مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله اصلی و محوری در این پژوهش، تبیین دیدگاه ملاصدرا پیرامون موضوع احیاء در عالم آخرت و تفاوت آن در عالم دنیاست. روشن است که این موضوع، مقدمه و پیش‌نیاز موضوع معاد جسمانی است و اگر از جانب ملاصدرا پاسخ منطقی به نقد ناقدین داده شود، بسیاری از مشکلات موضوع معاد جسمانی نیز برطرف خواهد شد. با توجه به اینکه محور اصلی انتقادات وارده بر ملاصدرا، عدم انطباق نظریه احیاء ایشان با آیات قرآنی است، لذا پژوهش حاضر، ضمن بیان انتقادات به مقایسه احیاء در آیات کریمه قرآن و دیدگاه ملاصدرا پرداخته و در نهایت به این نتیجه رهنمون شده است که تحلیل عقلانی از احیاء در عالم آخرت، عود ارواح به ابدان و معاد جسمانی ملاصدرا کاملاً مطابق با آیات قرآن کریم است.

آقاعلی حکیم با دغدغه کلامی ویژه‌ای مسئله معاد جسمانی را به لحاظ فلسفی بررسی می‌کند و با توجه به اصول صدرایی تقریری تازه‌ و متفاوت از تقریر ملاصدرا از معاد جسمانی ارائه می‌کند؛ بر اساس دیدگاه ملاصدرا معاد جسمانی به تناسخ ملکی نمی‌انجامد؛ زیرا خبری از مادّه و جسم عنصری نیست تا روح و نفس به آن تعلق گیرد و تناسخ روی دهد؛ ولی بر اساس نظر حکیم مؤسس جسم عنصری در سیر تکاملی خویش خود را به نفس می‌رساند و فرض تحقق تناسخ فرضی معقول به نظر می‌رسد؛ ولی با این حال حکیم مؤسس چنین لازمه‌ای را بر نمی‌تابد؛ زیرا بدن دنیوی انسان عنصری است؛ ولی با حرکت جوهری استکمالی، اشتداد می‌یابد و به مرتبه‌ای می‌رسد که نفس انسان به آن تعلق می‌گیرد و چنین پدیده‌ای تناسخ به حساب نمی‌آید؛ براین‌اساس فقط زمانی تناسخ روی می‌دهد که نفس به جسم عنصری دنیوی برگردد؛ در حالی که در معاد جسمانی چنین حادثه‌ای رخ نمی‌دهد.

ترسیم کیفیت معاد جسمانی، از معضلات باورهای دینی است که از دیرباز مورد بررسی دین‌باوران بوده و اندیشمندان این حوزه را به دو قطب‌ متقابل کشانده است. برخی معاد جسمانی را به کلی انکار کرده و در مقابل برخی به انحصار معاد در معاد بدنی روی آورده‌اند. اصول حاکم بر معرفت نفس در هر دیدگاه، زاویه افتراق را با دیدگاه دیگر استوار ساخته و سبب تنوع آرا گشته ‌است. در نظام حکمت صدرایی، اصولی پی‌ریزی شده تا با هماهنگی متون دینی، بیان کیفیت توجیه‌پذیر شود. حکیم مؤسس، آقاعلی مدرس با احساس درانداختن طرحی نو، با رویکرد «بدن پویا به‏‌سوی نفس»، به نظریه خاصی درباره معاد بدن پرداخت. طرح وی مورد استقبال صاحب‌نظران قرار نگرفت، ولی از سوی برخی پذیرفته و تأیید شد. از آن جمله علامه محمدحسین غروی اصفهانی است که به‏ تبع استاد و با توجه به درون‌مایه‌های حکمت متعالیه، در وجیزه‌ای به احیای نظر استاد خود پرداخت. این وجیزه از آن نظر اهمیت دارد که می‏‌کوشد با مرتب‌سازی نوین از اصول حکمت صدرایی، نظریه آقاعلی حکیم را با ابهام کمتر و تلخیص بیشتر توجیه‌پذیر کند. نظر وی در بخش مبانی با زمینه صدرایی و در بخش رهیافت‌ها با پیشینه رهیافت‌های استادش آقاعلی مدرس نمود دارد. آمیزه‌ای از مبانی متعالی و پایبندی به مواضع کلامی، رهاوردی نو برای پردازش کیفیت معاد جسمانی در منظر علامه اصفهانی است.