جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علامه مجلسی رحمه الله علیه یکی از بزرگترین و شهیر ترین علماء شیعه در قرون اخیر است. کارنامه ی علمی او گویای همه چیز است و همین از او یک متکلم، محدث و صاحب نظر بزرگ ساخته است. نظرات علامه مجلسی (رحمه الله علیه) در مباحث و ابواب گوناگون علمی از گذشته مورد بحث جوامع علمی بوده است. یکی از مباحث مهمی که از قدیم الایام در بین علماء و متکلمین شیعه مورد بحث و بررسی بوده، مبحث شناخت خداوند متعال است. همچون دیگر علماء، علامه مجلسی (رحمه الله علیه) نیز در گنجینه ی گرانبهای علمی که از خود بجای گذاشته، درباره این موضوع نیز صحبت ها و بیانات گران سنگی از خود به جای گذاشته است. تحقیق پیش رو در صدد این است که رویکرد علامه مجلسی رحمه الله علیه در باب شناخت خداوند متعال را در چهار فصل پیش رو تبیین و تحلیل نماید. در فصل اول به مباحث مربوط به کلیات موضوع و مفهوم شناسی و تعریف رویکرد های حدیثی و فلسفی و همچنین زندگینامه علامه مجلسی رحمه الله علیه پرداخته شده است. در فصل دوم به بیان راه های شناخت خداوند متعال و همچنین براهین اثبات خداوند متعال از دیدگاه علامه مجلسی رحمه الله علیه و تمسک او به استفاده از ادله نقلی در باب اثبات خداوند پرداخته شده است. در فصل سوم به بیان صفات خداوند متعال در کتب علامه مجلسی رحمه الله علیه و تقسیم بندی ایشان از صفات پرداخته شده و در نهایت در فصل چهارم به تبیین و تحلیل رویکرد علامه مجلسی (رحمه الله علیه) در باب شناخت خداوند متعال پرداخته شده و همچنین رویکرد ایشان تبیین شده است. علامه در مطالب خود، مباحث عقلی و فلسفی را گنجانده و از آنها به کرات استفاده نموده است. علامه رویکرد اخبارگرایانه را دارد اما اخباری محض نیست. ایشان هم عالمی عقل گرا بوده و هم توجه به اخبار داشته، و هر دوی این رویکردها از آثار ایشان قابل اخذ است.

کتاب مرآه العقول فی شرح اخبار آل الرسول، اثر علامه محمد باقر مجلسی، شرحی بر کلیه‌ی روایات کتاب الکافی کلینی است. علامه مجلسی در خلال شرح روایات، به بررسی واژه‌های غریب در احادیث نیز پرداخته است. با توجّه به اهمیت شناخت واژگان غریب در فهم کلام معصومان و کمبود منابع غریب الحدیث در شیعه، این طرح با شناسایی، استخراج و نهایتاً تنظیم الفبایی ریشه واژگان غریب الحدیث موجود در این شرح، در صدد تدوین غریب الحدیثی جامع از این اثر ارزشمند است. برای فهم بهتر واژه‌ی غریب، بخشی از حدیث که این واژه در آن قرار داشته تقطیع و آدرس روایت از کتاب الکافی چاپ 8 جلدی دارالاسلامیه نیز استخراج شده است. پژوهش حاضر به واژگان غریب جلد 19 کتاب مرآه العقول (از کتاب المعیشه بَابُ دخول الصوفیه علی أبی عبد الله (ع) تا پایان باب النوادر از کتاب المعیشه) اختصاص یافته که علاوه بر استخراج تعداد 292 واژه از 272 ریشه، منابع علامه در شرح این واژگان نیز مشخص شده است. در این جلد بیشترین منابع علامه برای شرح واژگان را به ترتیب کتب لغت و غریب الحدیث تشکیل می‌دهند. طبق تصریح علامه مجلسی وی در این جلد بیشترین استفاده را در بین کتب لغوی از کتاب‌ القاموس المحیط و در کتب غریب الحدیث از کتاب النهایه فی غریب الحدیث و الاثر داشته است.

کتاب مرآه العقول فی شرح اخبار آل الرسول، اثر علامه محمد باقر مجلسی، شرحی بر کلیه‌ی روایات کتاب الکافی کلینی است. علامه مجلسی در خلال شرح روایات، به بررسی واژه‌های غریب در احادیث نیز پرداخته است. با توجّه به اهمیت شناخت واژگان غریب در فهم کلام معصومان و کمبود منابع غریب الحدیث در شیعه، این طرح با شناسایی، استخراج و نهایتاً تنظیم الفبایی ریشه واژگان غریب الحدیث موجود در این شرح، در صدد تدوین غریب الحدیثی جامع از این اثر ارزشمند است. برای فهم بهتر واژه‌ی غریب، بخشی از حدیث که این واژه در آن قرار داشته تقطیع و آدرس روایت از کتاب الکافی چاپ 8 جلدی دارالاسلامیه نیز استخراج شده است. پژوهش حاضر به واژگان غریب ثلث دوم جلد 25 کتاب مرآه العقول (از ابتدای حدیث 5 در صفحه 70 تا انتهای حدیث 26 در صفحه162) اختصاص یافته که علاوه بر استخراج تعداد 255 واژه از 230 ریشه، منابع علامه در شرح این واژگان نیز مشخص شده است. در این جلد بیشترین منابع علامه برای شرح واژگان را به ترتیب کتب لغت و غریب الحدیث تشکیل می‌دهند. طبق تصریح علامه مجلسی وی در این جلد بیشترین استفاده را در بین کتب لغوی از کتاب‌ القاموس المحیط فیروزآبادی و در کتب غریب الحدیث از کتاب النهایه فی غریب الحدیث و الاثر ابن جزری داشته است.

کتاب مرآه العقول فی شرح اخبار آل الرسول، اثر علامه محمد باقر مجلسی، شرحی بر کلیه‌ی روایات کتاب الکافی کلینی است. علامه مجلسی در خلال شرح روایات، به بررسی واژه‌های غریب در احادیث نیز پرداخته است. با توجّه به اهمیت شناخت واژگان غریب در فهم کلام معصومان و کمبود منابع غریب الحدیث در شیعه، این طرح با شناسایی، استخراج و نهایتاً تنظیم الفبایی ریشه واژگان غریب الحدیث موجود در این شرح، در صدد تدوین غریب الحدیثی جامع از این اثر ارزشمند است. برای فهم بهتر واژه‌ی غریب، بخشی از حدیث که این واژه در آن قرار داشته تقطیع و آدرس روایت از کتاب الکافی چاپ 8 جلدی دارالاسلامیه نیز استخراج شده است. پژوهش حاضر به واژگان غریب نیمه اول جلد 22 کتاب مرآه العقول (از کتاب الذبائح بَابُ ما تذکی به الذبیحه تا پایان بَابُ الحبوب از کتاب الاطعمه) اختصاص یافته که علاوه بر استخراج تعداد 211 واژه از 199 ریشه، منابع علامه در شرح این واژگان نیز مشخص شده است. در این جلد بیشترین منابع علامه برای شرح واژگان را به ترتیب، کتب لغت و غریب الحدیث تشکیل می‌دهند. طبق تصریح علامه مجلسی وی در این جلد بیشترین استفاده را در بین کتب لغوی از کتاب‌ القاموس المحیط فیروزآبادی و در کتب غریب الحدیث از کتاب النهایه فی غریب‌الحدیث والأثر ابن اثیر جزری داشته است.

کتاب مرآه العقول فی شرح اخبار آل الرسول، اثر علامه محمدباقر مجلسی، شرحی بر کلیه‌ی روایات کتاب الکافی کلینی است. علامه مجلسی در خلال شرح روایات، به بررسی واژه‌های غریب در احادیث نیز پرداخته است. با توجّه به اهمیت شناخت واژگان غریب در فهم کلام معصومان و کمبود منابع غریب الحدیث در شیعه، این طرح با شناسایی، استخراج و نهایتاً تنظیم الفبایی ریشه واژگان غریب الحدیث موجود در این شرح، درصدد تدوین غریب الحدیثی جامع از این اثر ارزشمند است. برای فهم بهتر واژه‌ی غریب، بخشی از حدیث که این واژه در آن قرار داشته تقطیع و آدرس روایت از کتاب الکافی چاپ 8 جلدی دارالاسلامیه نیز استخراج‌شده است. پژوهش حاضر به واژگان غریب جلد 26 کتاب مرآه العقول از حدیث 143 تا آخر حدیث332 (از ابتدای باب حَدِیثُ زَیْنَبَ الْعَطَّارَه از کتاب الروضه تا پایان باب لما ذا صارت الشمس أشد حراره من القمر؟از کتاب الروضه) اختصاص یافته که علاوه بر استخراج تعداد 211 واژه از 198 ریشه، منابع علامه در شرح این واژگان نیز مشخص‌شده است. در این محدوده بیشترین منابع علامه برای شرح واژگان را به ترتیب کتب لغت و غریب الحدیث تشکیل می‌دهند. طبق تصریح علامه مجلسی وی در این محدوده بیشترین استفاده را در بین کتب لغوی از کتاب‌ الصحاح و در کتب غریب الحدیث از کتاب النّهایه فی غریب الحدیث و الاثر داشته است.

کتاب مرآه العقول فی شرح اخبار آل الرسول، اثر علامه محمد باقر مجلسی، شرحی بر کلیه‌ی روایات کتاب الکافی کلینی است. علامه مجلسی در خلال شرح روایات، به بررسی واژه‌های غریب در احادیث نیز پرداخته است. با توجّه به اهمیت شناخت واژگان غریب در فهم کلام معصومان و کمبود منابع غریب الحدیث در شیعه، این طرح با شناسایی، استخراج و نهایتاً تنظیم الفبایی ریشه واژگان غریب الحدیث موجود در این شرح، در صدد تدوین غریب الحدیثی جامع از این اثر ارزشمند است. برای فهم بهتر واژه‌ی غریب، بخشی از حدیث که این واژه در آن قرار داشته تقطیع و آدرس روایت از کتاب الکافی چاپ 8 جلدی دارالاسلامیه نیز استخراج شده است. پژوهش حاضر به واژگان غریب جلد 21 کتاب مرآه العقول (از کتاب العقیقه بَابُ فضل الولد تا پایان بَابُ القنبره از کتاب الصید) اختصاص یافته که علاوه بر استخراج تعداد 231 واژه، منابع علامه در شرح این واژگان نیز مشخص شده است. در این جلد بیشترین منابع علامه برای شرح واژگان را به ترتیب کتب لغت و غریب الحدیث ها تشکیل می‌دهند. طبق تصریح علامه مجلسی وی در این جلد بیشترین استفاده را در بین کتب لغوی از کتاب‌ قاموس المحیط و در کتب غریب الحدیث از کتاب النهایه فی غریب الحدیث داشته است.

تحقیق حاضر سعی دارد با مطالعه أثار کلامی باقی مانده از شیخ صدوق به ویژه «الاعتقادات»، و شیخ مفید و علامه مجلسی به بررسی وجوه اشتراک و افتراق این سه اعلام پیرامون اوصاف الهی بپردازد و داوری های علامه مجلسی بین شیخ صدوق و شیخ مفید را در این عرصه روشن سازد. لذا پژوهش حاضر از نوع نظری می باشد و به سبک تحلیلی - توصیفی به استخراج آرای مذکور اعم از اوصاف ذاتی و فعلی و خبری به روش کتابخانه ای پرداخته است. مواردی همچون مفهوم شناسی اوصاف ذاتی و فعلی مثل اراده و اوصاف خبری مثل کشف ساق، ید، رضا، غضب، مکر و... از دیدگاه این سه متکلم با رویکرد های متفاوت رو به رو شده است. شیخ صدوق در این عرصه آیات را بیشتر به کمک روایات تاویل می کند ولی شیخ مفید علاوه بر روایات رویکرد عقلی را هم در آن موارد جاری کرده و در برخی موارد عدم فهم درست را از طرف شیخ صدوق پیرامون روایت مطرح می کند. ولی علامه مجلسی با این که محدث است از هر دو روش استفاده می نماید. شیخ مفید در برخی موارد مانند «جنب الله» «وجه الله» «رضا و غضب الهی» دیدگاه شیخ صدوق را پذیرفته و در برخی موارد نظر او را رد کرده است همچون «کشف ساق» که شیخ صدوق آن را به معنی ظهور نور از حجاب دانسته ولی شیخ مفید این نظر را رد کرده و آن را کنایه از «حسابرسی» دانسته است. از طرفی هم علامه مجلسی در همان مورد دیدگاه نهایی خود را بیان نکرده، طریق توقف را اختیار کرده است. علامه در موارد دیگر هیچ یکی از دو طرف را مقبول ندانسته نظر خود را بیان کرده است مثل «ید الله» در آیه «یا إِبْلِیسُ ما مَنَعَکَ أَنْ تَسْجُدَ لِما خَلَقْتُ بِیَدَیَّ»‌ ایشان تاویل خود را بر خلاف شیخ صدوق و شیخ مفید بیان کرده و منظور از دو دست را به معنی نهایت توجه و اکرام الهی به خلقت حضرت آدم (ع) دانسته است. اما در برخی موارد دیدگاه ایشان ظاهرا متعارض به نظر می رسد ولی با تامل می توان بین دو دیدگاه را جمع کرد مثل اختلاف بین شیخ صدوق و شیخ مفید پیرامون «نسیان» که اولی آن را به معنی جزا دادن و دومی آن را به معنی ترک و تاخیر انداختن معنی کرده اند در حالی که معنی جزا از نسیان با معنی ترک از جهت مفهومی چندان در تعارض نبوده و قابل جمع می باشد. چنانکه ترک و تاخیر انداختن خیری نوعی جزا به شمار می آید.

کتاب مرآه العقول فی شرح اخبار آل الرسول، اثر علامه محمد باقر مجلسی، شرحی بر کلیه‌ی روایات کتاب الکافی کلینی است. علامه مجلسی در خلال شرح روایات، به بررسی واژه‌های غریب در احادیث نیز پرداخته است. با توجّه به اهمیت شناخت واژگان غریب در فهم کلام معصومان و کمبود منابع غریب الحدیث در شیعه، این طرح با شناسایی، استخراج و نهایتاً تنظیم الفبایی ریشه واژگان غریب الحدیث موجود در این شرح، در صدد تدوین غریب الحدیثی جامع از این اثر ارزشمند است. برای فهم بهتر واژه‌ی غریب، بخشی از حدیث که این واژه در آن قرار داشته تقطیع و آدرس روایت از کتاب الکافی چاپ 8 جلدی دارالاسلامیه نیز استخراج شده است. پژوهش حاضر به واژگان غریب جلد بیست وپنج کتاب مرآه العقول (حدیث 1 تا 4 از ابتدای رساله أبی عبدالله إلی أصحابه تا انتهای خطبه لأمیر المؤمنین و هی خطبه الوسیله) (ص5 تا 70) اختصاص یافته که علاوه بر استخراج تعداد 239 واژه از 213 ریشه، منابع علامه در شرح این واژگان نیز مشخص شده است. در این جلد بیشترین منابع علامه برای شرح واژگان را به ترتیب کتب لغت و غریب الحدیث تشکیل می‌دهند. طبق تصریح علامه مجلسی وی در این جلد بیشترین استفاده را در بین کتب لغوی از کتاب‌ القاموس المحیط فیروز آبادی و در کتب غریب الحدیث از کتاب النهایه فی غریب الحدیث ابن اثیرداشته است.

علوم ادبی همواره جایگاهی ویژه در میان عالمان دینی داشته، چرا که فهم صحیح قرآن و حدیث مستلزم درک دقیق قواعد زبانی آن است. در این میان، علامه محمدباقر مجلسی با تألیف کتاب ارزشمند بحارالانوار نقشی برجسته در تبیین مفاهیم دینی ایفا کرده است. هرچند این اثر بیشتر به جنبه‌های فقهی، کلامی و تاریخی شهرت دارد، اما بررسی‌های نحوی و صرفی وی نیز در لابه‌لای متون آن قابل توجه است. علامه مجلسی با بهره‌گیری از اصطلاحاتی چون «بیان»، «أقول» و «التوضیح» به تحلیل زبانی احادیث پرداخته، به گونه‌ای نظام‌مند قواعد زبان عربی را در خدمت تفسیر متون دینی به کار گرفته است. تسلط وی بر مباحث ادبی در تمام جلدهای این کتاب مشهود است و این امر تأثیری بسزا در عمق بخشی به فهم حدیث دارد. واکاوی این بُعد از بحار الانوار، گامی مهم در شناخت جنبه‌های علمی و ادبی حدیث به شمار می‌آید. پژوهش حاضر به روش «کتابخانه‌ای» و رویکرد «توصیفی - تحلیلی» در راستای بررسی آراء ادبی علامه مجلسی در جلدهای (30)، (31) و (32) کتاب شریف «بحارالانوار طبعه الوفاء لبنان» و کشف روش ایشان در استفاده از قواعد عربی برای روشن ساختن تاثیر علوم ادبی در فهم دقیق احادیث منعقد شده است. در ابتدا تحقیق به مباحثی حول علامه مجلسی و کتاب بحارالانوار پرداخته شده است. سپس تفاوت معنایی ابواب ثلاثی مجرد و مزید و خصوص باب افعال و تفعیل در آیات و روایات بررسی و تحلیل شده است. در ادامه به فراخور موضوع، مبحث عطف‌بیان و بدل بررسی شده است. و در پایان شماری از کنایات به‌کاررفته در روایات بررسی شده و ضمن تبیین و تفسیر آن‌ها، دیدگاه علامه مجلسی تحلیل شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که وی در شرح خود، گاه کنایه را به معنای لغوی آن به‌کار برده، گاه به معنای اصطلاحی و در برخی موارد نیز اصطلاح کنایه را به جای مفاهیمی چون استعاره و مجاز مرسل استفاده کرده است. پژوهش حاضر نشان میدهد که علامه مجلسی با احاطه کم‌نظیر بر علوم ادبی، از این دانش بمثابه ابزاری کارآمد در تفسیر و شرح احادیث بهره برده است. بااینحال، واکاویهای ادبی او عمدتاً بر پایه بکارگیری قواعد پیشین استوار بوده و کمتر به نوآوری در ارائه نظریههای بدیع یا نقد ساختارهای گذشته پرداخته است. این مطالعه همچنین بر این نکته تأکید دارد که علوم ادبی نقشی بنیادین در فهم دقیق متون دینی ایفا می‌کند و علامه مجلسی با تسلط بر این دانش، توانسته است ژرف‌اندیشانهتر به کشف لایههای معنایی روایات نائل آید.