جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حسین بن منصور حلاج، صوفی و عارف بزرگ در سال ۳۰۹ق، به اتهام دعوی حلول و الوهیت در بغداد به دار کشیده شد. زان پس زندگی، آموزه‌ها و فرجام زندگی وی در تاریخ تصوف و فراتر از آن در ادبیات ایران بازتاب و مقبولیت کم‌نظیری یافته و با اسطوره درآمیخته است. روایات زندگی، فرجام و آموزه‌های منسوب به او، تداعی‌کنندۀ زندگی و اندیشه عیسی مسیح(ع) در باور مسیحیان ‌است. این مقاله با رویکردی تطبیقی‌تحلیلی سعی دارد برخی از همانندی‌ها و تفاوت‌های حلاج و حضرت مسیح(ع) را در سه بخش زندگی (سفرها، پیروان، کرامات و معجزات)، در مدعیات، رفتار و ‌اندیشه، و نیز در فرجام زندگی (پیش‌گویی شهادت، نوشیدن جام، روز شهادت، نوع و کیفیت شهادت و...) بنمایاند و همچنین تفاوت‌های دو دسته روایات، افسانه‌ها و اسطوره‌ها را نشان دهد. تشابهات بسیاری که گاهی پژوهشگران پیشین فقط به مواردی اندک یا به اشاره‌ای گذرا بسنده کرده‌اند، در این مقاله با شرح و تبیین کامل بیان شده است؛ تشابهاتی که در قیاس با افتراقات، خواننده را به این نتیجه می‌رساند که اگر منصور حلاج را «مسیح پارسی» لقب دهند، نادرست نیست.

در طول تاریخ، مهم‌ترین انحراف‌ها در عدم دست‌یابی انسان‌ها به سرچشمه‌ی حقیقت، توسط اشخاصی صورت گرفت که به نام دین، برای رسیدن به اهداف دنیوی تلاش کردند و از دین تنها به منزله‌ی ابزار استفاده کردند. آن‌ها با تحریف مبانی دینی و اعتقادی، نه تنها زمینه‌ی بی‌اعتمادی به فلسفه‌ی ایمان و آخرت را فراهم کردند. بلکه به علت خطاهای جبران‌ناپذیرشان، مسیر گمراهی را نیز ایجاد نمودند. در قرون وسطی، کلیسا که خود را عروس مسیح و مادر مومنان می‌خواند، فرهنگ مسیحیت را تنها منبع اعتبار آموخته‌های دینی می‌دانست و با مخالفان خویش به شدت برخورد می‌کرد. در این دوره هرگونه تفسیر عقلی اصول دین ممنوع اعلام شد. نگارنده در کتاب حاضر نخست ضمن بیان نتایج جهان‌بینی مادی و گمراهی بشر از مسیر حقیقت دین به بررسی مقطعی قرون وسطی می‌پردازد. و سپس نقش کلیسا را در دین‌زدایی و انحراف و تغییر نگرش‌ها بیان می‌کند. وی در ادامه و در بخش دوم به دنبال آگاهی دادن به انسان‌ها برای دوری جستن از دلبستگی‌های مادی و لذایذ دنیوی است تا انسان‌ها با یک زندگی جدید و نگرش صحیح‌تر نسبت به دین آشنا شوند.