جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این نوشتار، مقوله "نزول وحی "ذیل پانزده پرسش و پاسخ نقد و بررسی می‌شود. پرسش‌ها با مضامین از این قبیل مطرح شده‌اند" :تجربه نبوی"، "تعریف نبوت"، "واکنش بشری پیامبر (ص) نسبت به حوادث"، "ذات اسلام "و "دین به عنوان حادثه‌ای تاریخی ."

هیچ بشری را توان سخن گفتن با خدا نیست مگر به واسطة یکی از این سه طریق: یا از راه وحی (که مختصّ به انبیا و پیامبران است) و یا از راه الهام و از پس پردة غیب و یا به واسطة فرستادن رسل و پیامبران (که جنبة تعلیمی و اکتسابی دارد). بنابراین سخن گفتن خدای متعال با بندگانش عبارت است از افاضة علوم و نزول آن‌ها بر نفوس بندگان به طرق مختلف مانند: وحی و الهام و تعلیم به واسطة پیامبران و معلّمین (راهنمایان به سوی حق و معرفت). نوشتار حاضر به نقد نظریه دکتر عبدالکریم سروش درباره وحی اختصاص دارد.

در اين پژوهش حيات فکري و رفتاري عبدالکريم سروش و مجموعه حلقه کيان در شش مرحله از «بروز» تا «روي کار آمدن دولت اصلاحات» بررسي شده است. در بخش نخست اين اثر تاريخ روشنفکري در جهان غرب و جهان اسلام و ايران بررسي شده است. در بخش دوم به طور مفصل از تطورات فکري و رفتاري عبدالکريم سروش و حلقه کيان سخن به ميان آمده است. نويسنده روش تحليلي خود را براساس روش تاريخ‌نگاري انديشه برگزيده است.

یکی از فرضیاتی که به تازگی برخی نویسندگان مطرح کرده اند، رؤیاانگاری وحی قرآنی و جای گزین کردن «تفسیر قران» با «تعبیر قرآن» است. در این فرضیه وحی مصداقی از رؤیا شمرده می شود و درنتیجه فهم محتوای آن تنها با خواب گزاری میسر است. به ادعای دکتر عبدالکریم سروش این فرضیه از شواهد درون متنی و تاریخی کافی برخوردار است. مقاله پیش رو به بررسی و نقد ادله و شواهد این فرضیه می پردازد و با نگاهی پدیدارشناختی، مراجعه به خود وحی و حالات و سخنان دریافت کننده وحی و نزدیک ترین افراد به وی را معیاری برای قضاوت در این باره قرار می دهد. این نوشتار، ادلة وی برای نفی ارتباط کلامی بین خالق و مخلوق در وحی را کانون مناقشه قرار می دهد و در ادامه شواهد تحقق وحی در حالت بیداری را ارائه می کند. در خاتمه بحث اثبات می شود که وحی حتی اگر در رؤیا هم باشد، نیاز به تعبیر و خواب گزاری ندارد. در این نوشتار روش مطالعه، کتابخانه ای و روش تحقیق، تحلیلی نقدی است.

مساله تاریخمندی وحی، قرآن را حقیقتی تاریخی می داند که مقید به ظرفیت و آگاهی مخاطبان عصر نزول بوده و تابع شرایط اجتماعی و فرهنگی آن دوره است. معتقدان به این مبنا با تاکید بر تعامل(تاثیر و تاثر) وحی با مقتضیات مختلف عصر نزول، به انکار نزول دفعی قرآن پرداخته و جامعیت فرازمانی و فرامکانی گزاره ها و احکام وحیانی را نفی می کنند. تجربه نبوی یکی از تئوری های مهم در این حوزه محسوب می شود. دکتر سروش ذیل تبیین این تئوری مدعی است که تجربه نبوی نظریه ای ریشه دار در تفکر جهان اسلام بوده و خیل عظیمی از فارابی گرفته تا ابن سینا، خواجه و ملاصدرا بدان اذعان نموده اند. سنجش تئوری مذکور نشان می دهد که تجربه نبوی در بردارنده دو آسیب جدی(مغالطه بومی سازی و انتحال) است. لذا با توجه به تفارق حداکثری دو کتاب مقدس قرآن و انجیل موجود و تفاوت مفهومی و مصداقی وحی در این دو حوزه، تعمیم و تسری مباحث مطرح در حوزه وحی شناختی مسیحیت به الهیات اسلامی و یکسان انگاری فرایندها و نتایج از سنخ مغالطه اشتراک لفظ است زیرا وحی در مسیحیت و اسلام جز در لفظ، شباهت چندانی با یکدیگر ندارند. دوم در مدعای ریشه دار بودن تجربه نبوی، صرفنظر از خلط بین دو مفهوم متخیله و قوه خیال، بررسی موید آن است که مدعای ریشه داری حداقل در تفکر صدرایی صائب نیست. زیرا ملاصدرا با اغماض از کارکرد قوه متخیله در تبدیل معقولات وحیانی به محسوسات و جزئیات، بر اساس تطابق عوالم سه گانه وجودی و با استمداد از شهود دو قوه حس مشترک و خیال پیامبر از عالم خیال منفصل به تبیین جزئیات وحی می پردازد. همچنین صدرالمتالهین بر اساس مبانی فلسفی خویش معتقد است: شخص معصوم به جهت اینکه وحی را در نهایت روشنی، وضوح و اطلاق دریافت می کند؛ در نتیجه بی نیاز از هر گونه دستکاری احتمالی قوای نفسانی خواهد.