مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

تاریخ مغرب اسلامی تا پایان دولت موحدین، با تحولات سیاسی گسترده‌ای روبرو شد. یکی از مهم ترین عوامل تحولات سیاسی، استفاده از گفتمان مهدویت توسط برخی از رهبران بود. بر اساس تحقیقات به عمل آمده در این رساله با استفاده از منابع تاریخی سه جریان گفتمان مهدویت خوارج، شیعه و اهل سنت در مغرب شناسایی شد.بربرها که از دیرباز با اندیشه منجی گرایانه آشنا شده بودند، با تبلیغات رهبران خوارج صفری مذهب برغواطه، شیعیان ادریسی و فاطمی و دولت اهل سنت موحدین و... به عنوان مدعیان مهدویت روبرو شدند. نتایج حاصل از پژوهش حاضر برای پاسخ به سوال اصلی این پژوهش که بررسی تاثیر گفتمان مهدویت بر تحولات سیاسی مغرب است، به کمک روش تحلیل گفتمان ارنستو لکلوئو و شنتال موف نشان می دهد که مدعیان مهدویت در این دوره زمانی در مغرب، با ایجاد روابط ستیزآمیز و عمل مفصل بندی دال‌های شناوری چون جهاد، نجات بخشی، عدالت گستری، توحید، امر به معروف و نهی از منکر، تمسک به نسب علوی و... حول نقطه کانونی «مهدی»، گفتمان خود را شکل دادند.رهبران این گفتمان‌ها به کمک شخصیت‌های مهم سیاسی، با در دسترس قرار گرفتن، به کسب اعتبار و طرد گفتمان‌های سیاسی دیگر پرداخته و گفتمان خویش را برجسته ساختند. عاملین این گفتمان‌ها با تکیه بر ساده اندیشی و نارضایتی قبایل از شرایط سیاسی و اجتماعی، ادعای پیدا شدن علائم آخرالزمانی، بشارت برپایی عدالت، تحریف احادیث و روایات، نمادسازی و تکیه بر شخصیت کاریزماتیک برخی از رهبران، ضمن کسب هژمونی گفتمان خود، به قدرت و مشروعیت سیاسی دست یافتند و موجب تحولات سیاسی در مغرب شدند.با وجود این، استفاده از گفتمان مهدویت در مغرب به دلیل عدم تحقق شعارهای موعودگرایانه و تحریف مهدویت، نتوانست برای مدت طولانی به پایایی قدرت و مشروعیت سیاسی این دولت‌ها کمک کند. هر چند تمسک به گفتمان مهدویت جهت کسب قدرت هیچ گاه در مغرب اسلامی به پایان نرسید

آگاهی از معارف ناب ائمه ی معصومین علیهم السلام تنها با دست یابی به روایت های صحیح و معتبر امکان پذیر است که آن نیز به شناسایی منابع معتبر و موثق بستگی دارد . از این رو، شایسته است، پیش از پرداختن به مباحث مهدویت و بررسی حدیث های موجود در این باره، منابع موجود در این زمینه را بشناسیم. ما در این تحقیق به نقد و بررسی منابع مهممهدویت که علماء فریقین در چهار قرن نخست تألیف نموده اند، پرداخته ایم.و سیر تحقیق در سه محور اصلی ارزش واعتبار مولفین و ارزش واعتبار کتب و همچنین اعتبار سنجی راویات و تعدادى روایات ذکر شده در منابع و اینکه به چه موضوعاتی پرداخته اند. صورت گرفته است. و اینکه در این منابع به چه میزان و موضوعاتی از مهدویت پرداخته شده است. نوشته حاضر ، در سه بخش اصلی سامان یافته ، که در بخش اول منابع شیعه که در قرون اولیه به موضوعات مهدویت پرداخته اند نقد وبررسی می شوند.در بخش دوم به منابع اهل سنت پرداخته می شود.ودر بخش پایانی به مشترکات فریقینپرداخته می شود.

مسلمانان با همه اختلاف‌هایی که در زمینه‌های اعتقادی و فقهی باهم دارند، اما در کلّّیت موضوع مهدویت و اینکه آیند? بشریت سرانجام به حکومت جهانی مهدی موعود# ختم می‌شود باهم اشتراک نظر دارند اما در بعضی از جزئیات و مصادیق آن مانند ولادت مهدی موعود(عج) در بین مسلمانان اختلاف نظرهایی وجود دارد.پیروان مکتب اهل‌بیت بر خلاف اکثر اهل سنت معتقدند که مهدی موعود متولد شده است و تاکنون زنده می‌باشد وبر اثبات مدعای خویش دلایل متعدد و یقین آوری اقامه کرده‌اند. در این تحقیق با استفاده از دلایل محکم و یقین آور ضمن اثبات ولادت حضرت مهدی# به شبهات پیرامون آن پاسخ خواهیم داد.این دلایل شامل دلایل نقلی و تاریخی می‌باشند. دلایل نقلی به دو دسته عام و خاص تقسیم‌بندی می‌شوند. از دلایل نقلی عام استفاده می‌شود که در هر عصر و زمانی باید امام معصوم وجود داشته باشد. دلایل نقلی خاص به صراحت ولادت حضرت مهدی(عج) را اثبات می‌کنند و در تعیین مصداق امام در دلایل نقلی عام، راهگشا می‌باشند. دلایل تاریخی شامل شواهد و مستندات تاریخی دال بر ولادت حضرت مهدی است.

بشر همواره دنبال پيشرفت و کمال خويش بوده است و در اين راه، ضرورت تاسي به يک الگوي کامل را يکي از بديهيات مي داند. از آن جا که در جامعه امروزي الگوهاي متعددي مطرح بوده، شناخت الگوي صحيح کاري دشوار مي نمايد. از سويي در طول تاريخ اين الگوهاي ادعايي نتوانسته اند نيازهاي مادي و معنوي بشر را تامين کند و حتي گاهي به جاي پيشرفت سير قهقرايي داشته اند. تنها شيعه اثني عشري است که با تکيه بر آموزه ناب مهدويت، براي آينده جهانيان چشم اندازي روشن و سعادت بخش ترسيم مي کند. تدوين «الگوي اسلامي ايراني پيشرفت» به عنوان چشم انداز نظام جمهوري اسلامي ايران، به اين الگوي ناب نيازمند است. در اين نوشتار در قالب بيان ضرورت هاي الگوگيري از آرمان شهر مهدوي، برخي از ابعاد اين انديشه الاهي به تصوير کشيده شده است. در اين مجال با معرفي برخي وجوه قابل الگوگيري، به راهکارهاي تحول در بخش هاي «دين و فرهنگ»، «علم و دانش»، «اقتصاد و سرمايه گذاري»، «عدالت گستري و قضا»، «امنيت و رفاه» و «ايجاد وحدت و تعامل» اشاره گرديده، بديهي است با تاسي به آرمان شهر مهدوي، در ضمن سير به سوي توسعه و پيشرفت متعالي، کم کم زمينه نيز براي تحقق وعده الاهي و استقرار دولت کريمه فراهم مي گردد. در اين تحقيق، براساس شواهد روايي، ضرورت و امکان الگوگيري از آرمان شهر مهدوي در جهت توسعه و پيشرفت جامعه حاضر تبيين گرديده است.

«موعودگرايي» (مهدويت)، به عنوان ميراث گران بار مذهب شيعه از زواياي مختلفي بررسي شده است. با اين حال، توجه به کارکرد آن در پيدايش بزرگ ترين انقلاب قرن مي تواند زواياي پنهان آن را نمايان سازد. از طرف ديگر، انقلاب اسلامي ايران از زواياي مختلفي براي پژوهشگران موضوع جذابي بوده است. به همين دليل، شماري از جامعه شناسان به نام کوشيده اند از يک سو عوامل و از ديگر سو آثار آن را تحليل کنند و از پيچيدگي اش بکاهند. براي تبيين کارکرد مهدويت در پيدايش انقلاب اسلامي، مي توان از سه مدل جامعه شناختي بهره برد: «مدل روانشناختي- ذهني»، «مدل ساختي- سازماني» و «مدل گفتماني». گرچه رجوع به سخنان رهبران انقلاب نشان مي دهد که مهدويت در دو مدل ذهني و ساختي، به کار گرفته شده است، نبايد اين آموزه مترقي را صرفا در اين دو مولفه به انحصار کشيد. مهدويت با ايجاد گفتماني برنامه دار در برابر گفتمان قدرت، توانست مشروعيت حاکميت موجود را به چالش کشيده، براي تاسيس يک حکومت جديد با ارزش هاي جايگزين برنامه اي ارائه کند. اين را مي توان کارکردي بزرگ براي مهدويت در جامعه ايران دانست.

يکي از عناصر محوري در تمدن سازي، تبيين نوع نگاه به مقوله توسعه و ارائه مسير تحقق آن است. به همين دليل در سال هاي اخير الگوي اسلامي-ايراني پيشرفت مورد توجه مسوولان و پژوهشگران قرار گرفته است. به رغم ظرفيت هاي بي بديل انديشه مهدويت در نظام فکري اسلام و طراحي مسير انقلاب اسلامي براي رسيدن به حکومت جهاني امام مهدي (عج)، تاکنون انديشه مهدويت در طراحي الگوي اسلامي ايراني پيشرفت بسيار مغفول مانده است. از منظر آيات و روايات، از جامعه اي پيش رو و متکامل و صف هايي شده است که از آن به عنوان جامعه عصرظهور ياد مي شود. شناسايي عناصر اين جامعه متکامل و پيشرفته از منظر اسلامي، موجبات طراحي يک الگوي توسعه و پيشرفت متناسب با فرهنگ اسلامي و رسالت انقلاب اسلامي را فراهم مي آورد. در اين مقاله کوشيده ايم با بررسي ابعاد و ويژگي هاي جامعه عصر ظهور، از آن به عنوان مبنايي جهت تبيين ابعاد پيشرفت اسلامي بهره بريم. روش پژوهش استدلالي-استنتاجي و با بررسي اسنادي و کتابخانه اي مي باشد، بدين صورت بعد از بررسي و واکاوي مجموعه منابع و وصف هايي که در زمينه جامعه مهدوي طرح گشته است، به ارائه يک مدل منسجم شامل اصول نظري(پيش فرض ها)، راهبرد کلان و راهبردهاي کاربردي براي پيشرفت پرداخته ايم.

توسعه و پيشرفت به عنوان شاخصي مهم، براي جوامع بشري شناخته شده است و اين سوال وجود دارد که مولفه ها و عوامل شکل دهنده توسعه و پيشرفت از نظر اسلام و با توجه به آرمان شهر مهدوي چيست؟ در انديشه اسلامي توسعه يافتگي و پيشرفت، به ويژه در بعد سياسي با حکومت امام عصر (عج) تجلي مي يابد. از آنجا که حرکت به سوي کمال موجب رسيدن به قله سعادت و قران کريم هدف رسالت پيامبر (ص) را اظهار امر دين بيان کرده، تحقق کامل اين امر در مدينه فاضله مهدوي به عنوان شاخصي براي توسعه و پيشرفت اسلامي خواهد بود. هدف تحقيق پيش رو ارائه فرايند توسعه اسلامي بر اساس آموزه مهدويت است. مهم ترين مولفه ها که در اين مقاله براي توسعه يافتگي و پيشرفت بر اساس آموزه مهدويت شناسايي شده عبارتند از: محوريت امام معصوم (ع)، همراهي و همدلي جامعه با امام عصر (عج)، هماهنگي با اقتضائات زمان، تعقل وتفکر، تقويت ايمان و تزکيه قلوب.

نمادهایی در میان ملل مختلف وجود دارند که در عین تفاوت، دارای دیدگاه ها و آرمان های مشترک هستند؛ مثل نجات بخشی، ظلم ستیزی، گسترش و عدالت و ظهور و بروز منجی در اوج ناامیدی؛ که در ادبیات ملت ها به عنوان اسطوره یاد شده اند. نوشتار پیش رو، تلاشی است در برابر دغدغه های مهم بشر، نظیر این که اسطوره در نگاه اسطوره شناسان به چه معناست؟ آیا بین اسطوره ها و آموزه های وحیانی تعارضی است؟ آیا از این نمادها می توان پیامی عمومی و فطری از ملل مختلف بدون درنظر گرفتن رنگ، نژاد، طبقه اجتماعی و غیره ارائه داد؟ به نظر می رسد پیام مشترک در همه این نمادهاو اساطیر وجود یک منجی نجات بخش در تاریک ترین و ظلمانی ترین بخش تاریخ ملت ها؛ به ویژه در آخرالزمان است.هدف این نوشتار اثبات این فرضیه است که اسطوره های نجات، نماد موعودخواهی ملت ها است. نکته مهم این که در صورت اثبات این امر، می توان آن را در کنار دیدگاه ادیان، به عنوان یکی از مویدات منجی خواهی بشر اثبات کرد.

کارآمدترین ایده قابل طرح درباره سبک زندگی اسلامی و عملی کردن آن، شیوه ای از زندگی اسلامی است که بر محور انتظار حضرت مهدی موعود شکل گرفته و از آن به «سبک زندگی منتظرانه» تعبیر می شود؛ اما اثبات این مطلب، پیش از هر چیز، به تبیین مفهومی نیاز دارد. این نوشتار با روشی توصیفی- تحلیلی، در بررسی چیستی سبک زندگی منتظرانه، با هدف جایگاه شناسی این سبک در زمینه سازی ظهور سامان یافته و مهم ترین شاخصه سبک زندگی منتظرانه را «ماهیت جهادی» آن می داند. از این رو و برای رسیدن به این مقصود، مفاهیم وابسته به آن، نظیر سبک، زندگی، اصطلاح سبک زندگی، انتظار و سرانجام جهاد را با روش کتابخانه ای بررسی کرده است.

آموزه مهدویت و فرهنگ انتظار، از مهم ترین سویه های فعال سازی اسلام سیاسی بوده و هست. این آموزه به عنوان یکی از سیاسی ترین گزاره های اعتقادی اسلام، در شکل دهی به هیجانات و التهابات اجتماعی، در مفصل بندی های سیاسی جوامع اسلامی نقش آفرین بوده است. انتظار ظهور مهدی، همواره زمینه ای برای بروز جنبش های مقاومت گرا در طول تاریخ پر فراز و نشیب اسلام بوده است. ماهیت انقلابی و تهاجمی این آموزه، آن را از سایر گزاره های دینی متمایز گردانیده است. ترکیب این اندیشه با سیاست و ایدئولوژیزه شدن آن، ماهیت غیر خنثی و انفجاری آن را آشکار می سازد. سیاست مداران غربی به این باور دست یافته اند که پدیده مهدی گرایی و آرزومندی پرچم داری تهیدستان جهان از سوی منجی موعود و ترکیب این آموزه در معادلات سیاسی و بین المللی را نباید پدیده ای اتفاقی و سطحی انگاشت. از این رو با تکنیک سازی و تولید استراتژی هایی، درصدد حذف و تقلیل برد اندیشه موعود گرایی اسلامی برآمده اند. تبیین و واکاوی این استراتژی ها، رسالت اصلی این نگارش است.