جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بی گمان عقل در ایجاد و توسعه معرفت و بتبع آن در معرفت دینی نقش اساسی دارد اما اندیشمندان در چگونگی، حدود و ارتباط آن با معرفت وحیانی اختلاف نظر دارند. در این تحقیق، دیدگاه محمدعابد الجابری که از جمله جریانات فکری نوین معاصر است با دیدگاه علامه طباطبایی به صورت تطبیقی در این زمینه‌ها مد نظر بوده تا ظرفیت‌های هر کدام برای پاسخگویی به مسائل اجتماعی و سیاسی در حوزه دین سنجیده شود. براین اساس، موضوع پژوهش این چنین سامان‌ یافت؛ «انگاره معنایی عقل از دیدگاه علامه طباطبایی و الجابری و نقش آن در معرفت‌دینی» و با روش توصیفی- ‌تحلیلی در آثار هر دو اندیشمند پیش‌رفته و شاخصه‌های موثر در عقلانیت هر کدام را احصاء نموده و نقش عقلانیت هر کدام در معرفت دینی مورد بررسی قرار گرفت. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که شاخصه‌های موثر در عقلانیت عبارتند از: حرکت، تقوی، توحید، عدل توحیدی، فطرت، وحی، الهام الهی و الهام ذهنی و.... محمد عابد الجابری قدرت عقل از زمان جاهلیت عرب تاکنون را نامحدود، بلامنازع می شمرد. هندسه معرفتی الجابری را چهار بعد در بر می‌گیرد؛ پارادایم ساختاری، تاریخمندی، تفکر انتقادی و تفکیک معرفت از ایدئولوژی. علامه طباطبایی قدرت عقل از هنگام آفرینش تا نهایت را تحت هدایت الهی دانسته و بر آن است که قدرتش را از خداوند دریافت می‌کند. هندسه معرفتی علامه را سه بعد در بر می‌گیرد: طرح و نقشه الهی، آفرینش موجودات و فطرت توحیدی. در اندیشه الجابری، فرهنگ، جامعه، تاریخ در تکون عقل اصالت داشته ومنحصر در آن هاست ولی در نگاه علامه طباطبایی، دین، وحی و فطرت توحیدی اصالت داشته و نقش فرهنگ، جامعه و تاریخ در تکون عقل در چارچوب دستگاه آفرینش و تحت هدایت الهی نقش ایفا می‌نمایند.

یکی از کسانی که در دوران معاصر در جهت شناسایی و فهم قرآن کریم، با اتخاذ روش انتقادی نسبت به پیشینیان در برابر موضوع‌ها و فهم اصول قرآن کریم، نظرات و آراء جدیدی را در حوزه علوم قرآنی و تفسیر قرآن طرح کرده، محمّد عابد الجابری از متفکران نومعتزلی جهان عرب است. وی با اعتقاد به پیـوند قـرآن کریم با تغییرات‌ و‌ تطوّرات‌ دعوت پیامبر، بازسازی فضای عصر نزول را یگانه روش برای فهم قرآن کریم دانسته است. براین اساس وی در تفسیر سه جلدی خود به نام فهم القرآن الحکیم؛ التفسیر الواضح حسب ترتیب النزول و نیز کتاب مدخل الی القرآن الکریم که آن را به عنوان مقدمه و تمهیدی بر کتاب تفسیری خود نگاشته، از رویکرد تاریخی در تبیین مراد کلام الهی بهره گرفته است. تلازم‌نداشتن عبارت قرآنی«نبی امّی» با توانایی پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله در خواندن و نوشتن، نامیده‌شدن وحی محمّدی در قرآن طی روندی پویا و نه به صورت امری متصلب، عطف عبارت پربحث «سبعا من المثانی» به هفت سوره‌ نازل شده پیش از نزول سوره حجر، عدم وقوع نسخ در آیات قرآن، عدم استعمال واژه‌ «آیه» در قرآن در معنای کوچک‌ترین واحد قرآنی، ارجاع آیات محکم و آیات متشابه نه به آیات قرآن بلکه به ترتیب به پدیده‌های تکوینی و نیز پدیده‌های غیرمعهود عرب زمانه نزول، و نیز استعمال متاخر واژه اسلام و مشتقات آن در روند نزول قرآن از برجسته‌ترین مبانی و آراء عابد الجابری در حوزه مبانی علوم قرآنی و تفسیری است. ارجاع واقعه شق القمر به حادثه ماه‌گرفتگی در زمان پیامبر (ص)، انصراف آیه «فَارْتَقِبْ یَوْمَ تَأْتِی السَّماءُ بِدُخانٍ مُبِینٍ» به اعلان سرنوشت مشرکین قریش در صورت استمرار در تکذیب رسول خدا و ارجاع «أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ» در آیه اطاعت به امیران سپاه پیامبر اسلام از برجسته‌ترین آراء جابری در حوزه تفسیر آیات قرآن است. برخورد گزینشی با روایات و منابع تاریخی، وجود دور در فهم متقابل قرآن و سیره نبوی و غفلت از مباحث لغوی، از بارزترین نقدهای وارد بر جابری در حوزه تفسیر و علوم قرآنی است. روش این پژوهش در گردآوری داده‌ها، کتابخانه-ای و در استناد به داده‌ها، اسنادی و در تجزیه‌ و تحلیل، از نوع توصیفی- تحلیلی است

ترجمه ماشینی: "اندیشه معاصر عربی" اصطلاح پیچیده ای است که مجموعه ای از ایده های اجتماعی، سیاسی، مذهبی و ایدئولوژیکی را در بر می گیرد که در طول دویست سال گذشته تکامل یافته اند - ایده هایی که نشان دهنده موقعیت های پیشرو طبقات اجتماعی در جوامع مدرن و معاصر عرب هستند. محقق اسلامی ابراهیم ابوربیع به مسائلی مانند شریعت، حقوق بشر، جامعه مدنی، سکولاریسم و ​​جهانی شدن می پردازد. این با بحثی متمرکز بر نوشته‌های متفکران کلیدی عرب که نشان‌دهنده گرایش‌های فکری تثبیت‌شده در جهان عرب هستند، از جمله محمد عابد الجابیری، عداالله لارویی، محمد غزالی، رشید الغنوشی، قوتنین زوریک، مهدی تمجید می‌شود. عامل و بسیاری دیگر. قبل از سال 1967، برخی از کشورهای عربی برنامه‌های امیدوارکننده‌ای را برای نوسازی راه‌اندازی کردند. پس از شکست 1967 از اسرائیل، بسیاری از این امیدها بر باد رفت. این کتاب مدرنیته سقط شده جهان عرب در دهه های اخیر را بازبینی می کند. ابوربیع توسعه اندیشه معاصر عربی را در زمینه تاریخی ظهور اسلام گرایی مدرن و تأثیر غرب بر جهان عرب مدرن بررسی می کند.

در کنار تفسیر متداول از فلسفه ابن‌سینا به عنوان یکی از سه جریان عمده فلسفه در جهان اسلام (مشاء، اشراق و حکمت متعالیه)، از چهار تفسیرِ اروپامحور (به نمایندگی اتین ژیلسون)، اشراقی (به نمایندگی هانری کربن)، تحلیلی (به نمایندگی مهدی حائری یزدی) و ایدئولوژیک (به نمایندگی محمد عابدالجابری) درباره فلسفه ابن‌سینا در دوره معاصر می‌توان سخن گفت. منطقِ تنوع تفاسیر از ماهیت فلسفه سینوی را باید در نوعِ تلقی‌ای که مفسران از ماهیت فلسفه در فضای فکری ـ فرهنگی معاصر دارند جست‌وجو کرد. تعلق به یکی از دو جریان عمده فلسفه معاصر (تحلیلی و قاره‌ای) و تلقی متفاوت این مفسران از چیستیِ فلسفه اصیل اسلامی و مناسبات آن با اندیشه دینی (تمایز میان فلسفه و کلام) دو رکن مهم و تعیین کننده در این زمینه‌اند. این تفاسیر متاثر ازمبانی و مبادی جریان‌های فکری‌ای بوده‌اند که درآن تنفس فکری کرده‌اند و وقتی با آن داشته‌ها و مقدمات فلسفی به سراغ فلسفه سینوی آمده‌اند به دنبال گمشده‌های خود و ارائه پاسخ به مسائل فلسفه و فرهنگ معاصر با توجه به امکانات فلسفه سینوی بوده‌اند. آنچه در پی می‌آید سخنان دکتر مالک شجاعی‌جوشقانی در این نشست است که توسط آناهید خزیر تنظیم شده است.

یکی از جریان‌های فکری در دوران معاصر که به دنبال نوسازی میراث دینی است، جریان نومعتزله می‌باشد. این جریان که از زمان سید جمال‌الدین اسدآبادی به راه افتاد به دنبال پاسخ به این سؤال بود که چرا غرب پیشرفت کرده و جهان اسلام عقب‌افتاده‌است. بدنبال این چالش، متفکرینی که به نوعی می‌توان آنها را داخل در این جریان دانست ازجمله محمد عابد الجابری، حسن حنفی و نصرحامد ابوزید پروژه‌های فکری را در حوزه‌های مختلف از جمله عرفان اسلامی مطرح کرده‌اند. اهمیت این رساله از این جهت است که دیدگاه روشنفکران معاصر نسبت به چالش سنت و مدرنیته و موضع ما نسبت به دیدگاه این اندیشمندان روشن‌می‌کند. در این رساله ما با با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و با روش تحلیلی و انتقادی، به بررسی و توصیف و تحلیل اندیشه این سه اندیشمند در حوزه عرفان اسلامی در ابعاد تاریخی، معرفتی و اجتماعی، و نقد خوانش آنها در این حوزه‌ها خواهیم‌پرداخت. خوانش‌ محمد عابد الجابری، یکی از بزرگترین متفکرین جهان اسلام، تحت تأثیر کانت و فوکو و در چارچوب مبانی آن‌ها بوده است. وی در پروژه نقد عقل عربی خود، رویکرد انتقادی به عرفان داشته و آن را وارداتی،گنوسی، معطوف به آخرت و مانع پیشرفت اسلام دانسته است. .خوانش حسن حنفی اندیشمند مصری از عرفان اسلامی در مرحله چهارم پروژه نوسازی میراث قرارداشته و بعد از علم اصول دین و علوم حکمی و اصول فقه به علوم تصوف پرداخته و با روش پدیدارشناسی هگلی، آنها را بازخوانی کرده و تصوف را جبرگرا، بی-توجه به پیشرفت دنیا و ناکارآمد در عرصه اجتماعی توصیف کرده است. نصرحامد ابوزید، اندیشمند مصری است که نص‌گرایانه و با روش هرمنوتیکی گادامر به خوانش عرفان اسلامی و متن قرآن پرداخته و با استفاده از مبانی ابن‌عربی، میان متن، هستی و انسان برابری ایجاد کرده‌ و تمدن اسلام را تمدن تأویل دانسته‌است. ما براساس رئالیسم انتقادی صدرایی به نقد اندیشه این سه اندیشمند در حوزه‌های مختلف، پرداخته‌ایم. از لوازم این سه خوانش می‌توان به نگاه اومانیستی و تفسیر سکولاریستی به جهت فاصله رویکرد انسان‌مدارانه از نگاه توحیدی، اشاره‌کرد. همچنین تفسیر لیبرالیستی و مارکسیستی به جهت اعتقاد به آزادی مطلق یا مبارزه با زندگی طبقاتی،و رویکرد نسبی‌گرایانه به جهت نگاه تاریخی و عصری به معرفت، رویکرد سوبژکتیو به جهت خیالی و ذهنی خواندن معرفت عرفانی و بعضا فهم ناصحیح از متون عرفان اسلامی و نسبت‌دادن عقیده یک طریقت به تمام عارفان اسلامی، می‌توان اشاره‌کرد. بعلاوه حرکت‌های اجتماعی عارفانی همچون ابوالحسن شاذلی، سید عبدالحسین لاری، سید حبوبی، امام خمینی‌ره، و حرکت اصلاحی صوفیه در قرقیزستان و ترکیه دلالت بر نادرستی ادعای انزوای عارفان و عدم توجه آنان به امور اجتماعی دارد.