مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

---

---

---

‫اين رساله از يك مقدمه ودو بخش ويك خاتمه تشكيل شده است، بخش اوّل شامل سه فصل مى‏باشد. در فصل اوّل معنى لغوى واصطلاحى واژه‏هاى كليدى چون تعليم، تربيت، برزخ، معاد و... مورد بحث وبررسى قرار گرفته است. در فصل دوم جايگاه واهميت وضرورت تعليم وتربيت در قرآن وروايات وزندگى مشخص گرديده است ودر فصل سوم روشهاى تربتى چون تبشير وتشويق، انذار وتنبيه وتذكر وجايگاه آنها وموارد استفاده از آنها بررسى شده است واينكه هر يك از اين روشها در چه موقعيتى وبراى چه كسانى ودر چه مرحله‏اى از تربيت مورد استفاده قرار مى‏گيرند. اما بخش دوم شامل بيست ودو فصل مى‏باشد وفصل اوّل، عقيده به معاد در دورانهاى مختلف از اقوام باستانى وبعد از آن وعقيده به معاد در ميان اديان بزرگى چون دين مسيح ويهود وزرتشت وغيره مورد بحث قرار گرفته است ودر مورد اعتقادات آنان كه با خرافات آميخته شده ونكات تربيتى از عقايد آنان، مطالبى بيان شده است. در فصل دوم آثار تربيتى اعتقاد به معاد بررسى گرديده وحدود سيزده مورد از آثار تربيتى اين اعتقاد بيان شده است وهمچنين نكات ضد تربيتى عدم اعتقاد به معاد وانكار آن را در چندين مورد بيان نموده‏ايم. در فصل سوم نكاتى در مورد مرگ آورده شده است كه به طور كامل سؤالات به وجود آمده در مورد مرگ را پاسخ مى‏دهد ودرباره مسأله حتمى بودن وعمومى بودن ونيستى نبودن مرگ وعلتهاى ترس از مرگ ونكات تربيتى آن وفوايد مرگ واثرات ياد مرگ صحبت شده است. در باقى مانده فصلهاى اين بخش آثار تربيتى اعتقاد به هر كدام از قبر، سؤال قبر، فشار قبر، برزخ، ميزان، بهشت وجهنم و... ذكر شده است ودر هر كدام از اين آثار تربيتى از آيات شريفه وروايات وكتابهاى اعتقادى وتربيتى كمك گرفته‏ايم. سپس در خاتمه رساله نتيجه گرفته‏ايم كه مسأله معاد به جهت آثار فراوان تربيتى آن، اينقدر زياد در قرآن مورد تأكيد قرار گرفته است وگرنه صرف يك مسأله اعتقادى براى اعتقاد به آن، تنها يك ياد وآيه كفايت مى‏كرد ونيازى به نزديك به هزار وچهارصد آيه نيست. پس اين كثرت آيات براى اين مسأله، نشانه آن است كه علاوه بر جنبه‏هاى اعتقادى، جنبه‏هاى تربيتى معاد بيشتر مورد توجه بوده است.

‫اين تحقيق در پنج فصل به موضوع رستاخيز از ديدگاه يهوديت، مسيحيت و اسلام پرداخته و نقاط اشتراک و افتراق اين اديان را در باره معاد بيان کرده است. در عهد عتيق و اسفار پنج گانه موسي عليه السلام، عبارات واضحي در باره حيات اخروي يافت نمي‌شود. تنها در عهد عتيق در چند مورد به موضوع رستاخير اشاره شده است که آن هم به معناي عاقبت دنيوي است، نه آخرت اصطلاحي. اما در دوره‌هاي بعد، به ويژه در ادبيات مکاشفه‌اي يهودي، اين موضوع در ابعاد گسترده‌اي مطرح شده است. برخي معتقدند که انديشه معادباوري در يهوديت، متأثر از آموزه‌هاي مصريان، ايرانيان و يونانيان است. نويسنده نوشته‌هاي يهوديانِ معتقد به معاد را گردآوري و ابعاد مختلف آن را بيان کرده و نتيجه گرفته است که انديشه معاد باوري در ميان يهوديان نيز پذيرفته شده است. معاد نزد يهوديان دو جنبه دارد: يکي جنبه اين جهاني و ديگري جنبه آن جهاني. جنبه نخست اينکه به اعتقاد آنان، «ماشِيح» فرستاده خداست که يک دوره جديد را روي زمين آغاز مي‌کند. در آن دوره همه بشر خدا را عبادت مي‌کنند و صلح جهاني برپا مي‌شود و با شروع اين دوران، پايان تاريخ بشر محقق خواهد شد. جنبه ديگرِ معاد بعد از ظهور مسيحا رخ مي‌نمايد که همه انسان‌ها زنده مي‌شوند و هرکس جزاي اعمال خود را خواهد ديد. در مسيحيت، معاد به مراتب بيشتر از يهوديت مورد توجه بوده است. فرجام‌شناسي مسيحي با ظهور عيسي عليه السلام، در درجه اول در آسمان با قدرت و شکوه زيادي خواهد بود و در مرحله بعد با فاصله تقريبا هزار سال ظهور او در زمين رخ خواهد داد. در واقع رستاخيز مردگان و داوري نهايي در اين مرحله انجام مي‌گيرد. معاد در انديشه اسلامي از اهميت فراواني برخوردار است و به معناي اين است که همه انسان‌ها پس از مرگ، به جهان ديگري مي‌روند و در دادگاه عدل الهي حاضر خواهند شد. نگارنده همچنين موضوع شفاعت، بهشت و جهنم را در متون ديني اين اديان مطالعه کرده است. وي در پايان نتيجه مي‌گيرد که هر سه دين الهي معتقد به معاد و مسائل پيرامون آن هستند. البته مطالب در باره معاد در همه اديان، به يک شکل بيان نشده است.

‫مباحث مربوط به معاد مانند ساير اصول اعتقادي، در روايات ائمه اطهار? به تفصيل بررسي شده است. اين پژوهش، در صدد بررسي روشهاي استدلال آن حضرات? در اثبات اصل معاد و مسائل مربوط به آن است. در اين پژوهش، پس از کليات، انواع استدلال و روشهاي استدلال ائمه? در اثبات اصل معاد، در اثبات کيفيت و چگونگي معاد، در لزوم و کيفيت ثواب و عقاب و در اثبات و کيفيت بهشت و جهنم در شش فصل ارائه شده است. ائمه? در اثبات معاد، از روش عقلي، عقلي- نقلي، و نقلي بهره بردهاند. موارد استدلال ائمه? با بهرهگيري از روش عقلي براي اثبات اصل معاد عبارت است از: اثبات ضرورت معاد از راه غايتمندي دنيا، اثبات امکان وقوع معاد از راه توانايي خداوند بر آفرينش دوباره انسان، و اثبات امکان وقوع معاد از راه تمثيل. براي بهرهگيري از روش عقلي- نقلي، ميتوان به اثبات امکان وقوع معاد از راه گزارش مخبر صادق به وقوع آن و اثبات امکان وقوع معاد از راه انکارناپذيري آن اشاره کرد. براي روش نقلي استدلال، ميتوان به اثبات امکان وقوع معاد از راه ارائه نمونههاي عيني و تاريخي زندهشدن دوباره انسان و اثبات امکان وقوع معاد از راه استدلال جدلي قرآن اشاره کرد. اثبات معاد جسماني- روحاني از راه برهان عدل الهي، از راه پاسخ به شبهه آکل و مأکول و از راه تمثيل، موارد روش عقلي ائمه? در اثبات کيفيت و چگونگي معاد است. در روش نقلي، ميتوان به اثبات معاد جسماني- روحاني از راه ارائه نمونه تاريخي و از راه مطلق بودن قدرت خداوند اشاره نمود. استدلال براي لزوم و کيفيت ثواب و عقاب از راه برهان عدل الهي و قاعده قبح خلف وعده، روش عقلي استدلال ائمه? است. بيان نعمتهاي مادي و معنوي بهشت در روايات، روش نقلي است. در پايان، اثبات و کيفيت بهشت و جهنم در دو گفتار روش عقلي و نقلي بيان شده است.

---

---

‫«نگاهی به حشر و معاد از منظر قرآن با تأکید بر تفسیر المیزان» موضوع این پژوهش است که با مبنای قرآنی نگاشته شده است. با دقت در قرآن درمی یابیم همه شبهات منکران معاد عدم العلم به معاد است نه علم به عدم آن. با وجود استبعاد و استنکار منکران معاد، حکمت خدا و عدل الهی در کنار قدرت و علم نامتناهی او ضرورت معاد را اثبات می نماید. از اولین مراحل قیامت حشر موجودات است، بر اساس آیه «وَ حَشَرْناهُمْ فَلَمْ نُغادِرْ مِنْهُمْ أَحَداً» تک تک افراد انسان و طبق آیه «يا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ أَ لَمْ يَأْتِكُمْ رُسُلٌ مِنْكُمْ يَقُصُّونَ عَلَيْكُمْ آياتي‏ وَ يُنْذِرُونَكُمْ لِقاءَ يَوْمِكُمْ هذا» همه افراد جن با بروز قیامت برانگیخته می شوند ولی حشر حیوانات، جمادات و نباتات مورد اختلاف است. از آن جهت که برخی آیات مانند «إِنَّهُ يَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ يُعيدُه» اعاده و بازگشت همه هستی را به خدا می داند و ظاهرِ بازگشت، پس از برچیده شدن نظام کنونی حاکم بر دنیاست؛ بُعدی در حشر همه موجودات از حیث وجودی نمی ماند. به طور عادی سالیان سال از مرگ دنیوی موجودات تا محشر می گذرد، موجودات از مرگ دنیوی خود تا آغاز قیامت و برپایی صحنه محشر در عالم برزخ هستند. مراد ازعالم برزخ، عالم پس از دنیا و قبل از قیامت است و گاهی از آن به عالم قبر تعبیر می شود. در هنگام وقوع قیامت؛ نظام کنونی با حفظ تمام هویت خود به نظام اخروی تبدیل می گردد. به عبارتی با نفخ صور اول همگان می میرند و نظام کنونی از بین می رود و با نفخ صور دوم همگان زنده می شوند و در میان دو نفخه نظام کنونی به نظام اخروی تبدیل می گردد. در آن نظام جدید همه موجودات به لحاظ حقیقت و هویت، عینِ موجود دنیوی خویش و به لحاظ بدن و قالب، مثل موجود دنیوی خود هستند. چون همه چیز به سوی خدا باز می گردد، باید عامل وحدت موجود دنیوی با موجود اخروی در همه موجودات وجود داشته باشد. ظاهراً عامل وحدت «وجه الله» و تجلّی خدا در موجودات است «فَأَيْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ» و این تجلّی خداست که در همه حال حتی با برچیده شدن نظام کنونی ثابت است « كُلُّ شَيْ‏ءٍ هالِكٌ إِلاَّ وَجْهَهُ». واژگان کلیدی : انسان، حشر، معاد، وجه الله، شهادت، قبر، قیامت، روح، بدن، تبدیل

سهروردی در تبیین خود از مسئله معاد، به این باور می رسد که نفوس سعادتمندان و کمالیافتگان بعد از مرگ، منجذب در عالم انوار قدسی شده و از اشتغالات برزخی برکنار می ماند. اما متوسطان از اهل سعادت بعد از مرگ با حفظ درجات در عالم صور معلقه یا اشباح مجرده مستقر می شوند. وی متذکر می شود که بعث اجساد و اشباح ربانی و کلیه وعده های پیامبران بدین گونه تحقق می یابد، اما در مورد نفوس اهل شقاوت، اظهاراتی دارد که مظنه تمایل به تناسخ است. ملاصدرا ضمن انتقاد از رویکرد سهروردی به مسئله معاد، بخصوص در اینکه او صورت های غیرجسمانی را که باعث نقوشی در خیال هستند، منشأ آثار ملائم و غیرملائم شمرده است، تبیین وی را متضمن مخالفت با ظواهر متون دینی دانسته و معتقد است: صرف اثبات استمرار بقای روح به هیچ وجه اثبات معاد قرآنی ـ یعنی حشر انسان ها با همین شکل و صورتی که در دنیا دارند ـ نیست. وی خود، با ابتناء بر مبانی حکمت متعالیه، ثابت می کند که آنچه در قیامت برانگیخته می شود همین بدن خاص مشهود است. مهم نیست که این بدن اخروی چه خصوصیاتی داشته باشد، بلکه مهم این است که «این همان است» محفوظ باشد.این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی صورت گرفته است.