جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«بحثی درباره‌ی مرجعیت و روحانیت» عنوان کتابی است که در سال ۱۳۴۰ و پس از درگذشت آیت‌الله بروجردی منتشر گردیده و از ماخذ برجسته در مرجعیت‌پژوهی محسوب می‌گردد. با درگذشت آیت‌الله بروجردی در فروردین ماه ۱۳۴۰، جامعه‌ی ایران با خلاء مرجعیت واحد مواجه شد. در این زمان عالمان برجسته نظیر آیت‌الله حکیم در نجف، و آیت‌الله گلپایگانی، آیت‌الله خمینی و آیت‌الله شریعتمداری در قم، هیچ‌یک در جایگاهی قرار نداشتند که بتوانند خلاء مرجعیت عام حاصل از درگذشت آیت‌الله بروجردی را رفع نمایند. مجموعه‌ی «بحثی درباره‌ی مرجعیت و روحانیت» در واقع متن مکتوب و ویرایش‌یافته‌ی سخنرانی‌های نه تن از چهره‌های حوزوی و دانشگاهی در کنگره‌ی سراسری انجمن‌های اسلامی در شهریور ۱۳۴۰ می‌باشد. از آن‌جا که تشکیل این کنگره از نظر زمانی قریب پنج ماه بعد از رحلت آیت‌الله بروجردی بود، در موضوعات مطروحه بحث زیادی درباره‌ی مرجعیت و چگونگی انتخاب آن به عمل آمد. در واقع این برنامه از تدابیر اتخاذ شده از سوی انجمن اسلامی دانشجویان بود. آنان برای این منظور از نُه تن از صاحب‌نظران دعوت به عمل آوردند که درباره‌ی انتخاب مرجع بحث شود. این مباحث عرصه‌های جدیدی را در خصوص نقش و عملکرد اجتماعی و سیاسی مراجع گشود. ماحصل مباحث و سخنرانی‌های این کنگره، در کتابی با عنوان «بحثی درباره‌ی مرجعیت و روحانیت» چاپ شد و در دسترس همگان قرار گرفت. در مقدمه‌ی کتاب ضمن ذکر اهمیت مرجعیت و تقلید (به خصوص بعد از فوت آیت الله بروجردی) به تشکیل جلساتی به اهتمام عده‌ای از بانیان انجمن‌های اسلامی تهران و شهرستان‌ها و وابستگان به دبیرخانه‌ی انجمن‌های اسلامی ایران اشاره شده که در پاییز و زمستان ۱۳۴۰ به منظور چاره‌اندیشی انتخاب مرجع صورت گرفته است. به گفته‌ی نویسنده‌ی مقدمه‌ی این مجموعه، محققان این مجموعه ابتدا درصدد آن بوده‌اند که «نماینده‌ای صالح و دارای شرایط برای مرجعیت را معرفی کنند تا شیعیان پس از رحلت آیت‌الله بروجردی از او تقلید کنند»، اما در ضمن پژوهش خود متوجه شده‌اند که تحلیل و بررسی مباحث زیربنایی مرجعیت ضروری‌تر است؛ از این‌رو مباحث این مجموعه به مسائل کلی مرتبط با مرجعیت اختصاص یافته است. فهرست مقالات این مجموعه و نویسندگان آنها بدین شرح است: علامه طباطبایی؛ اجتهاد و تقلید در اسلام و شیعه ابوالفضل مجتهد زنجانی؛ شرایط و وظایف مرجع مرتضی مطهری؛ اجتهاد در اسلام علامه طباطبایی؛ ولایت و زعامت مهدی بازرگان؛ انتظارات مردم از مراجع سید محمد بهشتی؛ روحانیت در اسلام و در میان مسلمانان مرتضی مطهری؛ مشکل اساسی در سازمان روحانیت آیت الله سید محمود طالقانی؛ تمرکز و عدم تمرکز مرجعیت و فتوا سید مرتضی جزایری؛ تقلید اعلم یا شورای فتوا مرتضی مطهری؛ مزایا و خدمات مرحوم آیت الله بروجردی

جریان روشنفکری متجدّد در مسیر آشتی میان سنت و دنیای مدرن، از یک سو با مطالعه و اثرپذیری از الاهیات مسیحی و کارزار اندیشه در غرب، و از سوی دیگر با بازخوانی و نظریه‌پردازی در حوزه ماهیت وحی، چگونگی نزول قرآن و روش فهم آن، به ایجاد هماهنگی و سازواری میان دین با مدرنیته روی آورد که گاه موجب کم‌رنگی برخی وجوه دین و قرآن در مدرنیته شد. مهدی بازرگان و عبدالکریم سروش از جمله نمایندگان این جریان هستند که علی‌رغم تفاوت دیدگاه، مبانی مشترکی در گرایش به مدرنیته داشتند. پژوهش حاضر ضمن بررسی برخی مبانی مدرنیته همچون آزادی‌خواهی (لیبرالیسم)، انسان‌محوری (اومانیسم)، این‌جهان‌باوری (سکولاریسم)، اثبات‌باوری (پوزیتیویسم)، کثرت‌گرایی دینی، عقل‌گرایی، عمل‌باوری (پراگماتیسم) و تاریخ‌نگری، تحلیل عصری و فلسفی در اندیشه این دو روشنفکر دینی، زبان و منطق فهم قرآن را بررسی می‌کند. بر اساس نتایج تحقیق، اگرچه نحوه مواجهه این دو روشنفکر دینی با مبانی نظری مدرنیته در برخی ابعاد تشابهات و تمایزاتی دارد، اما در ریشه و بافت نظریه‌پردازی‌شان تأثیرات همسویی گذاشته است. روش‌شناسی فهم قرآن از منظر بازرگان متناسب با عصر خود در چارچوب مؤلفه‌های ساده مدرنیسم تحلیل‌پذیر است، اما رویکرد دین‌شناختی سروش با منطق پسامدرن و جریان الاهیات آزادی‌خواه به پیش می‌رود.

ترجمه ماشینی: این جلد در درجه اول بر مسئله سازگاری اسلام و دموکراسی تمرکز دارد. این کتاب سهم هفت اندیشمند برجسته دینی ایران قبل و بعد از انقلاب را در این زمینه برجسته می کند. کتاب با قرار دادن بحث در بافت مذهبی خاص خود، عناصری را که معمولاً در سنت اسلامی به عنوان هنجارهای دموکراتیک از آنها یاد می شود، به طور انتقادی بررسی می کند. همچنین، برای اولین بار، شرحی از ظهور روشنفکری دینی در ایران پس از انقلاب، با تمرکز بر اندیشه های شخصیت برجسته آن، عبدالکریم سروش، ارائه می دهد. بحث او از حکومت دموکراتیک دینی یک تغییر پارادایم در گفتمان مدرنیست های مسلمان در مورد این موضوع ارائه می کند. این کتاب همچنین مؤلفه فکری جنبش اصلاح‌طلب کنونی در ایران را ترسیم می‌کند و چالش‌هایی را که جنبش دموکراسی‌خواهانه باید بر آن غلبه کند، روشن می‌کند.

ترجمه ماشینی: این مجلد اساساً بر مسئله سازگاری اسلام و دموکراسی تمرکز دارد و سهم هفت اندیشمند برجسته دینی ایران قبل و بعد از انقلاب را در این موضوع برجسته می کند. این کتاب با قرار دادن بحث در بافت مذهبی خاص خود، به بررسی انتقادی عناصری می‌پردازد که معمولاً در سنت اسلامی از آنها به عنوان هنجارهای دموکراتیک یاد می‌شود. همچنین برای اولین بار شرحی از ظهور روشنفکری دینی در ایران پس از انقلاب ارائه می‌کند. با تمرکز بر اندیشه‌های شخصیت برجسته خود، عبدالکریم سروش، بحث او از حکومت دموکراتیک دینی، تغییر پارادایم در گفتمان مدرنیست‌های مسلمان درباره این موضوع را ارائه می‌کند.» «این کتاب همچنین مؤلفه فکری جنبش اصلاح‌طلب کنونی در ایران را ترسیم می‌کند و چالش‌هایی را که جنبش دموکراسی‌خواهانه باید بر آن غلبه کند، روشن می‌کند.»

ترجمه ماشینی: این رساله در درجه اول بر مسئله سازگاری اسلام و دموکراسی تمرکز دارد. این کتاب سهم هفت اندیشمند برجسته دینی ایران قبل و بعد از انقلاب را در این زمینه برجسته می کند. کتاب با قرار دادن بحث در بافت مذهبی خاص خود، عناصری را که معمولاً در سنت اسلامی به عنوان هنجارهای دموکراتیک از آنها یاد می شود، به طور انتقادی بررسی می کند. همچنین، برای اولین بار، شرحی از ظهور روشنفکری دینی در ایران پس از انقلاب، با تمرکز بر اندیشه های شخصیت برجسته آن، عبدالکریم سروش، ارائه می دهد. بحث او از حکومت دموکراتیک دینی یک تغییر پارادایم در گفتمان مدرنیست های مسلمان در مورد این موضوع ارائه می کند. این کتاب همچنین مؤلفه فکری جنبش اصلاح‌طلب کنونی در ایران را ترسیم می‌کند و چالش‌هایی را که جنبش دموکراسی‌خواهانه باید بر آن غلبه کند، روشن می‌کند.

ارتباط میان دین و سیاست و ماهیت و چگونگی برپایی حکومت مطلوب، همواره از مسائل مهم در اندیشه معاصر ایران بوده است. عده ای دیانت را به کل از سیاست برکنار دانسته و عده ای سیاست ما را عین دیانت ما قلمداد کرده اند. در این میان اما دموکراسی و امکان یا عدم امکان برپایی آن به عنوان نمونه ی حکومتی مطلوب در جامعه ی ایران از موارد مورد توجه روشنفکران بوده و هست. مهدی بازرگان به عنوان یکی از نوگرایان دینی ایران به این مهم توجه ویژه ای نشان داده است. او را می توان از جمله افرادی دانست که بر امکان برپایی دموکراسی در یک جامعه مدرن و دین مدار پای می فشردند. پرسش اصلی مقاله حاضر این است که بازرگان با توجه به مبانی معرفتی-سیاسی مستخرج از نوگرایی دینی چه رویکردی نسبت به دموکراسی دارد؟ در پاسخ به این سؤال و با بهره گیری از روش تحلیل محتوا به بررسی دو نگاه متفاوت بازرگان به دموکراسی در ادوار اولیه و بعدی انقلاب اسلامی می پردازیم. پژوهش نشان می دهد که بازرگان متقدم بر حکومت دموکراسی مبتنی بر دین متمرکز شده و اندیشه متأخر او از دموکراسی مبتنی بر عقل دفاع می کند. به این ترتیب ما شاهد وجهی تجدید نظر در اندیشه دموکراسی خواهی او هستیم. مقاله حاضر در چارچوب نظریه نوگرایی دینی به نگارش درامده و روش توصیفی تحلیلی دارد.