جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مساله نیاز به دین در دوران های مختلف مورد بحث و بررسی قرار گرفته است ولی تحولات پیش آمده در دوران مدرن در حوزه‌ی معنویت و مزید بر آن مسائلی چون پیدایش اضطراب های وجودی ، بی قراری‌ها و دلهره‌ها که احساس محدودیت و تناهی انسان را در پی داشته است، موجب تامل و تفکر بیشتر در باب نیاز انسان معاصر به دین شده است. رودلف اتو(1869- 1937) و مارتین بوبر(1878-1965) از فیلسوفان دین معاصر هستند که هر کدام به نوعی به تبیین مفهوم تجربه‌ی دینی و حیات معنوی پرداخته اند. تجربه‌ی دینی از تجربیاتی است که انسان برای تعبیر آنها دست به دامان اعتقادات دینی خود می شود و در آن احساس رویارویی با واقعیت برتر را تجربه می کند. در این پژوهش کوشیده ایم که در ابتدا به درک درستی از مفاهیم اصلی تفکر این فیلسوفان دست یابیم و سپس به تبیین ارتباط تفکر آنها به نیاز انسان به دین بپردازیم. در نهایت نیز به مقایسه آراء این دو فیلسوف پرداخته می شود.اتو این تجربه‌ی مینوی را گوهر ادیان می داند، که آدمی برای رسیدن به حقیقت غایی و هستی ناب به آن نیازمند است.در این پژوهش سعی شده است که مفاهیمی چون امر مینوی و نحوه‌ی مواجه‌ی انسان با آن از طریق احساسات را بررسی کنیم و نشان دهیم که از نگاه اتو این تجربه در بستر دین اتفاق می افتد؛ از سوی دیگر نگاهی به فلسفه‌ی هم سخنی بوبر داریم، که در آن تلاش کرده است این تجربه‌ی دینی را در قالب رابطه من با دیگری (اشیاء، انسان، خداوند) بیان کند. وی بالاترین دغدغه انسانی را رسیدن به رابطه‌ی من-تو یی به خصوص رابطه با تو ابدی (خداوند) می داند. از این رو او دین را بستری مناسب برای این رویارویی در نظر می گیرد.

هدف این مقاله بررسی معرفت‌شناختی تجربه دینی از دیدگاه رودولف اتو است که در آن، با روش توصیفی - تحلیلی به بررسی عینیت و فرا عقلانی بودن تجربه دینی پرداخته‌ شده است. اتو با رویکردی پدیدارشناسانه و تفکیک نومن از فنومن و ابداع واژه‌ای به نام امر مینوی (The numinous)، بر فرا عقلانی بودن این تجربه تأکید می‌کند. او با بیان عناصر موجود در تجربه امر مینوی بیان می‌کند که این عناصر ضرورتاً متوجه متعلّق خود هستند هرچند این متعلّق مبهم باشد و به ساختار فاهمه وارد نشود. وی به پیروی از کانت با تقسیم عالم واقع به دو بخش قابل‌ادراک و غیرقابل ادراک، امر مینوی را مفهومی غیر ادراکی و به معنای دسترس‌ناپذیر‌بودن حقیقت امر مینوی می‌داند. اتو حقیقت ادیان ابراهیمی را از سنخ تجربه دانسته که می‌تواند برانگیخته‌شده و تجلّی یابد و منظور از وحدت ادیان این است که تجربه دینی در طول تاریخ حقیقتی واحد دارد که به شکل‌های گوناگون متجلّی شده است. اتو، وحی در ادیان ابراهیمی را تجلّی و حضور خداوند بر پیامبران دانسته و بر این باور است که تبعیّت از سبک زندگی پیامبران (فعل، قول و تقریر نبی) که محصول این تجربه است باعث می‌شود ما خود از طریق شهود و احساس، حضور خداوند را دریابیم.

اديان ابراهيمی اديانی متن محور هستند. دين مداران هميشه در پی اين بوده اند که با استفاده از متد فهم متون و نيز در نظر گرفتن ويژگی های متون وحيانی، به فهم مراد و مقصود خداوند از گزاره های وحيانی دست يابند. يهوديان و مسلمانان به طور سنتی، الهی بودن الفاظ تورات و قرآن را باور داشته اند، اما مسيحيان، عنصرِ بشری را نيز در کتاب مقدس دخيل می دانند. اين ديدگاه، امروزه در ميان برخی ليبرال مسيحيان به گونه ای تبيين می شود که نقش عنصر بشری بسيار پر رنگ تر از عنصر الهی می شود. امروزه برخی از نوانديشان مسلمان اين گونه تبيين ها را در مورد قرآن نيز قابل تعميم دانسته اند. در اين مقاله، ضمن بيان ديدگاه های مختلف در مورد الهی يا بشری بودن وحی در کتاب مقدس و قرآن نتيجه گرفته شده است که تفاوت اسلوبی کتاب مقدس و قرآن کريم مانع از تبيين های جديد مبنی بر بشری بودن الفاظ قرآن است.

مساله عمل و نسبت آن با نظر از مسائل اصلی فلسفه از قدیم تا کنون است. این مساله در ادیان مختلف نیز به گونه ای دیگر مطرح شده است. عارفان ادیان عموما علم بدون عمل را در دین نمی پذیرند و آن را موجب سکون و انحراف اهل دین می خوانند. در مقابل این ها نوعی عمل گرایی قشری نیز در تاریخ ادیان دیده می شود که یک نمونه اصلی اش خوارج در تاریخ اسلام است. اما در دوره مدرن، نوعی دیگر از عمل گرایی با مبانی مختلف ظاهر شده که در فهم و اندیشه دینی نیز اثر عمیق گذارده و منجر به پیدایش اندیشه ها و جریان های قائل به اصالت عمل در دین شده است. دو جریان مهم پراگماتیسم و فاندمنتالیسم دینی حاصل این اندیشه اند. مساله اول این مقاله شرح اهمیت ملازمه علم با عمل و نفی عمل بدون علم در دین است و مساله دوم آن؛ بیان دو نوع مذکور عمل گرایی دینی در دوره مدرن و مبانی و نتایج سوء آن در عالم معاصر است.

رودلف اتو، دین‌پژوه معاصر، معتقد بود در تاریخ ادیان، به امر قدسی نگاه اخلاقی و عقلی شده و کمتر از منظر شهودی به آن نگریسته‌اند. از این‌رو، وی این تعبیر را وافی به مقصود ندانست و تعبیر «نومینوس» یا «امر مینوی» را ابداع کرد. در تحلیل وی، یکی از ابعاد مهم در تجربه امر مینوی، عنصر «مهابت» آن است. هدف از این مقاله نشان‌دادن قوت‌ها و ضعف‌های اندیشه رودلف اتو در تحلیل مهابت امر قدسی است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که اتو نگاه عقلی به امر قدسی را در برابر نگاه شهودی بدان می‌دانست و می‌کوشید شهود را اصل قرار دهد. اما از منظر حکمت متعالیه، در شناخت امر قدسی یا خداوند متعال نگاه عقلی در برابر نگاه شهودی نیست، بلکه این دو مبنا با هم هماهنگ و به نحوی مکمل هم‌اند. به نظر اتو، مهابت امر مینوی با دیگر خوف‌ها فرق دارد. این همان چیزی است که پیروان حکمت متعالیه آن را تفاوت بین «خوف» و «خشیت» دانسته‌اند. نظریه اتو از قبیل ذات‌گرایی در برابر ساختارگرایی است.

ترجمه ماشینی : این مقاله به دنبال ترسیم روان‌شناسی عمدتاً ناشناخته‌ای از تجربه دینی در ایده مقدس است، که مستقیماً با ادعای اتو مرتبط است که یکی از مهم‌ترین کارکردهای گفتمان درباره تجربه دینی برانگیختن احساسات بیهوده در یک مخاطب حساس مذهبی است. نشان داده خواهد شد که مفاهیم اتو در مورد طرحواره سازی اعداد پیشینی، مبتدی و عقلانی و پیشگویی توسط پدیدارشناسان و فیلسوفان دین جز در پرتو این ادعا قابل درک نیست و اتو در نظر دارد که مفهوم طرحواره سازی او ( عمیقاً تحت تأثیر ایده‌آلیسم متعالی فرایز) با قانون تداعی احساسات مشابه او که توضیح می‌دهد چگونه برانگیختگی تجربه‌های بیهوده ایجاد می‌شود، شناسایی شود. علاوه بر این، این نظریه تجربه دینی بر فرضی در مورد رابطه بین زبان دینی و تجربه استوار است که نیاز به توضیح و ارزیابی دارد. ادعاهای اتو در مورد غیرقابل بیان بودن و در عین حال، به طور متناقض، قابل فهم شدن از طریق استفاده از قیاس، در پرتو بحث های فلسفی اخیر در مورد رابطه بین همه زبان و تجربه مورد بررسی قرار خواهد گرفت و نه تنها نشان داده خواهد شد که زبان غیرقابل بیان اتو غیرقابل درک نیست، اما همچنین اینکه او نظریه پیچیده ای از زبان قیاسی ارائه می دهد که ممکن است برای گسترش مرزهای درک ما از تجربه دینی بسیار مفید باشد. بعلاوه، ارزیابی از وضعیت شناختی تجارب عددی انجام خواهد شد. و استدلال می‌شود که علی‌رغم شکست اتو در ایجاد یقین شناختی با توسل به روایتش از پیشینی، او با موفقیت نشان می‌دهد که وضعیت شناختی آن هر چه که باشد، تجربه‌ای متمایز است که نمی‌توان آن را اشتباه گرفت. با هر دیگری و به راحتی قابل شناسایی به عنوان مذهبی غیرقابل انکار است. در نهایت، تلاش خواهد شد تا جایگاه اتو در تاریخ پدیدارشناسی دین روشن شود.

فریدریک دانیل ارنست شلایرماخر (1834-1768)، یکی از فلاسفه و الهی دانان برجسته است که به خاطر تلاش اثر گذارش بر الهیات جدید، بعد از عصر روشنگری، شهرت یافته است. یکی از جنبه های بارز و مهم دیدگاه دین شناختی شلایرماخر، این است که او برای نخستین بار در عصر روشنگری پرسش از ماهیت دین را مطرح کرد. او تلاش کرد سیستمی نظام مند ارایه دهد و دین را بر پایه هایی استوار کند که از انتقادات عقل گرایان در امان باشد. به همین علت، او دین را «احساس وابستگی مطلق» نامید. تعریف شلایرماخر از دین به احساس، تاثیر بسزایی بر اندیشه متفکران پس از او داشته است. از جمله این متفکران می توان به رودلف اتو اشاره کرد، او نیز بر احساسات تاکید کرد؛ اما احساس وابستگی مطلق شلایرماخر را مورد انتقاد قرار داد و در عوض، احساس مخلوق بودن را مهمترین مولفه دین دانست. در این مقاله، سعی بر آن است تا ضمن تحلیل و بررسی دیدگاه شلایرماخر در مورد احساس دینی، به انتقاداتی که از جانب اتو بر این دیدگاه وارد شده است، اشاره کنیم.