مرغ طالب بودند که مطلوبشان سیمرغ بود.