جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش در زمینه اندیشه اجتماعی-سیاسی ایران معاصر و با رویکردی مبتنی بر مطالعات فرهنگی صورت گرفته است. تاکید بر اولویت عوامل فرهنگی، به ویژه اندیشه‌پردازی اجتماعی-سیاسی در چنین مطالعاتی به معنی نادیده گرفتن نقش عوامل ساختاری و عینی در حوزه‌های "سیاست- قدرت" و "اقتصاد- کار" نیست، بلکه از طرفی به دلیل محدودیت‌های پژوهشی و همچنین آثار ارزشمندی است که در این زمینه‌ها وجود دارد و از طرف دیگر علاوه بر تاکید بر نقش میانجی حوزه "فرهنگ– زبان" برای حوزه‌های دیگر، خلاقیت فکری اندیشه‌پردازان معاصر را در مسیر مدرنیته ایرانی به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل ساختاری تغییر و تحول وجود اجتماعی برجسته ساخته است.موضوع اصلی این رساله «تبیین مفهوم "پراکسیس" در نظریه بازگشت به خویشتن علی شریعتی» است؛ مسئله‌مندی یا پروبلماتیک جریان فکری بازگشت به خویشتن در نزد صاحب‌نظران و ضرورت مطالعه آن به واسطه رویکردی انتقادی و مبتنی بر پراکسیس، که در اینجا به عنوان محور اصلی مطالعه اندیشه اجتماعی-سیاسی در نظر گرفته شده است، پیش از هر چیز اقتضا می‌کرد که بستر اندیشه‌پردازی معاصر ایران به واسطه رهیافت رئالیسم انتقادی مورد توجه قرار گرفته و دوره‌های مختلف آن به صورت فرآیند تاریخی مبتنی بر تداوم و گسست همزمان در نظر گرفته شود. پس از انجام چنین ضرورتی ترسیم جایگاه محوری نظریه بازگشت به خویشتن در سیر کلی اندیشه‌پردازی شریعتی مورد توجه قرار گرفته است. این موضوع به واسطه تلفیقی که از نوع‌شناسی اندیشه او با اولویت‌های نظری و عملی فعالیت‌هایش به دست آمده، انجام شده و نهایتاً به مقومات سه دستگاه فکری "ایدئالیسم ذهنی" (48-1343)، "ایدئالیسم عینی" (50-1348) و "پراگماتیسم ارزشی" (56-1350) در اندیشه او اشاره شده است. علی‌رغم تشابه موضوعات و محوریت نظریه بازگشت به خویشتن در دوره‌های مختلف اندیشه‌پردازی او آنچه این دستگاه‌های فکری را از یکدیگر متمایز ساخته، علاوه بر تغییر ترکیب مقومات و چارچوب‌های فکری‌اش در زمینه‌های "هستی‌شناسی-انسان‌شناسی" و "معرفت‌شناسی-روش‌شناسی"، استفاده از الگوهای مختلف دیالکتیکی در اندیشه‌پردازی او است. این الگوهای مختلف به ترتیب بر اولویت پراکسیس نظری بر مبنای فهم و شناخت، تجدید حیات یا رنسانس اسلامی با هدف ایجاد مکتبی آگاهی- رهایی‌بخش و نهایتاً بر اولویت پراکسیس عملی به منظور ایجاد ایدئولوژیی نجات‌بخش (رهایی+ رستگاری) تاثیر گذاشته است.متون اصلی‌ای که شریعتی در آنها مستقیماً نظریه بازگشت به خویشتن خود را مطرح ساخته است نیز در انطباق با سیر کلی اندیشه‌پردازی اوست؛ بنابراین علی‌رغم توجه وگرایش اولیه اندیشه او به مبانی تئوریک رابطه دیالکتیکی "من" و "دیگری" که بر اساس مفاهیمی چون خویشاوندی، امانت، دوستی، ارادت، تعارف، بازشناسی و ... که بر اساس قرائتی وجودگرایانه از مذهب و عرفان می‌توانست مبنایی برای طرح نظریه شهروندی به عنوان پراکسیس هستی‌شناسانه و راه حلی بیناسوژه‌ای(Intersubjectivity) باشد؛ وی از طرفی با محدود ساختن این رابطه به حوزه مذهب و عرفان و از طرف دیگر با محوریت بخشیدن به مفاهیمی چون"استعمار"، "ایدئولوژی" و "روشنفکر" از گسترش این رابطه به سطحی فروملی اجتناب ورزیده و با رویکردی تقلیل‌گرایانه به سیاست نهایتاً پراکسیس را در نظریه بازگشت به خویشتن خود به سطح حادثی (Actual) عمل فرو کاسته است.

هدف از انجام این پژوهش بررسی تطبیقی اندیشه علی شریعتی و سیدحسن نصر با تاکید بر نگرش به دین و روش شناسی بود که از روش توصیفی و کتابخانه ای استفاده و روش تحلیل محتوا استفاده گردید. نتایج مطالعات پژوهش نشان داد که دین شناسی و اصول سنت گرایی سیدحسن نصر را می توان به شش بخش تقسیم کرد: حکمت خالده، وحدت متعالی ادیان، کثرت گرایی دینی، گرایش به تصوف، انتقاد از غرب و اعتقاد به علم و هنر قدسی، ولی دین مورد اعتماد شریعتی استک انسانی، مسئولیت آور، تعهد آفرینف ظلم ستیز، معترض، رسالتمند و در تقابل با شرک اجتماعی، روش های شناخت شریعتی عبارت ند از: الگو شناسی، تیپ شناسی و اسطوره شناسی به همراه بازگشت دوباره به متون اصلی دین است. از نظر شریعتی ایدئولوژی موتور محرکه دین است و نوعی فرهنگ جهت دار محسوب می شود که حس مسئولیت پذیری و تعهد را در انسان ها ایجاد می کند. پیامبران به عنوان برجسته ترین پیام آوران ایدئولوژی هستند اما حسین نصر عقیده دارد نهع تنها اثرات، بلکه شالوده های تمدن مدرن را باید بی اعتبار ساخت؛ از این رو با مدرنیسم شریعتی که به نظر او اسلام را تا حد یک ایدئولوژی صرف تقلیل می دهد، سخت مخالف است. افکار و روش های مطالعه نصر در چهار محور صورت بندی می شود عبارت اند از: الف- احیای سنت خای اصیل فکری ایران از راه جان بخشی دوباره به فلسفه و عرفان اسلامی؛ ب- هشدار دادن به ایرانیان در مورد سرشت علم، فلسفه و فن آوری غربی و خطرهایی که اخذ آنها برای فرهنگ ایران به بار آورد و بدین وسیله توانا ساختن ایرانیان به اینکه غرب از دیدگاهی انتقادی و نه از روی عقده حقارت بنگرند؛ ج- آگاه ساختن ایرانیان از فرهنگ ها و تمدن های آسیا به عنوان وزنه ای متعادل سازنده در برابر نفوذ تمدن غرب؛ د-کوشش در ایجاد راهی که از طریق آن حفظ اصالت فرهنگی ایران در برابر فرهنگ نوآوری و علوم غربی امکان پذیر گردد ولی افکار و روش های مطالعه شریعتی در سه محور صورت بندی می شود که عبارت است از: الف- شریعتی، به عنوان احیا کننده مذهبی ب-شریعتی، به عنوان یک مصلح اجتماعی ج-شریعتی، به عنوان یک جامعه شناس.کلیدواژه: شریعتی، سیدحسین نصر، روش شناسی، نگرش به دین، جامعه شناسی.

بمنظور بررسی تاثیر افکار دکتر علی شریعتی بر روی دانشجویان دانشگاه شیراز، پس از مطالعه کتابهای وی و انجام یک مطالعه مقدماتی، از عده‌ای که دانشجویان خواسته شد که نظرات و عقاید خود را در باره دکتر علی شریعتی بیان کنند. براساس این بررسی و مطالعه پرسشنامه‌ای تنظیم و همراه با سئوالاتی در مورد خصوصیات شخصی و خانوادگی دانشجویان برای 500 نفر از دانشجویان دانشکده‌های مختلف دانشگاه شیراز که بطور تصادفی انتخاب شده بودند فرستاده شد. از پرسشنامه‌های فرستاده شده 200 پرسشنامه تکمیل و عودت داده شد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان میدهد که : 1 - 95 درصد از کل دانشجویان شرکت کننده در این تحقیق با آثار دکتر علی شریعتی آشنا بودند. 2 - کتابهای دکتر شریعتی در ایجاد احساس مسئولیت در برابر انقلاب ، تزکیه نفس و خودسازی، نظم منطقی در بحثها، افزایش سطح آگاهی و انتقال آنها بدیگران، گرایش به اسلام و درک فهم کامل اسلام راستین، و نقاب برگرفتن از چهره کریه رژیم طاغوتی موثر بوده است . 3 - عده نسبتا زیادی (67 درصد) از آزمودنی‌های این تحقیق برای مطالعه و خواندن کتاب‌های مرحوم دکتر شریعتی (قبل از انقلاب) حاضر به هر گونه مواجهه با خطر و فداکاری بوده‌اند. 4 - عده معتنابهی (79 درصد) از آزمودنی‌های این تحقیق نقش دکتر شریعتی را در ایجاد زمینه فکری برای بثمررسیدن انقلاب اسلامی به رهبری امام‌خمینی و موثرتر از دیگران (آیت‌الله طالقانی، استاد مطهری، آل احمد و ...) دانسته هرچند که دیگران را نیز در این امر خطیر سهیم دانسته‌اند. 5 - بنظر آزمودنی‌های این تحقیق سهم دکتر شریعتی در کل انقلاب بطور متوسط 22 درصد بوده است . 6 - عده معتنابهی از آزمودنی‌های این تحقیق کتابها "پدر و مادر ما متهمیم" (77 درصد)، "فاطمه فاطمه است " (73 درصد) و "آری این چنین بود برادر (70 درصد) را خوانده‌اند. 7 - آزمودنی‌های این تحقیق تقریبا" همه کتابهای دکتر را در یک ردیف دانسته و بطور پراکنده کتابهای دکتر شریعتی را انتخاب نموده‌اند و در عین حال کتاب اسلام‌شناسی (24 درصد) و پدر و مادر ما متهمیم (15 درصد) و فاطمه فاطمه است (14 درصد) را بر دیگر کتابهای دکتر شریعتی ترجیح داده‌اند. 8 - عقیده آزمودنی‌های این تحقیق در باره تاثیر کتابهای دکتر شریعتی در بوجودآوردن زمینه فکری این انقلاب پراکندگی نظرات آنها را در این باره میرساند. و دراین زمینه عده معدودی کتاب شهادت (5ˆ19 درصد) و "تشیع علوی و صفوی" (13 درصد) و اسلام‌شناسی (5ˆ12 درصد) را موثرترین دانسته‌اند.

چکیدهشریعتی و سروش دو تن از متفکران بسیار تاثیرگذار بر روند تحولات اندیشه در جامعه ایرانی در نیم قرن اخیر هستند که شناخت اندیشه سیاسی این دو، نیازمند آشنایی با فضای سیاسی و جریان تطور و شکل گیری اندیشه ی سیاسی آنان می باشد. این پژوهش با هدف مقایسه اندیشه سیاسی علی شریعتی و عبدالکریم سروش بر اساس الگوی چهاروجهی(مشاهده بحران، تشخیص علل بحران، راه حل شناسی و بازسازی ذهنی جامعه مطلوب) توماس اسپریگنز انجام شده است. نویسنده با استعانت از روش شناسی توماس اسپریگنزو با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای درپی پاسخ به این سوال اصلی می باشد که «اندیشه سیاسی علی شریعتی و عبدالکریم سروش چه شباهت ها و تفاوت هایی با یکدیگر دارد؟» هم چنین به این نکات نیز می پردازیم: علی شریعتی و عبدالکریم سروش بحران زمانه را چگونه مشاهده می کردند؟ ریشه های بحران را در چه می بینند و نظر آن ها چه شباهت ها و تفاوت هایی با هم دارد؟ راه حل این دو متفکر برای حل بحران پیش آمده چیست؟ جامعه ی مطلوب مورد نظر آنان چه ویژگی هایی دارد؟در پاسخ به سوالات فوق، شریعتی و سروش جامعه ایران عصر خویش را دچار بحران عقب ماندگی مادی و معنوی می دانند که از این جهت نظرشان به هم شباهت دارند و با توجه به متفاوت بودن زمان زیست و نیز زمینه ها و سرچشمه های فکری و روش شناختی مختلف، در تشخیص علل، راه حل ها و ترسیم جامعه مطلوب به نتایج متمایزی رسیده اند. پس از مشاهده بحران عقب ماندگی جامعه عصر خویش، به متن تاریخ رفته تا علل به وجود آمدن چنین بحرانی را بررسی کنند که در این راستا شریعتی، الیناسیون فرهنگی و سرمایه داری را علت عقب ماندگی و سروش ایدئولوژیک بودن دین و حکومت را منشا عقب ماندن جامعه می دانند. واکاوی علل مشکلات در آرای آن ها منجر به اتخاذ راه حل های بازگشت به خویشتن اسلامی، پروتستانیسم اسلامی و ایدئولوژیک کردن دین از سوی شریعتی و ایجاد معرفت دینی بجای دین، تکثرگرایی و عقلانیت انتقادی دینی از سوی سروش گردید. آن ها در مرحله ى بعد جامعه ی آرمانی خود را ارائه می دهند که در این میان، شریعتی به جامعه ی توحیدی مبتنی بر اصل امت- امامت و سروش به یک مردم سالاری دینی مبتنی بر عقلانیت اشاره می کند..

بسمه تعالیدانشگاه آزاد اسلامی – واحد تهران مرکزیدانشکده : روانشناسی و علوم اجتماعی×××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××کد شناسایی پایان‌نامه : 10120619902003

اسلام‌خواهی و اسلام‌گرایی اجتماعی و سیاسی در دوره معاصر در هر دو حوزه و بستر فرهنگی خواص و عوام جامعه دچار فعل و انفعالات بسیار شده است. اما آنچه از دید این پژوهش مورد اهمیت بوده نوع سیاست‌ورزی روشنفکران است که با هدف معین و از روی قصد و نیت خاصی با تغییر یا ایجاد نگرش‌ها، رفتارها و روش‌ها در برخوردهای اجتماعی متن جامعه سعی در تحول در معنای زندگی دینی اینان دارد.در حالی که دین تبلیغ شده توسط علما و روشنفکران با مفاهیم انتزاعی سر و کار دارد دینی که در عرصه زندگی روزمره جریان دارد به تمامی درگیر با واقعیات عینی است. به این صورت آنچه در عالم واقع در جامعه جریان دارد تخریب و تحقیر منطق زندگی و دین روزمره مردم توسط خواص است در حالی که بسیاری از اخلاقیات، عواطف، ادراکات، کنش‌ها و واکنش‌ها، و اصول عملی تحت تاثیر ایمان و اعتقادات دینی و ضمن زندگی روزمره شکل می‌گیرد. به این ترتیب یکی از محورهای عمده فعالیت روشنفکران دینی برای آزاد کردن مردم از محدودیت‌های سنتی دینی، خرافه‌زدایی و معطوف کردن توجهات به ابعادی از دین بوده که مورد غفلت واقع شده‌اند. اما در راستای این وظیفه روشنفکری در تلاش برای گرفتن عنصر احساس و عاطفه، و عقلانی کردن و آگاهی‌بخشی به دین آنان، جوهره و اصالت این دین را می‌ستاند در عین اینکه چیزی را جایگزین آن نمی‌کند. و اینگونه است که شکاف میان این دو خوانش متفاوت از دین عمیق می‌گردد.بنابراین بر خلاف گرایش غالب امروزه روشنفکران که زندگی و دین روزانه مردم عادی را امری ثانویه، فرعی و غیراصیل می‌پندارند، باید با استفاده از نگرش عمل‌گرایانه و عقل‌گرایی حداقلی، پایگاهی معرفت‌شناسانه برای دین توده مردم در نظر گرفت و به این سان بازتولید اخلاقی و تجدید اصالت آن را در سطوح مختلف و مقاطع زمانی گوناگون تضمین و تقویت کرد.

پایان نامه حاضر از روش تطبیقی بهره می برد وجهت پاسخ به سوالات فوق، بر اساس چارچوب نظری به بررسی چهار شیوه ی تلاقی سیاست و انسان شناسی پرداخته شد. سپس طبق همین چهار شیوه به بررسی تاثیر انسان شناسی بر افکار سیاسی مطهری و شریعتی پرداخته شد

عدالت یک مفهوم اصلی در اندیشه سیاسی است . در طول تاریخ، یکی از اساسی‌ترین آمال انسان تحقق بخشیدن به این آرمان بوده است . از دیدگاه تاریخی و نظری مکاتب و اندیشه‌های گوناگون بشری و الهی، راه‌حلهای متفاوتی برای تبیین و استقرار عدالت ارائه کرده‌اند. موصوف عدالت در طول تاریخ دچار تغییر و تحول بوده است . در اندیشه قدیم، عدالت از آفرینش و دار وجود به انسان و مدینه تعمیم داده می‌شد. در اندیشه سیاسی جدید، عدالت به عنوان صفت اجتماع در اندیشه‌های سوسیالیستی و وصف رفتار انسان در اندیشه‌های لیبرال، مورد بحث قرار گرفت . برای تحقق عدالت ، در اندیشه سوسیالیستی تاکید بر برابری اقتصادی، و در لیبرالیسم، برابری سیاسی یا برابری در قدرت مورد توجه بوده است . نخبگان فکر و فرهنگی جهان اسلام در دوره جدید، واکنش‌های متفاوتی به تعبیرهای نوین عدالت نشان دادند. دکتر علی شریعتی و سید قطب با تاثیرپذیری از تبیین رادیکال یا سوسیالیستی عدالت به جمع آن با اسلام پرداختند. اعتقاد ما بر این می‌باشد که در آراء این دو اندیشمند مسلمان، عدالت دارای مفهوم کمابیش مشابهی بوده است . با این فرض به بررسی و مقایسه شباهت‌ها و تفاوت‌های برداشت آنها از عدالت پرداخته‌ایم. مهمترین تشابه این دو متفکر در تبیین مفهوم عدالت ، تاکید آنها بر توزیع عادلانه امکانات و ثروتها در جامعه یعنی "عدالت توزیعی" می‌باشد. علاوه بر این، در ابعادی مانند برابری در آزادی، برابری در مقابل قانون و برابری نژادی نیز مشابه بوده‌اند. از طرف دیگر، درحالی که دکتر شریعتی با رهیافتی علمی و جامعه شناسانه، تعریفی طبقاتی از عدالت به دست می‌دهد، سید قطب با رهیافتی متشرعانه و سنتی، عدالت را به عنوان برابری عام انسانی تعریف می‌کند.

پژوهش حاضر به منظور بررسی اهداف و روشهای تربیتی از دیدگاه دکتر علی شریعتی انجام گرفته است .روشاین پژوهش توصیفی است . سوال اصلی این است که: اهداف و روشهای تربیتی از دیدگاه دکترشریعتی کدامند؟ سوالات ویژه نیز در این تحقیق عبارتند از: 1-دیدگاه انسان شناسی دکتر شریعتی چیست؟ 2-اهداف تربیتی در خصوص ارتباط انسان با خدا از دیدگاه دکتر شریعتی چیست؟ 3- اهداف تربیتی در خصوص ارتباط انسان با خود از دیدگاه دکتر شریعتی چیست؟ 4- اهداف تربیتی در خصوص ارتباط انسان با مردم از دیدگاه دکتر شریعتی چیست؟ 5- اهداف تربیتی در خصوص ارتباط انسان با طبیعت از دیدگاه دکتر شریعتی چیست؟ 6- روش های تربیتی از دیدگاه دکتر شریعتی چیست؟در فصل چهارم این سوالات در سه بخش پاسخ داده شد.دکتر شریعتی تربیت را بدون در نظر گرفتن شناخت انسان غیر ممکن میداند و برای پی بردن به آراء تربیتی اونیز باید ابتدا دیدگاه انسان شناسی او بررسی شود که در بخش اول از فصل چهارم مفصلاً به آن پرداخته شده است.در بخش دوم از این فصل به استنباط اهداف تربیتی از دیدگاه دکتر شریعتی پرداخته شده و در آن اهداف تربیتی را به چهار قسمت طبقه بندی کردیم، که شامل اهداف ویژه ی ما در این تحقیق نیز میشود .1- اهداف تربیتی در خصوص ارتباط انسان با خدا: پرستش خدا ، تقرب به خدا. 2- اهداف تربیتی در خصوص ارتباط انسان با خود: خود آگاهی ، خود سازی ، انسان شدن ، کرامت ، فلاح ، آزادی ، اخلاص وجودی، چیرگی روح خدایی در انسان ، سعادت در دنیا و آخرت. 3- اهداف تربیتی در خصوص ارتباط انسان با مردم، که خود بر چهار بعد است: الف) اقتصادی : عدالت اقتصادی ، تامین نیاز های مادی از طریق کار. ب) سیاسی : دادن حق انتخاب آزاد به مردم ،مبارزه ی سیاسی . ج)اجتماعی: عدالت اجتماعی ،احساس مسئولیت در قبال سرنوشت مردم.د) فرهنگی : بازگشت به ارزشهای پیشین در تربیت، حفظ هویت و فرهنگ ملی و اسلامی خویش (مبارزه با از خود بیگانگی )4-اهداف تربیتی در خصوص ارتباط انسان با طبیعت :شناسایی طبیعت و دستیابی به تکنو لوژی و صنعت.در بخش سوم از فصل چهارم به استنباط روش های تربیتی از دیدگاه دکتر شریعتی پرداخته شد و هشت روش از آثارایشان استنباط گردید.این روشها عبارتند از:روش سخنرانی ، روش تشبیه و تمثیل ، روش قصه گویی ، روش بحث و گفتگو ، روش الگو سازی ، روش مقایسه ای (مکاتب و فرهنگ غرب و شرق)، روش تفکر و تعقل ، روش توسل به خدا.

چکیده ندارد.