جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نسبت میان عقل و شریعت یکی از بحث‌های مهم و مورد اختلاف اندیشمندان ادیان بوده است. پرسش اساسی این جستار عبارت است از «تاثیر ابن‌رشد بر ابن‌میمون در به‌کارگیری عقل در شریعت چگونه است؟» برخی از نکاتی که در این پژوهش بدان دست یافتیم حاکی از تاثیر عمیق ابن‌رشد بر ابن‌میمون در بحث عقل و شریعت می‌باشد. ابن‌رشد در فرازهای مختلفی از آثارش به خطرات عقل‌گرایی محض هشدار داده و به‌کارگیری آن را در شریعت محدود می‌کند. وی معتقد است عقل به تنهایی توان تاویل را نیز ندارد و باید به واسطه اهل‌شریعت با شرایطی که در دین تبیین شده انجام شود. ابن‌میمون نیز به مشروط بودن به‌کارگیری عقل در شریعت تصریح کرده و معتقد است کتاب مقدس یهودیّت موازین کاربرد عقل در شریعت را تعیین می‌نماید که به واسطه اهل شریعت صورت می‌گیرد. در تطبیق آرای ابن‌رشد و ابن‌میمون با دلائلی مواجه می‌شویم که به تاثیر ابن‌رشد بر ابن‌میمون در مسئله چگونگی کاربرد و محدودسازی عقل در شریعت تاکید دارد.

قاضي سعيد قمي شيعي و موسي‌بن ميمون يهودي، در دو اثر مهم خويش، يعني شرح توحيد صدوق و دلالهًْ الحائرين، بر تباين همه‌جانبه ميان آفريدگار و آفريدگان پاي مي‌فشارند؛ ازاين‌رو، ذات مقدس الهي را از هرگونه صفتي پيراسته مي‌دانند و وجود هرگونه صفت ثبوتي را براي ذات خداوند رد مي‌کنند. به‌باور ايشان، اعتقاد به صفت براي ذات الهي، چه آن صفت عين ذات باشد و چه زائد بر ذات، به نوعي تشبيه، ترکيب در ذات و به تکثير قدما مي‌انجامد و از شرک و الحاد در اعتقاد سر در مي‌آورد. ديدگاه هر دو دانشمند در بحث وجودشناسي صفات را، مي‌توان همان نظريه نيابت و خلو ذات از صفات دانست؛ گرچه در استدلال بر اين مدعا، ميان آنها تفاوت‌هاي اندکي به چشم مي‌خورد. به‌باور قاضي سعيد، اين نظريه، مقتضاي پيروي از رهنمودهاي اهل‌بيت عليه السلام در معرفت ذات الهي است و دلايل عقلي نيز اين مدعا را اثبات مي‌کند. از ديدگاه وي، در متون ديني، پيامبران و معصومان عليه السلام براي رعايت حال عوام مردم، صفاتي براي خداوند متعال بيان کرده‌اند، وگرنه خداوند از داشتن هرگونه صفتي پيراسته است. گفتني است که مبناي نفي صفات از ذات الهي، باعث شده هر دو متفکر در تفسير صفات وارد شده در متون ديني، روشي سلبي در پيش گرفته و صفات ثبوتي ذاتي را به صفات سلبي برگردانند و در معناشناسي صفات، مسلک الاهيات سلبي را برگزينند.

بحث تطبیقی بین ادیان در حهان امروزی از ضروریات علمی است، و این پایان‌نامه که به دیدگاه‌های کلامی ادیان بزرگ جهان؛ اسلام، مسیحیت و یهودیت پرداخته شد، از همین بحث می‌باشد.اصول سیزده‌گانه موسی ابن میمون یک اصول عقیدتی نظام‌مند بوده که بر بحث‌های توحید، نبوت و معاد شمولیت دارد. افکار ابن میمون با دیدگاه‌ها سن آگوستین و شیخ صدوق مورد بررسی و تطبیق قرار گرفته تا اشتراکات و افتراقات بین هر سه شخصیت به دست آورده است.توحید در دین یهودیت اشترکات زیادی با اسلام دارد. ابن میمون حتی در بعضی از استدلالات خود در بحث وجود، وحدانیت و تجرت خداوند از براهین کلامی متکلمان اسلامی بهرمند شده بود. و اما سن آگوستین، با اینکه خودش و جهان مسیحیت امروزی معتقد به یگانگی خداوند است، اما بحث اقانیم سه‌گانه را آورده است. اشتراکات دیگر در بحث توحید بین این سه ادیان بزرگ در بحث معبودیت و سرمدیت خداود دیده می‌شود، که خداوند تنها معبودی است که باید پرستش شود و او آغاز و سرانجام ندارد.بحث نبوت نسبت به بحث توحید یک مقدار جالب‌تر است. هر سه تا شخصیت از حکمت اصلی بعثت انبیاء بر انسان‌ها یک دیدگاه دارند، که خداوند باید انبیاء را بفرستد تا مردم را به سوی خود راهنمایی کنند. لاکن، از همین اصل به افتراقات زیادی منتهی می‌شود. نزد یهودیت حضرت موسی () بهترین و سرور انبیاء است. اسلام این دیدگاه را تا جایی قبول کرد که حضرت موسی یکی از پیامبران اولو العزم شمدره شده است، اما مقام و درجه حضرت محمد ابن عبدالله (9) از تمام انبیا بالاتر است. مسیحیت حضرت عیسی () را به عنوان کاملترین انسان معرفی کرده است و آن حضرت تجسد خداوند است که انسان‌ها را نجات بدهد.بحث معاد از ضروریات ادیان ابراهیمی است و هیچکدام مخالف این اصل نیستند. همه قبول دارند خداوند حکیم است و هر نیکوکار وارد بهشت می‌شود و پاداش می‌گیرد، و بدکاران به وارد جهنم می‌شوند و مورد عقاب و عذاب قرار می‌گیرند. اما نسبت به امور جزئی معاد و فرجام‌شناسی، افتراقاتی وجود دارد. در تعیین مصداق نجات دهنده بشریت، مسیحیت معتقد است که حضرت عیسی () همان مسیح است. اسلام لقب مسیح را به حضرت عیسی () داده و نقش منجی بشر مشروط به حضور حضرت قائم المهدی () است. یهودیت اصلاً تعیین نمی‌کند چه کسی منجی بشر می‌شود و در چه زمانی باید بیاد، و حتی کسانی که آمدن مسیح را پیشبینی کرد مورد لعنت خداوند خواهد شد.