جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش درصدد بررسی تجری اخلاقی و جایگاه آگاهی و معرفت در تحقّق رفتار اخلاقی بر مبنای دو رویکرد کلی وظیفه‎گرائی اخلاقی کانتی و سودگرائی عمل‎گرای بنتام و همچنین رویکرد شهید صدر است. چالش اصلی مقاله این است که دو عنصر آگاهی و اراده (نیّت) چه تأثیری بر اخلاقی بودن یا نبودن یک فعل دارند؟ و در مورد تجرّی اخلاقی، اگر آگاهی ما نسبت به درستی یا نادرستی یک فعل، خطا باشد و فعل نادرست را اراده کنیم که در حقیقت درست است، این آگاهی و اراده چه نقشی در محتوای آن فعل خواهند داشت و بالاخره آن فعل را درست تلقی کنیم یا نادرست؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها در این تحقیق ابتدا به مسأله دسترسی معرفتی و آگاهی از وجه توجیه گزاره‎های هنجاری پرداخته می‎شود. در گام بعدی تبیین می‌شود که با پذیرش سودگرائی عمل‎گرای بنتام حتی با فرض تحقّق تجری اخلاقی، عصیان و تمرّدی صورت نپذیرفته و فاعل فعل مستحق مذّمت نیست. در قسمت سوم روشن می‎شود که بر مبنای وظیفه‎گرایی اخلاقی کانتی، قطعاً با تجرّی اخلاقی نوعی تمرّد صورت گرفته و رفتار فرد متجرّی به نحوی غیراخلاقی بوده و آن فرد مستحق مذمّت است. و در قسمت پایانی رویکرد شهید صدر نسبت به فاعل متجرّی بررسی و با دیدگاه کانت و بنتام مقایسه می‎شود.

موضوع این مقاله تحلیل مفهوم آزادی به عنوان یکی از مسائل بنیادین اندیشه سیاسی در فلسفه کانت است. با توجه به گونه­شناسی آیزایا برلین در مورد برداشت­های مختلف منفی و مثبت از آزادی در تاریخ فلسفه، در این مقاله موضع کانت در باب آزادی در قالب دو برداشت فوق بررسی می­شود. در دیدگاه کانت، عمل اخلاقی عملی با انگیزه صرفاً اخلاقی و احترام به قانون اخلاقی، بدون همراهی تمایلات انسانی است. نوعی تقابل بین تمایلات و انگیزه اخلاقی در نظریه اخلاقی کانت دیده می­شود. آزادی در دیدگاه کانت به معنای کنارگذاشتن تمایلات و عمل به وظیفه اخلاقی است. تمایلات درونی در دیدگاه کانت به مثابه مانع درونی عمل اخلاقی و آزادی هستند که باید رفع یا حداقل کنترل شوند. مفهوم آزادی جایگاهی محوری در نظریه اخلاقی کانت دارد، به گونه­ای که آزادی محصول تبعیت از وظایف اخلاقی است، و این مفهوم ایجابی، برخلاف ادعای برلین، با توجه به ظرفیت­هایی چون فردگرایی و ضابطه­مند بودن کاربست آن در قالب اوامر قطعی به استبداد منجر نمی­شود.

مقالة حاضر درصدد بررسی ارزش علمی فلسفة اولی از دریچة معرفت‌شناسی کانت و علامه طباطبایی است. کانت بعنوان فیلسوفی که جهتگیریهایش متأثر از علوم دیگر بوده و بسبب شرایط زمانه، تحت تأثیر دو مکتب تجربه‌گرایی و عقلگرایی قرار داشته است، سعي ميكند اختلاف میان این دو مکتب را حل كند و با تکیه بر قضایای ترکیبی‌ پیشینی به این اختلافات پاسخ میدهد و در نهایت با این مبنا که معرفت اولاً، از راه تجربة حسی حاصل میشود و ثانیاً، این معرفت فقط مختص پدیدارهاست، به این نتیجه میرسد که در عین اینکه متافیزیک نباید انکار شود، بلحاظ معرفت‌شناختی، امکان وجود گزاره‌های علمی فلسفة اولی وجود ندارد. اما علامه ‌طباطبایی با این مبنا که غیر از معرفت حسی، معرفت عقلی محض نیز قابل اثبات است و معرفت علاوه بر پدیدار شامل ذات هم میشود، فلسفة ‌اولی را چه بلحاظ روش برهانی آن و چه بلحاظ موضوع و مسائل آن، دارای ارزش معرفتی میداند و آن را در قلة تمام دانشهای بشری مینشاند و تمام گزاره‌ها و دستاوردهای آن را صددرصد یقینی و علمی قلمداد میکند.

آنچه امروز به نام متافیزیک/مابعدالطبیعه میشناسیم، حاصل کنار هم نهادن مجموعه ای از آثار ارسطو، تحت این عنوان است. ارسطو این دانش را به دانش موجود بما هو موجود و نیز دانش الهی تعریف میکند؛ بنابراین از ابتدا مابعدالطبیعه در یک سرشت دوگانه قرار میگیرد: علم به احوال کلی موجود یا علم به مبدأ نخستین موجودات. از سوی دیگر کانت در نقد عقل محض مابعدالطبیعه را در شکل خاص انتقادی در معنای جستار از شرایط امکان تجربه ممکن میداند. اما در بخش دیالکتیک نقد عقل محض بار دیگر مسأله متافیزیک و پیوند آن با امر نامشروط به امر گریزناپذیر برآمده از سرشت عقل محض، مطرح میشود. در این درس از سرشت مابعدالطبیعه نزد ارسطو و کانت میپرسیم.

هدف مقاله حاضر روشن‌کردن رابطه امر واقعی ‌و واقعیت در شرح دلوز بر مبنای فعل‌های تخیل از نقد اول و سوم کانت است. این رابطه، از رهگذر فعل‌های تخیل یعنی سنتز و شاکله در نقد اول و نیز تکوین در نقد سوم قابل توضیح است. مطابق خوانش دلوز، مولفة محوری در نقد اول کمیت اشتدادی، ریتم و شاکله است. او به جای کمیت امتدادی متوجه رابطه بین تغییرات بی‌نهایت کوچک کمیت‌های اشتدادی در خود ماده ادراک است. دلوز به واقعیت یعنی احساس بر مبنای کمیت اشتدادی زیر کمیت امتدادی و به ریتم در ادراک استتیکی به عنوان مبنای سنتز تکیه می‌کند. شاکله، قاعده‌ای است زمانی برای تولید مصداق مفهومی در تجربه. دلوز براین‌اساس، شکل‌گیری ایده یعنی امر واقعی را توضیح می‌دهد.تشریح امر والا، به‌هم‌ریختن سنتز بازتولید و از دست‌رفتن معیار اندازه‌گیری، تنظیم هماهنگی آشوب بر اساس ریتم، حد تخیل و نیز تکوین ایدة عدم‌تناهی در قوه فوق محسوس به تعبیری همان شدت محض است که پویایی‌های مکانی-زمانی، شدت‌ و روابط دیفرانسیل هستنده را رقم می‌زند و بنیاد فعل وی را تعین می‌بخشد. دلوز با تأکید بر فعل دیگری از تخیل، یعنی تکوین ایدة عدم‌تناهی یا امرواقعی در موقعیت‌های حدی، قادر می‌شود وجه معرفت‌شناختی تخیل را به هستی‌شناختی تغییر دهد.

عمده مباحث این درسگفتار کانت می باشد، اما جلسات پایانی مباحثی هم از فیشته، شلینگ و هگل هم مطرح می شود.