جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ظهور و انحطاط نظام اسلامی از مهم‌ترین حوادث بزرگ تاریخی است که از همان صدر اسلام و تشکیل حکومت اسلامی توسط پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم شاهد ظهور آن بوده و پس از مدتی به دلایل متعددی اعم از بی‌کفایتی امرای مسلمان و جهل عظیم مردم و دسایس دشمنان موجب انحطاط آن گردید. این انحطاط باعث شد تا دشمنان اسلام، بتوانند پس از پنج قرن (حدود سال 597 هـ. ق) به‌آسانی دستاوردهای تمدّن اسلامی را به نفع خود مصادره کنند و با کمال ناجوانمردی، نقش مسلمانان را به فراموشی بسپارند و یا حتی آن را وارونه جلوه دهند. نظام اسلامی‌ بی‌تردید مهم‌ترین نقش اصلی و بنیادینش ایجاد قسط و عدالت اجتماعی، تأمین رفاه و آسایش عمومی، امنیت و آرامش جامعه، فراگیر نمودن اخلاق و معنویت میان مردم، حاکمیت قوانین و شریعت اسلامی و آخرت‌گرایی و معاد محوری است؛ و دراین‌راستا می‌بایست تک‌تک مسلمانان از مردم عوام گرفته تا حاکمان نظام اسلامی را برای رسیدن به آن اهداف گسیل نماید تا این گروه‌ها نیز با رفتارهای ناصحیح خود باعث رکود و انحطاط جامعه و نظام اسلامی نشوند. توجه نمودن به علل و آثار انحطاط و رکود نظام اسلامی در کلام و سیره بزرگان دین می‌تواند در جلوگیری از رکود و انحطاط نظام اسلامی نقش بسزایی ایفا نماید؛ ازاین‌رو پایان‌نامه پیش‌رو با روش توصیفی-تحلیلی و با ‌بهره‌گیری از منابع معتبر به بررسی عوامل درونی و بیرونی در ایجاد رکود و انحطاط نظام اسلامی و نیز آثار رکود و انحطاط نظام اسلامی از منظره کلام و سیره امام علی علیه‌السلام می‌پردازد. مهم‌ترین عوامل درونی رکود و انحطاط نظام اسلامی از منظر امام علی علیه‌السلام در دو حیطه‌ی عملکرد عموم مسلمین و عملکرد حاکمان نظام اسلامی در ایجاد انحطاط نظام اسلامی بررسی گردیده و در بخش عوامل بیرونی به مواردی که بیشتر نشئت گرفته از تلاش‌ها و اقدامات دشمنان نظام اسلامی و پیروانشان است، ازجمله اتحاد و انسجام دشمن، اطاعت از امام جور، ایجاد تفرقه و نزاع در بین مسلمانان، ترور و شایعه‌پراکنی اشاره می‌گردد. قاعدتاً هر نظامی که با علل و عوامل مذکور دچار رکود و انحطاط شود، آثاری زیان‌باری را در تمامی ابعاد و حوزه‌ها اعم از آثار اقتصادی، آثار فرهنگی، آثار سیاسی و آثار نظامی هم بر مردم و هم بر حاکمانشان متحمل خواهد شد.

امیر‌مؤمنان علی (علیه السلام) مانند هر حاکمی موافقان و مخالفانی داشته است. برخی مخالفان از معتقدان همراه و برخی از دشمنان لجوج و سرسخت هستند. شناخت نگاه و سیره و روش برخورد امام (علیه السلام) با اندیشه‌های غیر‌همسو برای پیروان آن حضرت که بر مسند مدیریت جزئی و کلان نشسته‌اند، می‌تواند به عنوان اسوه و الگو قرار گیرد. آنچه از سیره و فرمایش‌های بر جای مانده از آن حضرت استفاده می‌شود، نگاه هدایت‌بخشی به آحاد جامعه است. بر این پایه امام علی (علیه السلام) هیچ‌گاه در پی نابودی و حذف مخالفان و دشمنانش به مفهوم رایج آن برنیامد بلکه همواره سعی بر آن داشت که ابتدا از طریق مواجهه ایجابی، به راهنمایی آنان بپردازد تا در مسیر حق و صراط مستقیم قرار‌گیرند اما هنگام بی‌ثمر بودن این شیوه، به ناچار مسیر برخورد سلبی را در پیش می‌گرفتند. در این تحقیق به روش توصیفی تحلیلی و مطالعه اسناد کتاب‌خانه‌ای و در پاسخ به چگوگی شیوه مواجهه حضرت با اندیشه‌های غیر‌همسو، از بررسی کلام امیر‌مؤمنان (علیه السلام) نتیجه می‌شود: شیوه‌های ایجابی برخورد با اندیشه‌های غیر‌همسو بر حسب نوع شخصیت متغیر بوده و حضرت برای هر کدام از این اشخاص و گروه‌ها راهکاری متفاوت ارائه فرموده که اغلب با مدارا، بصیرت‌افزایی، ارشاد و ... همراه است. همچنین مهمترین شیوه آن حضرت (علیه السلام) در مواجهه سلبی با اندیشه‌های غیر‌همسو، عدم مماشات، افشاگری و تقابل است.

اهمیت هدایت انسان در اسلام، تا بدانجا است که مساوی با هدایت و زنده شدن تمامی انسان‌ها شمرده شده است. همچنین اهمیت هدایت انسان، از دستورات خداوند در تبیین رسالت پیامبران و تلاش آنان به ویژه پیامبر اکرم (ص) برای هدایت افراد و بیان پاداش‌های اخروی برای مبلغان دین روشن می‌شود. یکی از مهمترین راه‌های هدایت، تبلیغ است؛ تبلیغ به معنای رساندن پیام، خبر یا فکر، به روح و فکر کسی است و لازمه آن، خوب شناساندن و رسانیدن است و تدریجی بودن آن، علاوه بر طبیعت و لازمه‌اش، از لغت تبلیغ نیز برداشت می شود. همچنین دقت در سیره ائمه و تبلیغ‌هایشان و افراد اعزامی از جانب ایشان و سکنی گزیدن آنها در مکان تبلیغ، تدریجی بودن تبلیغ را می‌رساند. تبلیغ و رساندن پیام یا فکر، علاوه بر گفتار، در عرصه رفتار و عمل نیز می تواند صورت بپذیرد؛ بلکه در مواردی نیز می تواند تأثیر بیشتر و گویاتر از مرحله زبانی داشته باشد. تبلیغ که وظیفه اصلی پیامبران الهی و امامان بوده است، در طول دوران زندگی امام علی (ع) نیز به وضوح قابل مشاهده است؛ بنابراین دغدغه دین و دین‌داری و هدایت مردم، در رفتار امیرالمؤمنین بروز دارد. دستاورد اعزام ایشان به یمن از جانب پیامبر اکرم (ص) گسترش و نفوذ اسلام در آنجا بود و مردم یمن به ویژه قبیله همدان و مذحج شیفته امام شدند و بعدها در شمار نزدیک‌ترین یاران امام در کوفه گردیدند. همراهی با پیامبر اکرم (ص)، پیشتازی ایشان در دین اسلام، جایگاهشان نزد خاتم الانبیاء و سفارش-های ایشان نسبت به امام و همچنین ممتاز بودن امام به ریاست جامعه اسلامی و گسیل افراد برای تبلیغ به مناطق مختلف، همگی از مواردی است که سیره تبلیغی ایشان را حائز اهمیت می‌کند. امیر سخن بودن ایشان و سخنان رسیده از ایشان در نهج البلاغه و غیر آن و همچنین همسویی رفتار با گفتار از موفقیت های امام در امر تبلیغ، محسوب می شود. جمله «پیش از آنکه مرا از دست دهید بپرسیدم»، بارها از امام نقل شده و علاوه بر دانش گسترده و علم غیب ایشان، پیشقدم شدن ایشان در تبلیغ دین را می‌رساند. بخش قابل توجهی از مأموریت تبلیغی ایشان به وسیله خطابه، نامه، موعظه، مناظره و شعر بوده است. از آنجا که تبلیغ، هنر زیبا نشان دادن تعالیم دینی است، ایشان از روش‌های مختلفی مانند طرح مثال‌ها و تشبیه‌های متفاوت، طرح سؤال و مقایسه بین افراد و یا جبهه حق و باطل بهره برده است. همانطور که از زبان نرم و لین، وام می‌گرفت، از انذار و توبیخ و هشدار و گاه بیدارسازی عقل و فطرت بهره می‌جست. البته در تمام این روش‌ها، سخنان با توجه به مخاطبان تنظیم می‌شد. از نکات مهم در سیره تبلیغی امام زبان واقع‌گویی ایشان بود؛ گفتار خود را با کردارش تأیید و تصدیق می‌کرد و پند و توصیه‌ای از زبان ایشان خارج نمی‌شد مگر آنکه آن را عملی می‌ساخت و در بسیاری از اوقات، بدون آنکه سخنی بر زبان جاری کند، با کردار حجت و سرمشق می شد. به عنوان نمونه همان طور که می‌فرمود حق در مرحله گفتار، وسیع‌ترین و در عمل، تنگ‌ترین است، در دوران حکومت چند ساله، حق مداری و عدالت ایشان زبانزد همگان است و آن را در عمل پیاده‌سازی کرد و موارد زیادی از سیره ایشان مؤید این مطلب است. شاید بتوان گفت گفتمان غالب در نهج البلاغه، عدالت‌گرایی، پرهیز دادن از دنیای مذموم و دعوت به زهد و تبیین اینهاست که در سیره عملی آن حضرت نیز جریان کامل داشت. نمونه دیگر سیره عملی امام فروتنی ایشان، علی رغم جایگاه امامت و حاکمیت و ریاست است. هزینه کردن از مال، جان و آبرو، گواه دیگری بر این گزاره است؛ ایشان در ماه رمضان هر شب مردم را به شام دعوت می‌کرد و به آنها گوشت می‌خورانید و خود از آن غذا استفاده نمی‌کرد و پس از صرف شام برای آنها تبلیغ دین و موعظه می‌کرد و خطبه می‌خواند. ایشان در مواجهه با مخالفان‌ نیز انصاف را رعایت می کرد و اگر حسنی داشتند، آن را بیان می کرد. امام ناگزیر تبلیغ دین برای بسیاری از مناطق را به نیروها و شاگردان می سپرد و در این میان، به توانمندی و شایستگی افراد و همچنین نیاز منطقه توجه داشت و پیش از گسیل آنان، سفارش‌هایی را انجام می‌داد که بسیاری از آنان به صورت مکتوب به ما رسیده و دارای نکات ارزنده‌ای است. مبانی و اصول، مجموعه قواعد کلی حاکم بر آموزه‌هاست و تقریبا در تمامی روش‌های تبلیغی ایشان جاری است و روش، راه و شیوه بکارگیری این مبانی و قواعد کلی است. بنابراین اصولی بر سیره تبلیغی امام (ع) حاکم بود که برخی از آنها عبارتند از: استناد به قرآن و پیامبر اکرم، تبیین دین و اعتقادات، بهره گیری از شیوه های شرعی و اخلاقی و هنری و آشنایی با تبلیغات دشمن و تاکتیک‌هایش و راهکارهای ضد دینی آنان و بهره-برداری از آن به نفع دین، ترجیح رضای خدا بر خلق و تقدم حفظ دین مبلغ بر دیگران یعنی علی‌رغم اهمیت هدایت افراد، نباید در فرد هدایت کننده و دین وی خللی ایجاد شود، استمرار و تدریج، شبکه سازی تبلیغی و تربیت شاگردان مختلف و سازماندهی ایشان، قاطعیت در اصول در عین مدارا. با توجه به تفاوت انسان‌ها امام از قالب ها، ابزارها و روش های مختلفی برای تبیین و تبلیغ دین استفاده می کردند: خطابه(برهان، موعظه و جدل)، مناظره، نامه،بهره گیری از روش های هنری و ادبی، ایجاد بیم و امید، ارائه جایگزین و راه گریز در نهی‌ها، الگوسازی. امام برای کسانی که هدایت مردم و ابلاغ دین را بر عهده می‌گرفته‌اند، ویژگی‌هایی را لازم می‌داند و توصیه‌هایی بیان می‌دارد: حق-مداری، بصیرت و تیزبینی، شرح صدر و صبر در مسیر تبلیغ دین، استفاده از تجربه و مشورت دیگران، رعایت آداب و عرف مکان تبلیغ، خیرخواهی و دلسوزی، همسویی رفتار و گفتار، صداقت. در این پژوهش، تلاش می‌شود با تمرکز بر گزاره‌های به ثبت آمده از امام علی (ع) و مرتبط با تبلیغ دین، مبانی و روش‌های سیره تبلیغی امام علی (ع) استخراج شود و ویژگی‌های مبلغ دینی در کلام امام علی(ع) به دست آید.

صفات چهارگانه تاریک شخصیتی به عنوان ویژگی‌های منفی و مخرب در روابط بین فردی و عملکرد اجتماعی شناخته شده‌اند. هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر چهار صفت تاریک شخصیتی (خودشیفتگی، جامعه‌ستیزی، ماکیاولیسم و دیگرآزاری) بر رفتار و سرنوشت انسان و تجلی آن در کلام امام علی (علیه‌السلام) در نهج‌البلاغه می‌باشد. روش تحقیق در این پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی بود. روش جمع‌آوری داده‌ها به صورت کتابخانه‌ای و اسنادی بود. مهم‌ترین ابزار جمع‌آوری داده‌ها استفاده از فیش‌برداری بود. نتایج نشان داد که امام علی (علیه‌السلام) با بینش عمیق خود، به خوبی آثار و پیامدهای منفی این صفات را بر فرد و جامعه شناسایی و تبیین کرده است. ایشان با استفاده از تمثیل‌ها و حکمت‌های بلیغ، راهکارهایی برای مقابله با این صفات و دستیابی به فضایل اخلاقی ارائه داده‌اند. در نتیجه این پژوهش می‌تواند در حوزه‌های روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و اخلاق کاربردی مورد استفاده قرار گیرد و به درک بهتر رابطه میان صفات شخصیتی و سرنوشت انسان کمک کند.

مصحف امام علی(ع) جزء اولین تألیفات دربردارنده آیات وحی و میراث فرهنگی مشترک مسلمانان، با اینکه علمای فریقین در صدر اسلام بر وجود، وبعضی ویژگی‌های آن اتفاق‌نظر داشتند، اما با گذشت زمان و احیاناً تأثیر تعصب‌های مذهبی، دیدگاه‌های نادری نسبت به آن بیان شده که جای بررسی وارزشیابی دارد. وجوب همگرایی در جوامع اسلامی به خصوص بین فرهیختگان فریقین با تبیین صحیح دیدگاههای آنان وبیان نقاط مشترک با محوریت رای مشهور علما شیعه واهل سنت ونقد آرا شاذ به ویژه از معاصرین در مورد مصحف امام علی بیانگر اهمیت بررسی تطیبیقی یکی از موضوعات مورد تمسک دشمنان اسلام واحیانا دوستان نا آگاه در ایجاد تشتت فکری واختلاف بین مسلمانان است. این تحقیق با بررسی توصیفی تحلیلی مصحف امام علی در منابع اصلی و آرای نخبگان فریقین امید وار است تصویری جامع از دیدگاه فریقین ارائه نماید، ویافته‌های تحقیق نشان می‌دهد اصل وجود مصحف امام علی در صدر اسلام و اشتمال آن برکل قرآنِ موجود، همراه با اضافاتی به‌عنوان تفسیر، مورد اتفاق فریقین است، وشبهاتی مانند: انکار وجود مصحف یا تلازم وجود مصحف با تحریف قران وغیر اینها ازنظر مشهور علما فریقین مردود است.

تا کنون پژوهش های دامنه داری پیرامون علم الهی امیرالمومنین علی × صورت گرفته است؛اما هنوز زوایای ناگفته بسیاری نزد محققان کلام اسلامی وجود دارد .آنچه در این وجیزه بررسی می شود نگاهی متفاوت به علم الهی ایشان است.زاویه ی متفاوت برگرفته از این مسأله است که چگونه می توان به شیوه برهانی وعقلی از رهگذر علم الهی دینی، امامت حضرت علی × را اثبات نمود؟ برهان علم از سه مقدمه تشکیل شده است :اول : اثبات علم الهی دینی امیرالمومنین × بر اساس نصوص معتبر ؛ دوم:عدم اعطای علم الهی به مدعی دروغین امامت ؛سوم:تنها حضرت علی × دارای علم الهی و مدعی امامت منصوص بوده است.مقدمه اول با ادله ی قرآنی و روایی اثبات شده ومقدمه دوم، بر اساس حکم عقلی مسلم است .مقدمه سوم نیز در گزارشات منابع معتبر شیعه و اهل سنت آمده است .بنابر مقدمات با روش های معمول روایی ،توصیفی –تحلیلی ، فرضیه پژوهش اثبات شده است.

حضرت از روش های گوناگونی برای پاسخ به شبهات استفاده کردهاند که برخی از این روشها عقلی و استدلالی است یعنی حضرت در پاسخ یک شبهه، استدلال خاصی را مطرح میکنند. گاه از روش برهان استفاده می کنند. در پارهای از موارد از روشهای نقلی مستند به آیات، روایات و تاریخ بهره میگیرند. لذا مسأله اصلی پژوهش، تبیین روشهای پاسخ گویی امیرالمؤمنین علی(ع) به شبهات اعتقادی در سه حوزه از پیش گفته شده از منظر نهج البلاغه است.

پرداختن به ابعاد وجودی انسان و عوامل ارتقای سلامت معنوی او در زندگی دنیوی و اخروی مبحثی بسیار اساسی و مهم است‌‌، به‌خصوص بعد معنوی انسان که اگر کمتر مورد توجه قرار گیرد‌‌، آسیب‌های جبران ناپذیری به‌دنبال خواهد داشت‌. حتی می‌توان گفت که سلامت و ارتقای بعد معنوی انسان‌‌، سلامت و ارتقای بعد دیگر انسان‌‌، یعنی بعد جسمی او را نیز فراهم می‌کند‌. در تحقیقی اجمالی مشخص ‌می‌شود که میل به سعادت و کمال میلی فطری است و خداوند در وجود انسان به ودیعه گذاشته است‌‌، خدای متعال راه‌ها و مسیرهای مختلف برای رسیدن به این مهم را با توجه به گرایشات و روحیات انسان‌‌، برای بشریت بیان نموده است‌. گرایش انسان به معنویت و امور غیر مادی‌‌، امری فطری و باطنی است‌. چارچوب نظری دراین پایان نامه همان روشی است که عوامل ارتقای سلامت معنوی در ابعاد بینشی‌‌،کنشی و گرایشی‌‌، سلامت معنوی را پوشش می‌دهد و در ارتباط با خدا‌‌،خود‌‌،دیگران و طبیعت قابل بررسی می‌باشد‌. در معارف علوی همه ابعاد جسمی‌‌، روحی و اجتماعی مورد تبیین قرار گرفته است‌. این پژوهش با روش اسنادی با استفاده از معارف علوی و به صورت کتابخانه انجام گرفته و از جهت نوع پژوهش به صورت کاربردی به موضوع مورد بحث پرداخته است‌‌، از جمله عواملی که این پژوهش به آن دست یافت می‌توان به خداشناسی‌‌، خودسازی‌‌، ایثار‌‌، ایمان‌‌، کمال طلبی‌‌، تقوا‌‌، تزکیه‌‌، شکرگزاری‌‌، حسن خلق‌‌، زیباگرایی‌‌، مسئولیت پذیری اشاره نمود و به سوال اصلی پژوهش که عوامل ارتقای سلامت معنوی از منظر امیرالمؤمنین علیه‌السلام است پاسخی ارائه نمود‌.

انقلاب اسلامی ایران بر مبنای اصول حق و عدالت شکل گرفته است. با این وجود، از همان ابتدا، دشمنان این انقلاب با تحریف واقعیت‌ها، ایجاد شبهات و فتنه‌انگیزی در پی خدشه‌دار کردن ماهیت آن و ایجاد گسست بین مردم و انقلاب بوده‌اند. آن‌ها با فتنه‌انگیزی و دروغ‌پراکنی سعی دارند تا نه تنها در مسیر انقلاب اسلامی انحراف ایجاد کنند، بلکه علاقه‌مندان به این نهضت را نیز از آرمان‌های خود سرد کنند. در این میان، نقش رهبری انقلاب اسلامی به عنوان عنصر هدایت‌گر و بصیرت ‌بخش امت، اهمیتی ویژه دارد. این پژوهش با هدف بررسی و تبیین شاخص‌های بصیرت در ابعاد مختلف (فرهنگی، اقتصادی و سیاسی) از دیدگاه آیت‌الله خامنه‌ای و ریشه‌یابی این شاخصه‌ها در کلام و سیره امام علی علیه‌السلام انجام شده است. از این رو، این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و اسنادی، به بررسی این موضوع پرداخته است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که بصیرت، به عنوان یک مفهوم کلیدی، در ادبیات حکمرانی آیت‌الله خامنه‌ای جایگاه ویژه‌ای دارد. این مفهوم دارای ابعاد گوناگون است که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: فرهنگ، سیاست و اقتصاد. هر یک از این ابعاد نیز دارای شاخصه‌های فرعی نظیر معنویت، عقلانیت و عدالت هستند که در تعامل و ارتباط متقابل با یکدیگر قرار دارند. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که این شاخصه‌های اصلی و فرعی بصیرت، ریشه در سخنان و سیره امام علی علیه‌السلام دارند و این امر بر اهمیت و جایگاه این مفهوم در نظریه‌پردازی تمدن نوین اسلامی تأکید می‌کند. در واقع، این پژوهش نشان می‌دهد که رهنمودهای مقام معظم رهبری در زمینه بصیرت، برگرفته از آموزه‌های دینی و اندیشه والای امام علی علیه‌السلام است و می‌تواند راهگشای جامعه اسلامی در مواجهه با چالش‌های داخلی و خارجی باشد.

خداوند در زبان عربی معادل «اللّه» می باشد و در ترکیبی خاص به معانی چون صاحب و مالک نیز به کار رفته است و ذات آن جامع تمامی کمالات و منزه از همه ی کاستی ها می باشد در تعریف از خداوند تاحدی که در توان انسان باشد یکی از موارد مهم سفارش شده در آموزه های دینی می باشد و خداوند نیز راههایی برای رسیدن به این تعریف در نظر گرفته است بنابراین راه برای تعریف خداوند برای انسان وجود دارد با توجه به این اهمیت و ضرورت در تعریف خداوند در این تحقیق به بررسی تطبیقی تعریف خداوند از منظر امام علی( ع) و سنت آگوستین پرداخته ایم. امیرالمؤمنین در کلام و رفتار جایگاه ویژه‌ای نزد مسلمانان و شیعیان دارد و در مقابل، سنت آگوستین جایگاه ویژه‌ای نزد مسیحیان دارد. با توجه به بررسی های صورت گرفته نتایج تحقیق نشان می دهد، در حالی که تعاریف خداوند هم در اندیشه امام علی (ع) و هم آگوستین، معتقد بر سرمدیت است، اما سنت آگوستین تعریف خود را بر مبنای تثلیث بنا نهاده است ولی در مقابل در تعاریف امام علی (ع)، چنین مفهومی از کثرت درباره خداوند نفی توحید است و با آنچه در منابع برجای مانده از ایشان که در امتداد قرآن است، وجود دارد، بیگانه است، زیرا که شرک، شریک قائل شدن برای خدا است، که در اندیشه امام علی نوعی بی‌ایمانی قلمداد می‌شود. امیر المومنین، در احادیث و روایات، به‌طور مکرر و قاطعانه بر یگانگی مطلق خداوند تصریح می‌کند، بنابراین احتمال شراکت شخص دیگری در حاکمیت یا ذات او و خدا ره سه دانستن، همانند آنچه که در اندیشه تثلیث آگوستینی است، را رد می‌نماید.