جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در نظام اشراقی، اشیاء هستی در دو دسته‌ی نور و ظلمت جای می‌گیرند. امّا تحقق در این نظام، چیزی جز ظهور که ویژگی منحصر نور است، معنا نمی‌شود و از سوی دیگر، میان نور و ظلمت رابطه علّی تعریف می‌شود. حلّ اشکالاتی از جمله توجیه‌ناپذیر بودن تحقق در موجوداتی که ظهور ندارند و یا عدم سنخیت نور و ظلمت را باید در ارتباط علّی ظلمت با نور و ارتباط هر دو با تحقق و هستی جست. سهرودی، منشأ صدور عالم ظلمانی جسم را ظهور فقر ذاتی نوراقرب می‌داند که به تبع ظهور کمالات نورالانوار برای وی ظهور می‌یابد. در نظر وی «ظهور فقر» و «تحقق عالم جسم»، تمایز مصداقی نداشته و همین ظهور تبعی در نگاهی دیگر، تحقق عالم جسم است. پس نور، واسطه در عروض تحقق برای ظلمت شده‌است و تحقق ظلمت به تحققی مستقل از تحقق نور نیست. لذا چیستی و نحوه‌ی تحقق ظلمت تا حدود زیادی قابل تطبیق با چیستی و نحوه‌ی تحقق ماهیت می‌شود. در پاسخ به اشکال سنخیت نیز، «سنخیّت ظلّی» یعنی تابعیّت مطلق و محاکات ظلمت از نور مطرح می‌شود. در این رویکرد، «صدور» نیز از معنای ایجاد موجوداتی مستقل و مباین به معنای عرفانی «ظهورِ» مظاهری غیرمستقل تغییر پیدا می‌کند. تعابیر دیگر عالم جسم نیز می‌توانند با این نگاه به رابطه‌ی نور و ظلمت سازگار باشند. «ظلمت» اشاره به ذات تاریک جسم دارد که جز با ظهوری تبعی قابلیّت تحقق نمی‌یابد. «برزخ»، در معنای حالت ثانوی، می‌تواند منع تحقق مرتبه‌ای ضعیف‌تر بعد از خود را نشان داده و در معنای حیلولت معرفت‌شناختی، می‌تواند حجاب بودن عالم جسم و در معنای حیلولت وجودشناختیِ برگرفته از آموزه‌ی صیرورت افلاطونی، بینابینی ظلمت را میان ظهور مستقل و عدم ظهور محض بنماید. «ظل» به معنای تابع در تحقق، رابطه‌ی علّی نور و ظلمت را نشان می‌دهد. در مجموع، تبیین ظلمت به عنوان «حدّ و مرز نور در مرتبه‎ی عالم جسمانی»، می‌تواند شاهدی باشد بر وحدت‌انگاری هستی‌شناسی حکمت اشراق و آن را از منتسب شدن به «ثنویت‌فلسفی» یا ثنویت در سنخیّت مبرا کند.

خیال از دو جنبه هستی شناسانه و معرفت شناسانه، حائز اهمیت است. مکتب فکری اهل مشاء، فاقد بررسی هستی شناسانه آن به معنای اعتقاد به عالم خیال به عنوان یکی از عوالم هستی است. پس از طرح نظریه عالم خیال توسط سهروردی بر اساس عقاید حکمای ایران باستان و نظریات فرزانگان یونان، در فلسفه اسلامی با مخالفت عده ای از فلاسفه و نقد آن و موافقت و پذیرش آن توسط عده ای دیگر از فلاسفه، مواجه شد و از حکمت اشراق وارد هستی شناسی حکمت متعالیه گردید.شیخ اشراق و صدرالمتألهین در بررسی هر دو جنبه هستی شناسانه و معرفت شنناسانه خیال، مشترک هستند. ایشان هر دو، عوالم هستی را متناظر مراتب ادراک دانسته و ادراک خیالی را در ارتباط با عالم خیال توجیه میکنند.

نور به عنوان موضوع فلسفه ی اشراق ، رمز و نمادی است از آگاهی و خودآگاهی . برخلاف فلسفه های رسمی دیگر که موضوعشان وجود است ، مدار فلسفه ی سهروردی مساله ی علم است و علم و آگاهی جز در سایه‌ی اشراقات انوار افاضه شده ازجانب نورالانوار بواسطه ی جبرئیل/روح القدس میسر نمی باشد . سهروردی در داستان رمزی آواز پرجبرئیل با دیدگاهی مشائی-اشراقی یک دوره مباحث معرفت شناسی و جهان شناسی را مطرح کرده که سالک توانسته به عالم مثال وارد شود و پس از ورود به عالم مثال با جماعتی از عقول/فرشتگان مواجه شده و این مواجهه از طریق ادراک خیالی (شهودخیالی) صورت می گیرد و نهایتا با آخرین عقل از سلسله ی طولیه که همان عقل فعال است ،سخن می گوید .اتصال و ارتباط نفس ناطقه ی سالک به عقل فعال منجر به آن شده است که سالک بتواند از طریق این اتصال به معرفت حقایق علوی و روحانی عالم عقول نائل شود . عقل فعال/جبرئیلبا توجه به نقش محوری که در این داستان دارد ،در معرفت شناسی معطی علم است و در جهان شناسی واهب الصور است و در واقع پیوند دهنده ی معرفت شناسی اشراقی به جهان شناسی اشراقی است و این رساله در واقع بیان یک دوره مختصر جهان شناسی و معرفت شناسی مشائی است که به عنوان فلسفه‌ی رایج سهروردی به زبان اشراق بیان نموده . در این داستان سهروردی طی ابتکاری بدیع و بی نظیر جهان شناسی و معرفت شناسی دوگانه (اشراقی –مشائی)را ارائه داده است و در عین حال تلاش نموده که به زیباترین و دقیقترین وجه ممکن تقریب بین دونظام فلسفی مشائی و اشراقی را صورت بندد. واژگان کلیدی : معرفت شناسی ، جهان شناسی ، عقل فعال ، آواز پر جبرئیل

در طول سیر تاریخ فلسفه و حکمت، طرح نظریه‌ی "مُثل" از جانب افلاطون، نخستین نغمه‌ای بود که قلمرو هستی را از محدوده‌ی عالم محسوسات به عالم ماوراء محسوسات گسترش داده و دایره‌ی دید بشر را از تنگنای ادراکات حسی به عالم لایتناهی ادراک معقولات بسط داد. از سوی دیگر توجه کامل حکمای اسلامی به اندیشه " مُثل" و دفاع از آن از سوی برخی از حکما مانند سهروردی، انگیزه‌ای شد تا این اندیشه مورد توجه و بررسی قرار گیرد. افلاطون "مُثل" را متعلَّق اصلی علم می‌دانست و چون طبق نظر وی "مُثل" حقایق عینی‌اند، برای مُثل از حیث هستی‌شناسی، جایگاهی خاص قائل است. از سوی دیگر سهروردی نظریه‌ی عقول عرضیه را که برگرفته از "مُثل" افلاطونی است، جهت تبیین صدور کثرات مادی ارائه کرده است. وی عقول عرضیه را سلسله ای از انوار مجرد می‌داند که در انتهای عقول طولیه واقع شده و در عرض هم‌اند و از نظر وی ادراک نفس از طریق شهود عقول عرضیه،صورت می‌گیرد. در این پژوهش در پی‌آنیم درباره‌ی معنا، اثبات، ویژگی‌های مُثل و بررسی جایگاه مُثل در نظام هستی شناسی و معرفت شناسی این دو حکیم به بررسی بپردازیم.

چکیدهمعرفت‌شناسی از منظر شیخ اشراق حکیم سهروردی و ملاصدرا به کوششنجمه روستاییشیوه اصلی تحقیق حاضر چنین است که: نحوه حصول معرفت و تطابق ذهن و عین از منظر شیخ اشراق و ملاصدرا چگونه است؟ معرفت از مسائل مهم حکمت اشراق است. معرفت در نظام حکمت اشراق به واسطه " اضافه اشراقی" بین مدرِک و مدرَک صورت می‌گیرد. نور در این حکمت اساس شناخت است. به این معنی که حضور و ظهور، اساس ادراک بوده و علم اشراقی نیز ناظر به این معنی است. هم‌چنین، از آن‌جا که در حکمت صدرائی معرفت، گونه‌ای از وجود است. بنابراین، بسیاری از مسایل معرفت‌شناسی در گرو هستی‌شناسی معرفت است؛ در این پژوهش پس از کلیات بررسی می‌شود که هر دو فیلسوف دستیابی به شناخت را ممکن می‌دانند. هم‌چنین شیخ اشراق علم را حصول اضافه اشراقیه می‌داند و در علم به جزئیات و صور خیالیه طرف اضافه نفس را عالم مثال منفصل می‌داند و در علم به کلیات طرف اضافه را عقول عرضیه و مثل نوریه می‌داند. علم حق به اشیاء و به ذات خود و علم نفس به ذات خویش و هم‌چنین تعقل جواهر مجرد کیف نفسانی نیست. لذا در علم به غیر آن هم در علم انفعالی صورت علمیه ملازم با فعل و انفعال نفسانی و اضافه به خارج است. لذا نفس در تکامل جوهری به اعتبار تجرد برزخی، متصل به عالم مثال شده و صور خیالی را شهود می‌کند. صور عقلی رشح وجود عقل مجردند و مرتسم در نفس نمی‌باشند و نفس در مقام صعود به عالم مجردات با عقل مجرد و مثال نوری متحد شده و در نتیجه این اتحاد حقایق و معارف کلی را شهود می‌نماید. هم‌چنین تطابق ذهن و عین در دو مقام علم نفس به ادراکات حسی، خیالی و عقلی است. سهروردی معتقد است ادراک حضوری را که به اضافه اشراقی حاصل می‌شود، مجال غیبت در آن نیست و درباره ادراک شیء غائب از انسان بیان می‌کند که صورت و مثال حقیقت آن در انسان حاصل می‌شود. اما بنا بر اصالت وجود، علم حصولی در سایه علم حضوری تحقق می‌یابد و علم حضوری به قوا و آلات است که مبدأ علوم حصولی است. هم‌چنین شیوه تحقیق حاضر به روش توصیفی - تحلیلی است.کلید واژگان: علم و معرفت، علم حضوری و حصولی، اتحاد عاقل و معقول

چکیده ندارد.

حکیم و عارف قرن ششم شیخ شهاب الدین یحیی بن حبش سهروردی موسس حکمت اشراقی نظریه ی سلسله مراتب وجود را حفظ کرد ولی چارچوب هستی شناسی ابن سینا را از وجود به نور تبدیل کرد و با همین تغییر بنیادی شرحی از تعالیم عرفانی و باطنی و بسیاری از موضوعات فلسفی را ارائه نمود. برای آشنایی با تفکر اشراقی ابتدا باید رموز فکری او را که همه نشأت گرفته از نور است بیان کرد ، به همین جهت برای فهم بهتر افکار او فصولی بر مبنای جهانی شناسی، معرفت شناسی، نفس شناسی و حکمت وحیانی نوشته شده تا بیشتر با نمادهای عرفانی که در آثار او دیده می شود، آشنا شد. اصالت نور بر اهمیت هستی شناختی آن نخستین بار ازطریق تفکر اشراقی و نظریه تأله پدید آمد. اساس معرفت شناسی اشراقی علم حضوری و معرفت به خود است.این نظریه او آشتی بین فلاسفه مشائی و نظریه ذوقیه افلاطون است. نظام معرفت شناسی فلسفی در نهایت راه، اشراق است. معرفتی که بدون واسطه و میانجی حاصل می گردد و نفس قادر است مستقیماً به واسطه حضور خودش در ارتباط با عقل فعال واقعیات را بشناسد. معرفت النفس، بنیان معرفت شناسی اشراقی است. شناخت نمادهای عرفانی در آثار سهروردی، دریچه ای جدید به شناخت جدید تفکر او و درک بهتر حکمت ایرانی و وحیانی است. او طالبان حکمت اشراق به حفظ عوالم الهی و ترک مناهی و امور بیهوده راهنمایی می کند. عرفان سراسر ورای ذوق و تجربه است و عارف کسی است که به جای دانستن به دنبال رسیدن و چشیدن است. عرفان یعنی ، فرارفتن از تجارب روزمره و کسب حالاتی که به زندگی رنگی متعالی و معنوی بخشد. حکیم سهروردی کوشید تا پیوند عقل استدلالی با عشق به تعالی را بیان کند.کلید واژه : سهروردی ، حکمت ، اشراق ، عرفان ، معنویت ، نور ، نورالانوار ، شرق و غرب معنوی ، تصوف .

کثرت عقول و تبیین وساطت بین خداوند و خلق او، مسئله‌ای دیرین در فلسفه و تفکرات فلسفی است، و همیشه ذهن فلاسفه را به خود مشغول کرده است. چگونگی صدور کثرات از واحد، فلاسفه را بر آن داشته است که، تبیین‌های متفاوتی را باتوجه به عقاید دینی خود مطرح کنند. این پژوهش با روش تحلیلی و توصیفی، سه فیلسوف مطرح در الهیات اسلامی و الهیات مسیحی را مورد بحث قرار می‌دهد.

آداب و مناسک در رهبانیّت مسیحی و تصوّف اسلامی شباهت هایی دارند. در رهبانیت مسیحی، کتاب قاعده نامه بندیکت به موضوع آدابِ رهبانی پرداخته است.بندیکت قدیس در حدود 480 میلادی در نورسیا ایتالیا متولد شد و در حدود 547 میلادی در شهر مونتکاسینو ایتالیا در گذشت. او بنیانگذار دیرهای متعدّدی در ایتالیاست و همچنین معروف ترین قاعده نامه رهبانیت اثر اوست.این کتاب نسبتاً کوچک از یک مقدمه و 73 باب تشکیل شده است. دستورات این قاعده نامه درباره ساختار، اداره و مدیریت دیر و همچنین درباره حیات روحانی و دنیوی راهبان به مدت 15 قرن معتبر و عملی بوده است.در واقع این کتاب قاعده نامه بندیکت بود که نظام رهبانیت اروپا را قالب ریزی کرد و در نسل های متمادی برای راهبان و راهبه ها مورد احترام بود. در این کتاب به شیخ دیر و سایر مسئولان صومعه توصیه هایی می شود و فضائل اصلی رهبانیت معرفی می گردد، فضائلی از قبیل: اطاعت، سکوت ، تواضع و غیره .اما در تصوّف کتاب های متعدّدی درباره آداب وجود دارد. از جمله کتاب «عوارف المعارف سهروردی». سهروردی از بزرگان مشایخ متصوّفه ایران است که در آغاز تحصیلاتش، به آموختن حکمت و فلسفه و کلام علاقه مند بوده اما سپس به تصوّف و عرفان روی آورد. تأثیر وجود شیخ در نشر و توجیه و تنزیه تصوّف فوق العاده و پر حاصل بود . ایشان در کتاب عوارف المعارف به آداب سیر و سلوک عارفان و سنن و معارف صوفیان پرداخته است. کتاب فوق مشتمل بر یک مقدّمه کوتاه و شصت و سه باب است از جمله ابواب کتاب می توان به عناوین زیر اشاره نمود: منشأ علوم صوفیان، شرح حال صوفیان و اختلاف در طریقت آنان، ماهیّت تصوّف، ادب و جایگاه آن در تصوّف، آداب حضرت الهیّت، آداب و مقدّمات طهارت، آداب خوردن طعام ، آداب پوشیدن لباس ، آداب نوم و ... . در مقایسه آداب این دو طریق صوفیانه می توان موارد زیر را در کنار هم قرار داد. مثلاً تعداد اوراد در هنگام شب زنده داریدر رهبانیّت با آداب نوم در تصوّف، مقدار مناسب غذا در رهبانیّت با اَکل در تصوّف، لباس و کفش برادران در رهبانیّت با خرقه در تصوّف، ایّام صیام و پرهیز در رهبانیّت با آداب صیام و روزه در تصوّف، صومعه، دِیر و کلیسا در رهبانیّت با خانقاه در تصوّف و ... قابل مقایسه می باشد. کلیدواژگان: رهبانیّت مسیحی، بندیکت، قاعده نامه، تصوّف، عوارف المعارف، سهروردی، آداب، مقایسه.