جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نوشته حاضر پیرامون ولایت ائمه اطهار (ع) در موضوعی بحث می کند که مورد توافق اکثریت فرق اسلامی است. ولایت ائمه(ع) در ساحت علم و فهم دین بر همگان روشن است. همین ویژگی باعث شده است که تطبیق بین فریقین در قالب همیشگی آن صورت نگیرد‏‏ ، بلکه به مقدمات مورد توافق فریقین بدون اصرار بر جدا کردن سرفصلها و منابع پرداخته شده ، سپس لوازم و نتایج آن استخراج شده است. رویکرد تقریبی در نوشته حاضر بدین صورت اعمال شده است که بر نقاط مشترک اسلامی بیشتر تمرکز شده است و نهایتا نتیجه نیز تابع همین رویکرد است‎ ؛ با این ملاحظه که فضایی پیش روی امت اسلامی گشوده شده است که پیروی از آن موجب ارتقای فرهنگ اسلامی خواهد شد و آن التزام علمی و عملی به ولایت علمی ائمه اطهار (ع) است.

تعطیل نزد عرفا اهمیت ویژه ای دارد، به گونه ای که در توصیفات آنها از حق تعالی به عنوان موضوع عرفان مانند: غیب الغیوب، باطن مطلق و مجهول مطلق، حضور مستقیم و بارز دارد؛ گویی در نخستین گام، عرفان نظری با تعطیل سروکار دارد. در اصطلاح، تعطیل عبارت است از عدم امکان شناخت حق تعالی. تعطیل به دو روی یک سکه می ماند که یکی، سلب و نفی معرفت است و دیگری اثبات غایت معرفت؛ اولی مدلول مطابقی است و دومی مدلول التزامی. رسش به تعطیل، شناخت غایت معرفت را آشکار می سازد. بنابراین، تعطیل در واقع مسئله شناسایی مرزی میان دو معنای ملازم همدیگر است: معنای سلبی (امتناع شناخت) و معنای ایجابی (امکان شناخت). نگارندگان در این پژوهش، با رویکرد معرفت شناختی و روش توصیفی-تحلیلی، به ساحت های مختلف تعطیل پرداخته و آشکار می سازند که تعداد و تعدد ادله شرعی ، عقلی و کشفی، عنایت ویژه عرفا به مسئله تعطیل را نشان می دهد و بر اساس آنها، مجاری و مراتب تعطیل نیز شناسایی می شوند. در نهایت، تلاش بر این است تا با استخراج مجموعه ای از مبانی و احکام، تعطیل بصورت یک نظریه سازماندهی گردد.

قاعدة اتحاد عقل و عاقل و معقول از مهمترين قواعد حكمت متعاليه است. اين قاعده هر چند مدتها قبل از آغاز فلسفة اسلامي جزء مسائل فلسفي بوده است، اما فيلسوفان مسلمان رويكردهاي مختلفي را نسبت به آن داشته‌اند. صدرالمتألهين علاوه بر پذيرش اين قاعده، در جهت برهاني كردن آن تلاشهاي فراواني نمود و در اين راه از عنايات الهي نيز بهره جست. او همچنين با استفاده از مباني نظام فلسفي خود، رويكردي نوين در تبيين اين قاعده در دو مقام پايه گذاري كرد و ثمرات مهمي را بر آن متفرع ساخت. پذيرش اينكه نفسِ عاقل هنگام مطلق تعقل بخواهد با معقولات خود يكي گردد، در ابتدا امري مستبعد است و ذهن انسان بدون تمهيدات و مقدمات لازم از قبول برهان قطعي بر آن ابا دارد. به همين دليل به بررسي ادله اين قاعده نپرداخته‌ايم، بلكه يازده مقدمة لازم و بايسته را قبل از اثبات اين قاعده بيان كرده‌ايم بطوريكه در هر بخش، مراد و مدعاي فيلسوفان صدرايي قائل به اتحاد عاقل و معقول را توضيح دادهايم. در نتيجه پس از بررسي اين مقدمات و بايسته‌ها، ذهن آمادة پذيرش برهاني است كه بتواند مدعا را اثبات كند.

چکیدهرعایت آداب حضور از مهم ترین سفارش های انبیا و اوصیای الهی به پیروان حقیقی آنان بوده و هست بدین‌جهت در تحصیل مقام عبودیت ضرورت است که آداب آن را فراگرفت و در تمامی زوایای زندگی خود مراعات نمود در جرگه بندگان خاص الهی وارد شده‌است ﴿فَادْخُلی‏ فی‏ عِبادی‏﴾ . ظرفیت وجودی انسان در معرفت خداوند و عمل به آدابی که بر انسان تکلیف کرده بسیارمحدود است از این‌رو نوشته حاضر با طرح فرضیه آداب از سوی قرآن کریم و تأثیر پذیری نهج‌البلاغه و صحیفۀسجادیه از این کتاب الهی به نحوه کاربرد آداب در زندگی فردی ،اجتماعی و فکری، عملی معرفت منسجمی را به حاضران بار گاه الهی خواهد‌داد وظرفیت وجودی آنها را بالا خواهد برد.نتایج رساله حاضر نشان دهنده توجه انبیا و اولیا دین به این مسئله در تمام حالات زندگی است بنابراین اهمیت رعایت آداب حضور در همه اعمال عبادی خصوصاً نماز مومن نقش اساسی دارد. از منظر او برخی از آداب مقدمه سایر آداب است و در کیفیت بخشی به آنها موثر است. پاره‌ای دیگر ساحت فکر او را از غیر حق پاک نموده تا به اعمالش جلوه ملکوتی بخشد. در نهایت با رعایت آداب عملی عبودیت رب العالمین را به بهترین شکل ممکن به تصویر خواهد کشید و در عین مختار بودن مجری اراده محض الهی است. باید توجه داشت عواملی از درون و برون مانع تحقق ادب حضور است. عمده‌ترین آنها غفلت، هوای‌نفس و شیطان است. با برداشتن این موانع از سر راه آثار ادب حضور در زندگی فردی و اجتماعی حاضر تحقق یافته وی را در خیر و برکت های الهی مستغرق می کند.واژگان کلیدی: حضور، ادب، حاضر، آداب حضور، حضور قلب، قرآن، نهج‌البلاغه و صحیفۀسجادیه

وجود جن و کارکردهای آن از نظرقرآن، سنت و عقل مسأله ای بحثی است که درباره آن سه دیدگاه افراطی، تفریطی و معتدل وجود دارد. برخی به کلی منکر وجود جن شده اند، دسته ای دیگر وجود جن را پذیرفته، اکثر کارهای روزمره خود را منتسب به جن می دانند، نظریه معتدل آن است که اصل وجود جن را از نظر قرآن و ادله عقلی صحیح دانسته، امکان ارتباط و تأثیرپذیری انسان از جن را امری ممکن و پذیرفته شده می داند نگارنده در رساله حاضر، دیدگاه اخیر را برگزیده، با تمسک به ادله عقلی و نقلی و تبیین آرای متقدمان و متأخران، وجود جن را به اثبات رسانده است،‌ همچنین مسآله تسخیر و جن زدگی را مورد بررسی قرار داده، نظرهای "امر بین الامرین" را اتخاذ کرده است.

عقیده به وجود مهدى موعود یک عقیده اسلامى است و از ارکان مذهب امامیه به شمار مى رود، عقیده اى است قطعى که به وسیله اخبار متواتر و قطعى الصدور به اثبات رسیده است لیکن بسیارى از مسایل مربوط به آن نیاز به تحقیق و بررسى دارد و از قبیل طول عمر، غیبت طولانى، علت غیبت، فواید امام در زمان غیبت و دهها مسأله دیگر، این رساله در پى اثبات این مطلب است که غیبت یک امر نو و فوق العاده نیست، بلکه از سنن الهى به شمار مى رود.و در طول تاریخ انبیاء مى توانیم این سنت را مشاهده کنیم، در این نوشتار با بیان مقدمه، و بعد از این که با واژه غیبت آشنا شدیم، مسیله غیبت و سپس اقسام غیبت را بیان کرد، و آنگاه غیبت انبیاء را ذکر نمودیم، تا آنهایى که فکر مى کنند غیبت یک امر فوق العاده است، این اشکال و استبعاد آنان مرتفع شود، بعد از آن مرحله اشتراک و تفاوت است که مهمترین بحث این رساله محسوب مى گردد. در این باب در پى اثبات این مطلب هستیم که همه انبیاء که غیبت داشته اند غیبت اینها با غیبت امام زمان از جهات گوناگون اشتراک داشته و از برخى جهات متفاوت است.و در آخر رساله بحث فلسفه و فواید غیبت را نیز آوردیم، چون بعضى ها اعتراض مى کنند که رهبرى که وجود آن میان مردم نباشد چه فایده اى دارد؟ و چرا یک رهبر الهى باید غیبت اختیار کند، در این بخش آخر این دو مطلب را مدلل به اثبات رساندیم.

یکی از مهم ترین پرسش‌ها در آغاز دینداری، سوال از ضرورت دین‌پژوهی و نیز فائده باور به گزاره‌های دینی در زندگی انسان است. ذهن کنجکاو بشری و تمایلات منفعت-جویانه او، ناخودآگانه می‌پرسد که دین و آموزه‌های دینی قرار است چه روزنه‌ای برای سعادت او نشان دهند و یا کدامین گره از مسیر زندگی را برایش می گشایند؟جواب این پرسش؛ اولا در تبیین علمی رابطه باورهای انسان با رفتارش، و ثانیا در نمایاندن عینی بازتاب این باورها در سبک گفتاری، کرداری و نمود بیرونی زندگی او می-باشد. به عبارت دیگر؛ با توجه به اینکه نمای بیرونی زندگی انسان، بازتابی از عقائد درونی اوست، باور به اینکه سراسر هستی برخاسته از مبدئی نورانی و مهربان می‌باشد، جلوه‌‌ای تازه و حیاتی متفاوت در این نما ایجاد می‌نماید. کسی که باور دارد این جهان در سلطه‌ی خداوندی یکتاست که اولا نیکوترین صفات را دارد و ثانیا هر کاری در خلقت تنها و تنها به او بازمی‌گردد، زندگیش بسیار متفاوت است با کسی که جهان را تیره و تار و بدون مبدأ می-پندارد.آگاهان بر مبانی فکری و آثار منتشر شده از استاد جوادی آملی نیز بر این مطلب اذعان دارند که این دانشمند وارسته نیز نسبت به آثار باور به صفات کمالی پروردگار و توحید افعالی در سبک زندگی بدون دغدغه نبوده‌اند و در بسیاری از سخنان و کتب ایشان می توان به گوهرهائی در این زمینه دست یافت. از جمله مهم‌ترین آثار متجلی شده از این دو باور که در نوشته‌های استاد جوادی به آن اشاره شده است می توان از عبادت عاشقانه و خالصانه، زندگی توأم با علم آموزی و امید، معاشرت کریمانه و مسالمت آمیز با دیگران، مقابله پراستقامت با شیطان و استکبار، احساس امدادهای دائمی الهی و تکیه بر آنها در زندگی یاد کرد.

از جمله چالش‌هایی که فیلسوف در فلسفه با آن روبه‌روست مسئله ارتباط نفس و بدن است. غموض مسئله در تجرد یکی و جسمانیت دیگری است که عقل را به میدان استدلال می‌طلبد. گواه بر این مطلب تلاش اعاظم فلاسفه از گذشته تا کنون است که هر یک به زعم و بضاعت خویشتن در پر کردن این خلأ گامی برداشته‌اند. برخی چون افلاطون، ثنویت محض را مطرح نموده و برخی چون ارسطو قول به وحدت این دو را تثبیت نموده است. و فلاسفه بعدی هم بر مذاق یکی از این دو مسلک طی طریق نموده‌اند.بنابراین از آنجا که تلاش اسلاف در شکل‌گیری آخرین نظریات منسجم و بی نقض و ابرام، قابل چشم‌پوشی نیست، در فصل اوّل این جستار، مسئله رابطه نفس و بدن را از منظر برخی فلاسفه نخستین چون افلاطون و ارسطو و برخی فلاسفه اسلامی چون فارابی و ابن سینا اختصاص دادیم، تا سیر تاریخی بحث تا حدی روشن گردد.شیخ اشراق مکتبی فلسفی که عمدتاً بر پایه شهودات وی است ارائه نمود که عمده‌ترین بخش آن را نظام نوری رقم می‌زند که از آن جهت که وی برای نفس هویت نوری قائل است، قاعدتاً مسئله رابطه نفس و بدن با نظام نوری وی گره می‌خورد که جهت دست‌یابی به نظر وی در این باب به حد لازم به مبانی‌ای چون هویت نور، تعریف نور، اقسام نور، ترسیم هستی براساس نور و جایگاه نفس به عنوان نور مدبر و جایگاه برازخ، پرداخته شده است. در هرم هستی شناسی سهروردی، نفس موجودی نورانی و بدن موجودی برزخ و غاسق و ظلمانی شناخته شده است که نظام فلسفی وی باید پاسخگوی این عدم مسانخت باشد. حکیم سهروردی برای حل نحوه ارتباط نفس نورانی با بدن ظلمانی قابل به وساطت امر سومی به نام روح بخاری می‌شود که همو بستر فیض رسانی از نور مدبر (نفس) به بدن ظلمانی است. وی با توجه به اینکه قائل به حدوث جسمانی و حرکت جوهری نفس نیست، رابطه این دو را براساس شوق و محبت و قهر و غلبه تفسیر می‌کند و البته این، تفسیر عمیقی از مسئله را به دست نمی‌دهد چون این الفاظ ترکیب انضمامی و ارتباط عرضی نفس و بدن را به ارمغان می‌آورد، چرا که در نفس‌شناسی وی، موجودیت و هویت نفس به نفس ناطقه است و بدن و قوا، فروع و اظلال نفس هستند، بنابراین بین نفس و بدن و قوا، دو گانگی مشهود است و بالتبع با وجود این دوگانگی، تفسیر و ترسیمی دقیق از ارتباط یک موجود مجرّد نورانی با موجود مادی ظلمانی ارائه نمی‌شود.ملاصدرا با توجه به مبانی و ابتکارات بدیعی که از خود به نمایش می‌گذارد به سهولت مرز میان موجود مادی و مجرد را بر می‌دارد و دوگانگی موجود در دستگاه فلسفی اشراقی را برای همیشه از سر راه فیلسوف هموار می‌سازد. چه اینکه ایشان با قول به حدوث جسمانی نفس و حرکت جوهری نفس و اشتداد وجود و تشکیک وجود که همگی از اختصاصات فلسفه وی است بر آن می‌شود که نفس موجودی است از عرش تا فرش، یک وجود واحد سیال و پویاست که در ذیل آن بدن و در صدر آن نفس ناطقه است که با حرکت جوهری در ذات خویش از نشئه مادیت محض با طی تبدّلات و تطورات به مرحله تجرد محض بار می‌یابد. و اساساً وحدت نفس با قوا و بدن را مطرح می‌نماید. و به خلاف ترکیب انضمامی و عرضی اشراقی، ترکیب اتحادی و تعلق ذاتی نفس به بدن و علاقه لزومی و نه اتفاقی را بیان می‌دارد.فصل پایانی هم تطبیق آراء این دو فیلسوف سترگ در مسئله رابطه نفس و بدن است و اینکه این دو حکیم چه نقاط افتراق و اشتراکی در این مسئله دارند و تأثیر مبانی هر یک در حل مسئله به چه میزان موفق بوده است. البته در عین اینکه سهروردی سعی وافری در حل این مسئله غامض نموده ولی به دلیل فقدان مبانی صدرایی نتوانست تبیین موفقی ارائه نماید تا اینکه صدرالمتألهین حرف نهایی را در فلسفه اسلامی و فلسفه غرب برای خود رقم زد.

این پژوهش به بررسی غایت اخلاق در دو رویکرد فلسفی و عرفانی در مکتب اخلاق اسلامی و با تاکید بر دیدگاه دو اندیشمند بزرگ فلسفه و عرفان یعنی ابن سینا و ابن عربی می پردازد و درصدد مقایسه دو دیدگاه و جستجوی نقاط مشترک و نقاط اختلافی دو دیدگاه و تعیین نقاط ضعف هر دیدگاه و نسبت آن ها با دیدگاه اسلامی است . در این پژوهش به آراء سایر اندیشمندان فلسفه و عرفان نیز اشاره شده است ولی ساختار کلی رساله بدنبال بررسی آراء دو اندیشمند فوق الذکر است .