جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امام حسین‌؟ع؟ ‌ در‌میان شیعیان‌و‌سایر‌فِرق اسلامی، ‌شخصیتی منحصر‌به فردبه دلیل رهبری قیام عاشوراست. پیرامون شخصیت آن حضرت به‌واسطه انتساب ایشان به پیامبر؟ص؟ واهل‌بیت؟عهم؟، از دیدگاه فریقین، قرار داشتن آن حضرت در زمره والاترین اصحاب پیامبر؟ص؟ از دیدگاه اهل سنت و دارا بودن مقام منیع امامت از منظر ‌شیعیان، زمینه‌ها وآثار قیام تاریخی عاشورا، کتاب‌ها وپژوهش‌های فراوانی نگاشته شده است. اگرچه ایشان در زمان حیات رسول خدا‌؟ص؟ سنین کودکی‌خود را سپری می‌کرده‌اند. عواملی از این دست ایجاب می‌کند سخنان منسوب به ایشان مورد مداقّه بیشتر و از حیث سند ومتن مورد ارزیابی قرار گیرد تا سلیم حدیث ایشان از سقیم آن باز شناخته شود؛ از این‌رو پرداختن به نقد ‌سخنان سیاسی‌اجتماعی امام در منابع اهل سنت و احراز اعتبار سندی و محتوایی آن‌ها، جنبه علمی پیدا می‌کنند.

بررسی شخصیت امام حسینg و تاریخ‌نگاری قیام عاشورا همواره محل بحث اندیشمندان مسلمان و بالاخص شیعیان بوده است؛ زیراکه عاشورا بسان نقطه عطفی، تاریخ تشیع را متحول نموده و آثارش تا امروز نیز پابرجاست و نسل‌های مختلف شیعه و مسلمان با تأسی از شیوه و الگوی امام حسینg در تقابل با ظلم و ستم، پرچم ظلم‌ستیزی را در سرتاسر جهان مقابل طاغوتیان برافراشته‌اند؛ و این پررنگ بودن واقعه عاشورا و پرداختن شخصیت امام حسینg تحت عناوین مختلف تاریخی، هنری، اجتماعی و سیاسی، باعث شده تا برخی از مستشرقان که به دلایل مختلف به شیعه‌شناسی روی آورده‌اند، از پرداختن و بررسی شخصیت امام حسینg و قیام عاشورا غافل نگشته و در آثار خود با رویکردهای مختلف آن را مورد مداقه و پژوهش قرار داده‌اند. ازاین‌رو مقاله حاضر با روش توصیفی – تحلیلی و با گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه‌ای و تجزیه و تحلیل محتوایی به موضوع «جریان‌شناسی مستشرقان در مواجهه با تحلیل شخصیت امام حسینg از دوران حیات پیامبر اسلامk تا قیام عاشورا» پرداخته و با حفظ امانت‌داری گزارش‌ها و تحلیل‌های مستشرقان را از این مسئله مورد کنکاش قرار داده و برآمد تحقیق بیانگر آن است که‌ امام حسینg در آثار مستشرقان تنها منحصر به واقعه عاشورا نبوده؛ بلکه در آثار برخی از مستشرقان همچون: لویی ماسینیون، گابریل دانگیری، وچیا والیری و... گزارشاتی از تحلیل شخصیت حضرتg در چهار دوره: 1- دوره نبی مکرم اسلام، 2- دوره خلفای راشدین، 3- دوران امام علیg و 4- دوران امام حسنg دیده می‌شود که البته در پرداختن به دوران امام حسنg برخی از غرض‌ورزی‌ها در آثار مستشرقان دیده می‌شود که سعی بر تحریف تاریخ و حقیقت داشته و در تلاش برای تصویرسازی اختلافی ساختگی بین حسنینc هستند. گروهی از مستشرقان در باب عوامل قیام عاشورا، مسائلی همچون مخالفت با خلافت موروثی بنی‌امیه و دعوت کوفیان از امام حسینg را ازجمله عوامل مهم و تأثیرگذار بر قیام امام حسینg ‌دانسته‌اند. با بررسی آثار برخی از مستشرقان همچون: فرانسیکو گابریلی، انتوان بارا، موسیو ماربین و... مشخص شد که ایشان، همراه داشتن زنان و اطفال حسینg را نمایانگر مظلومیت حضرتg دانسته‌اند و امر به معروف، آزادگی و تن ندادن به ذلت، احیای اسلام را ازجمله اهداف قیام برشمرده‌اند که موجب شده قیام عاشورا به‌عنوان الگویی عملی برای مسلمانان، در تقابل و رهایی از مستکبران در طول تاریخ نقش ایفا نماید. ارائه نظریات مستشرقان به برخی از آیات قرآن کریم (همچون آیه مباهله، آیه تطهیر، آیه مودت و آیه 37 سوره بقره) که در شأن نزول اهل‌بیتb و امام حسینg بر طبق نظر مفسران شیعه و اهل‌سنت وارد شده است، ادعای مغرضانه برخی از مستشرقان مبنی‌بر اختلاف نظر و شخصیت امام حسن و امام حسینc و وجود برخی از اشتباهات و یا اغراض مادی بالاخص در حرکت و قیام عاشورا، کاملاً مردود و باطل است و نشان می‌دهد که برخی از جریانات استشراقی، با هدف و اغراض شخصی و یا جریانی و همچنین به علت نبود رجوع و استناد به کتب اصیل اسلامی، درصدد تحریف شخصیت امام حسینg برآمده‌اند که برخی از آیات نورانی قرآن کریم که در شأن امام حسینg نازل شده است، این ادعای بی‌ارزش را باطل می‌سازد.

کتاب «لهوف» یا اللهوف علی قتلی الطفوف اثر ارزشمندی از سید بن طاووس، عالم و محدث شیعی قرن هفتم هجری است. این کتاب که به معنای ناله های سوزان بر کشتگان بیابان است، یکی از مهم‌ترین منابع در زمینه واقعه عاشورا و شهادت امام حسین (ع) به شمار می‌رود. سید رضی‌الدین علی بن موسی بن جعفر بن طاووس حسنی (589-664ق)، معروف به سید بن طاووس، از علمای برجسته شیعه در قرن هفتم هجری بود. موضوع این کتاب به شرح وقایع کربلا و شهادت امام حسین (ع) و یارانش می‌پردازد. لهوف به دلیل جایگاه معنوی و علمی سید بن طاووس، از اعتبار بالایی در میان علما و محققان شیعه برخوردار است. کتاب لهوف به چند فصل یا چند «مسلک» تقسیم می شود، یا بعبارتی به سه بخش اصلی تقسیم می‌شود: وقایع پیش از عاشورا، وقایع روز عاشورا، و وقایع پس از عاشورا. از ویژگی های این کتاب می توان به روایت دقیق و جزئی از وقایع کربلا - تمرکز بر جنبه‌های عاطفی و احساسی واقعه عاشورا - ارائه دیدگاه خاص درباره هدف امام حسین (ع) از قیام و... دانست. سید بن طاووس در این کتاب نظریه‌ای را مطرح می‌کند که بر اساس آن، هدف اصلی امام حسین (ع) از حرکت به سمت کربلا، شهادت بوده است. این نظریه در میان محققان و علما مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. لهوف، به عنوان یکی از منابع اصلی در مطالعات عاشورا و تاریخ تشیع شناخته می‌شود و در طول قرن‌ها مورد استفاده محققان، مداحان و عزاداران قرار گرفته است. سید بن طاووس در این کتاب از منابع متعدد و معتبر زمان خود استفاده کرده و تلاش نموده تا روایتی جامع و دقیق از واقعه عاشورا ارائه دهد. این کتاب، از سویی به عنوان یک منبع تاریخی، و از سویی دیگر به عنوان متنی برای مراسم عزاداری و روضه‌خوانی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد، تا آنجاکه برای مقتل خوانی، مناسب ترین مقتل و کتابی اثرگذار، سلیس و تاثر برانگیز است. لهوف سید بن طاووس کتابی ارزشمند و تأثیرگذار در حوزه مطالعات عاشورا است که با روایتی عاطفی و در عین حال مستند، نقش مهمی در حفظ و انتقال تاریخ و فرهنگ عاشورا در جامعه شیعی ایفا کرده است.