جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

گسترةدین اسلام یکی از مباحثی است که بین اندیشه‌وران و روشنفکران دینی از گذشته تابه‌حال موردبحث جدی بوده است. کانون اختلاف بیشتر بر سر امکان تحقق آن با نیازهای زمان است، چون بیشتر علمای اسلام فی‌الجمله تردیدی در اصل کمال و جامعیت اسلام و شمول آن بر نیازهای دنیوی و اخروی ندارند و اجمالاً جامعیت را پذیرفته‌اند هرچند درباره تعریف جامعیت و گستره آن وحدت نظر وجود ندارد، لذا در این مقاله با رویکرد توصیفی- تحلیلی و روش اسنادی، پس از ارائه تعریفی از اسلام، مراتب، گونه‌ها و نظریه‌های جامعیت مرور شده و با پذیرش دیدگاه جامعیت همه‌جانبه، چهارچوبی برای تحقق آن و امکان پاسخ‌گویی به نیازهای فکری و اجتماعی انسان معاصر مبتنی بر آرای امام خمینی و جوادی آملی ارائه گردیده است.

آیت‌الله جوادی آملی از جمله متفکرانی است که به ماجرای کربلا و قیام اباعبدالله (ع) توجه ویژه‌ای داشته است. ایشان علاوه بر سخنرانیهای متعدد در این خصوص، کتابی را نیز تحت عنوان «شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی» منتشر کرده است. ایشان به جنبه‌های مختلف حرکت امام حسین پرداخته و از آن سخن گفته‌اند.

اندیشه‌های جدید در خصوص قرآن، می‌کوشد تا این پیام الهی را با معیارهای بشری مورد ارزیابی و داوری قرار دهد. این رویکردها اگر چه با علم امروز به مواجهه با قرآن می‌پردازد اما بعضاً با موازین قرآنی سازگاری ندارد. آیت الله جوادی آملی از جمله مفسرانی است که این ایده‌های جدید را مقبول نمی‌داند. ایشان با معیار قرار دادن متن قرآنی، می‌کوشد تا به تفسیر قرآن بپردازد.

آیت‌الله جوادی آملی به عنوان یک فیلسوف و فقیه اسلامی به موضوع خداشناسی با انگاره‌های سنتی توجه می‌کند. ایشان تعالیم دینی را در راه خداشناسی پیش می‌کشد و از آن برای ترسیم منظومه‌ای در خداشناسی بهره می‌گیرد. اگر چه آیت‌الله جوادی آملی مشخصاً در موضوع اختفای الهی سخنی به میان نیاورده است، اما موضع ایشان در مواجهه با خداشناسی، می‌تواند ما را به نگرش ایشان در خصوص اختفای الهی نیز واقف کند.

از جمله مباحث مربوط به اسلامي‌سازي علوم، تأثير بحث قلمرو دين بر چگونگي اسلامي‌سازي علوم است. نظر به تفاوت ديدگاه آيت‌الله جوادي آملي و آيت‌الله مصباح يزدي دربارة گسترة دين، اين مقاله، به دنبال مقايسة تأثير عملي اين اختلاف‌نظر، بر فرايند اسلامي‌سازي علوم است. اين مقاله با رويكرد تحليلي و واكاوي اسنادي به بررسي موضوع در سه مقام انتخاب مسئله، فرضيه‌يابي و داوري مي‌پردازد. نتيجة‌ پژوهش حاكي از آن است که در فرايند اسلامي‌سازي، طبق هر دو مبنا، بايد از طريق ادلة عقلي، نقلي و تجربي، مسائل و مبادي علوم را اثبات يا نقد کرد. اما بر‌خلاف ديدگاه آيت‌الله جوادي، از نگاه آيت‌الله مصباح، برخي از اين موارد، با اينكه بايد مورد استفاده قرار گيرند، اما ديني نيستند.

کیفیت و نحوه وجودی نفس از مسائل چالش برانگیز فلسفی کلامی است. فلاسفه و بیشتر متکلمان با تمسک به ادله عقلی و نقلی از تجرد نفس دفاع کرده‎اند؛ در مقابل، اغلب دین‎پژوهانِ نقل‎محور نیز با تأکید بر ادله نقلی از جسمانیت نفس جانب داری می‌کنند. با توجه به این تقابل، در این مقاله تلاش شد تا ادله نقلی مسأله به صورت مستقل مورد ارزیابی قرار گیرد. نویسنده برای نیل به این مهم، از نظرات آیت‎الله جوادی آملی بهره جسته و با روش کتابخانه‎ای، ابتدا مهم‎ترین ادلّه نقلی تجرد نفس را استخراج و سپس تحلیل و ارزیابی نموده است. نتیجه مقاله به روشنی نشان داده است که بر خلاف دیدگاه دین-پژوهانِ نقل‎محور، بیشتر ادله نقلی مورد استناد فلاسفه، به ویژه با تبیین و تحلیل آیت‌الله جوادی‌آملی، بر تجرد نفس دلالت دارند.

مرجعیت علمی قرآن کریم، به معنای اثرگذاری معنادار در علوم سیاسی، از مباحث مهم و نیازمند کنکاش فراوان است؛ از جمله پژوهش­های مهم، نمایاندن این مرجعیت بر پایه نظریه علم دینی است. در این مقاله نظریه علم دینی آیت الله جوادی­آملی به عنوان نظریه‌ای جامع مورد استفاده قرار گرفته است. مسئله ما این است که نظریه علمی­دینی ایشان با چه کاربستی می‌تواند به مثابه چارچوبِ نظریِ مرجعیت علمی قرآن کریم در دانش‌سیاسی قرار گیرد؟ ادعای مقاله این است که نظریه علم دینی آیت­الله جوادی­آملی با ویژگی‌های منحصر به فرد، مناسب‌ترین چارچوب نظری برای نشان دادن مرجعیت علمی قرآن کریم در علوم انسانی و طبیعی است. تبیین جامع نظریه در مراحل شش‌‌گانه، تحلیل محتوایی و تلفیق مراحل هم‌خوان در چگونگی کاربست آن در مرجعیت علمی قرآن، مهم‌ترین دستاورد این پژوهش است. این هدف با توسعه در منابع کشف دین، توسعه در مفاهیم علم، عقل و دین؛ و با روش تنفیذ، امضا و استنباط فروعات از اصول کلی صورت گرفته و چگونگی تحقق آن در علوم سیاسی به تصویر کشیده می‌شود.

واقع‎نمایی یافته‎های ذهن و چگونگی آن، از مسائل اساسی معرفت‌شناسی است. به نظر می‎رسد در فلسفه صدرالمتألهین، واقع‎نمایی ذهن به دو شکل کلی مطرح شده است؛ تطابق عوالم و تطابق ماهوی میان وجود ‎ذهنی و وجود‎ خارجی. اما به دلیلِ گوناگونی تعابیر از ماهیت در آثار صدرا، شارحان حکمت‎صدرایی به مساله چیستی ماهیت و نوع رابطه آن با وجود توجه ویژه داشته و هر کدام تحلیل و تدقیق خاصی ارائه کرده‎اند. در این مقاله به تقریر و تبیینات آیت‎الله جوادی‎آملی و استاد مصباح‎یزدی متمرکز شده و سعی کرده‎ایم با روش توصیفی‎تحلیلی به چگونگی تطابق ذهن و عین از دیدگاه این دو شارح متاخر حکمت متعالیه بپردازیم؛ یافته های تحقیق چنین است که ایشان با توجه به نقش ماهیت و مفاهیم ماهوی در واقع نمایی ذهن، ملاک بودن ماهیت برای شناخت، و نوع رابطه ماهیت با وجود درحکمت صدرایی، معتقدند ماهیت صرفا ظهور ذهنی داشته، در خارج هیچ تحققی ولوبالعرض ندارد و جایگاه آن فقط در ذهن است؛ از این رو ماهیت ذهنی فقط حاکیِ از واقعیت خارجی بوده و مطابقت عینی بین ماهیت ذهنی و واقعیت خارجی معنا ندارد؛ بین ذهن و خارج تنها مطابقتِ‎حکایی برقرار است.

سلطه و رهایی از مفاهیم اصلی در فلسفه و علوم اجتماعی است. در حکمت اسلامی نیز این مسائل نیاز به تبیین و تحلیل دارند. مسئله این مقاله تبیین سلطه و رهایی در حکمت اسلامی با تقریر و تبیین آیت‎الله جوادی‎آملی است. نوشتار حاضر با روش دیالکتیکی همراه با نقدِدرون‎ماندگار به تبیین مسئله فوق می‌پردازد. مراد از سلطه، سلطه ناشی از عقلانیت ابزاری است که هرچند ابتدا در دنیای مدرن با نشانه‌های چون ازخودبیگانگی و شیءوارگی نمایان شد، اما اینک سراسر جوامع انسانی را درنوردیده و معضلی برای کل انسانیت به شمار می‌آید. بر مبنای حکمت اسلامی باید ریشه‌های سلطه و رهایی را در دیالکتیک طبیعت و فطرت جستجو کرد. راهکارهای برون رفت از سلطه را نیز در تعامل عقل و نقل در بعد معرفت‌شناختی و برساخت‎اجتماعیِ واقعیت بر مبنای تعامل و تعادل فطرت و طبیعت؛ و تعامل عقل و نقل پی‌گیری کرد. از این منظر سلطه اجتماعیِ ناشی از ساختارهای اجتماعیِ مبتنی بر طبیعت، توحش‌گرا است و رهایی در صورتی تحقق می‌یابد که ساختارهای اجتماعی ذیل تعادل فطرت و طبیعت مورد نقددرون ماندگار بر مبنای خواسته‌های فطری قرار گیرند.

پژوهش حاضر با هدف بررسی الگوی تعلیم و تربیت قرآنی بر مبنای دیدگاه های آیت الله جوادی آملی به شیوه تحلیلی توصیفی و با استفاده از مراجعه به منابع کتابخانه ای و اسنادی انجام گرفت. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که الگوی تعلیم و تربیت قرآنی از منظر آیت الله جوادی آملی را می توان در سه حوزه اصلی مبانی (انسان شناختی، معرفت شناختی)، اهداف (غایی، واسطه ای و جزئی) و روش شناسی تقسیم بندی نمود. از جمله مبانی انسان شناختی تعلیم و تربیت قرآنی می توان به جایگاه خلیفه اللهی انسان، ساحت مادی و ملکوتی انسان و لزوم توجه به دو ساحت انسان در نظام تعلیم و تربیت اشاره کرد. مبانی معرفت شناختی تعلیم و تربیت قرآنی در دیدگاه آیت اله جوادی آملی نیز ناظر بر امکان حصول معرفت، شیوه های مختلف کسب معرفت و ... است. اهداف نیز در دیدگاه ایشان در سه حوزه اهداف غایی و متعالی (عبودیت، شکرگزاری، احسن عملا)، اهداف واسطه ای (ایمان، تقوا، تذکر، علم ورزی) و جزئی (شناختی، عاطفی و رفتاری) قابل تقسیم بندی است. همچنین در دیدگاه ایشان 6 شیوه و روش عمده برای تعلیم و تربیت نیز قابل استخراج است که از جمله تعلیم و تربیت از طریق آیات و نشانه ها، قصه گویی، الگو پردازی، انذار و تبشیر، تمثیل و مجادله این روش ها محسوب می گردند. بر مبنای یافته های این پژوهش پیشنهاد گردید که الگوی جامعی از نظام تعلیم و تربیت قرآنی بر مبنای نظریه های محققین اسلامی همچون آیت الله جوادی آملی تدوین و شیوه های علمی و عملی پیاده سازی این نظام های تعلیم و تربیت در جوامع اسلامی مورد بررسی قرار گیرد.