جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب نیچه و فلسفه نوشته ژیل دلوز و ترجمه لیلا کوچک منش به بحث در خصوص تفکر فلسفی نیچه می پردازد، در این کتاب مباحثی چون تبارشناسی، هستی، خواست قدرت، نهیلیسم، دیالکتیک، اخلاق، کینه توزی، علیه هگل باوری و... مطرح می شود.

مطالعات فیلسوفانه دربارۀ دین پیشینۀ بسیار طولانی و قدمتی به اندازۀ خود فلسفه دارد، ولی اصطلاح «فلسفۀ دین»[1] و نگارش کتاب‌ها و مقالات با این عنوان پدیده‌ای نسبتاً نو و متعلق به دوران مدرن است. فلسفۀ دین یکی از پرتحرک‌ترین حوزه‌های پژوهش فلسفی در دورۀ معاصر است. با اینکه این دانش مقیّد به فلسفه یا دینی خاص نیست، اولاً، فلسفۀ دینِ رایج در دامان مسیحیت پدید آمده و بالیده است، و عمدتاً تحت تأثیر این دین قرار دارد و، ثانیاً، این دانش مبتنی بر فلسفه‌های موجود در مغرب‌زمین، به‌ویژه فلسفۀ تحلیلی، است. با این حال، امکان پژوهش فلسفی در حوزۀ سایر ادیان، از جمله اسلام، و مبتنی بر دیگر نظام‌های فلسفی نیز وجود دارد. به همین رو، شایسته بلکه لازم است که فلسفۀ دین اسلامی نیز ناظر به محتوای این دین سترگ و متکی بر فلسفۀ قویم اسلامی پدید آید تا استحکام و اتقان اسلام و برتری آن بر سایر ادیان بیش از پیش نمایان شود و زمینۀ پاسخگویی به شبهات پیرامون آموزه‌های آن فراهم گردد. سؤال اصلی تحقیق پیش رو این است که اهمّ رویکردهای موجود یا قابل تأسیس در فلسفۀ دین کدام‌اند؟ این تحقیق به روش توصیفی ـ تحلیلی به سامان رسیده است

در واپسین بخش «دانش منطق»، از ایدۀ مطلق سخن می‌رود. شللینگ در تاریخ فلسفۀ خود، بخش مطلق نظام علمی هگل را، بحث از خدا در مرتبۀ درون‌ذات می‌داند. حرکت از هر مقوله به مقوله‌ای دیگر، گرچه صیرورت است، بارور شدن مفاهیم و منتهی شدن آن‌ها به ایدۀ مطلق نیز هست. ازاین‌رو، ورود از منطق به طبیعت، تداعی‌گر همان پرسش معروف است که چگونه خداوند به طبیعت پا می‌گذارد؟ اهمیت جایگاه طبیعت در فلسفۀ هگل، در همین پرسش نهفته است. از سوی دیگر، خصلت مهم سلبیت که یگانه محرک نظام هگلی است، در روند عبور از منطق به طبیعت، با وضوح بیشتری نمایان می‌شود.

در پیشگفتار کتاب «گفتگویی میان هگل و فیلسوفان اسلامی»، اثر تازه دکتر سیدحمید طالب زاده آمده: این نوشته می‌کوشد تا باب تازه‌ای برای گفت‌وگو میان فیلسوفان اسلامی و هگل فیلسوف شهیر عصر جدید بگشاید. گفت‌وگو میان هگل و فیلسوفان اسلامی چه اهمیت و مزیتی دارد؟ 1. هگل فیلسوف مابعدالطبیعه است، وی مابعدالطبیعه را که از زمان افلاطون آغاز شد و تا قرن نوزدهم تداوم یافت به کامل‌ترین صورت آن عرضه داشته است. 2. هگل فیلسوفی است که معاصرت را می‌توان در اندیشه او بازشناخت. فیلسوفی که مدرنیته را به خودآگاهی رسانید. تا جایی که همه تحولات بعدی جامعه مدرن در ارتباط با این خودآگاهی رقم خورده است. 3. بیان فلسفی هگل مدرسی و استدلالی است. وی مابعدالطبیعه را به شیوه فیلسوفان بزرگ غرب همچون ارسطو و کانت عرضه داشته است و از این لحاظ با سهولت بیش‌تری می‌توان با وی گفت‌وگو کرد. 4. هگل فلسفه را صورت نهایی و عقلانی دین می‌داند و فلسفه‌ای را که با دین مقابله کند فلسفه نمی‌خواند. 5. اندیشه هگل از آبشخور عرفان مسیحی سیراب شده است. وی با مایستر اکهارت و یاکوب بومه، عارفان مسیحی آشنایی عمیق داشته و فلسفه را با عرفان یگانه می‌داند. 6. هگل امروز نیز به واسطه تحقیقات ژرف مارتین هیدگر و سپس به واسطه تعلق خاطر جامعه‌شناسان فرانسوی به هگل که بیش از همه از درس‌گفتارهای الکساندر کوژو سرچشمه می‌گیرد، محل توجه فراوان است تا جایی که پژوهندگان اندیشه هگل در آمریکا، کانادا، استرالیا و حتی در حوزه بریتانیا بر یکدیگر سبقت می‌جویند. و این گواه اهمیت فراوان هگل در تفکر فلسفی روزگار حاضر است. بنابراین، گفت‌وگوی فیلسوفان اسلامی با هگل به معنای درست کلمه آزمون معاصرت فلسفه اسلامی و مواجهه با اندیشه غربی است که هگل نماینده تام‌الاختیار آن است. این نوشته درصدد تطبیق میان آراء هگل و فیلسوفان اسلامی نیست. در این نوشته رأی هیچ فیلسوفی بر دیگری تحمیل نمی‌شود. بنای این نوشته تفسیر آراء هگل برحسب آراء فیلسوفان اسلامی نیست. همچنین مقصود از این نوشته نقد آراء فیلسوفان اسلامی در سایه اندیشه هگل نیست. این نوشته‌ای در میان است. می‌کوشد تا به معاصرت بیندیشد و راهی برای تفکر جستجو کند. این راه البته بدون استمداد از اندیشمندان بزرگ میسر نیست. کتاب «گفتگویی میان هگل و فیلسوفان اسلامی؛ صیرورت، دیالکتیک و ایده آلیسم» اثر دکتر سیدحمید طالب‌زاده در 270 صفحه به قیمت 20 هزار تومان به همت انتشارات هرمس منتشر شد.

تمامیت فلسفه هگل را می‌توان کوششی برای تبیین امر مطلق قلمداد کرد؛ این رساله برآن است که به طور خاص نشان دهد چگونه مسأله محوری فلسفه عصر جدید، یعنی غلبه بر شکاف میان هستی و معرفت به امر مطلق گره می‌خورد. نخستین گام برای درک این نسبت، داوری پیرامون منازعات فراگیر و زنده‌ای است که حول حقیقت امر مطلق شکل گرفته است و علی‌رغم تمامی تفاوت‌های آن، ذیل دو جریان تفسیری متافیزیکی و غیرمتافیزیکی قرار می‌گیرد. سویه متافیزیکی، اشارات هگل به مفاهیمی چون ایده مطلق و سوژه همچون جوهر را کوششی برای تبیین مفهوم بنیادی فراگیر می‌دانند که با اندیشیدن به خویش جهان را تقویم می‌کند. در مقابل، جریان غیرمتافیزیکی اشارات هگل به این مفاهیم را به معنای خودانگیختگی تام سوژه متناهی برای صورت‎‌بندی مفهومی عالم می‌داند، به گونه‌ای که منظور از امر مطلق، یا کفایت مفهومی و خودانگیخته سوژه متناهی برای صورت‌بندی متعلقات معرفت و یا نفی ارجاع به شیء فی‌نفسه است. این رساله در بخش نخست خود، با تکیه بر روایت هگل از مسأله محوری فلسفه عصر جدید، نشان می‌دهد تفاسیرغیرمتافیزیکی از امر مطلق، در صورت نفی ارجاع به شیء فی‌نفسه مشمول انتقاد اصلی هگل به نظام فلسفی کانت یعنی سوبژکتیویسم هستند یا باپذیرش تکافؤ و عینیت مفاهیم سوژه متناهی برای صورت‌بندی جهان و به طور خاص مطابَقی نفس‌الامری برای مفهوم ایده مطلقِ علم منطق، ناچار به پذیرش وجود امر مطلق به عنوان حقیقتی هستی‌شناختی هستند. علاوه بر این، نوع دریافت هگل از ماهیت پروژه کانت به گونه‌ای است که خودآگاهی استعلایی را به عنوانی بنیادی برای تبیین تمام مواقف جزئی عالم شناخته و در پی نفی مشروطیت آن به دادگی شیء فی‌نفسه است؛ در نتیجه امر مطلق به نزد هگل، بسط خودآگاهی استعلایی به عنوان بنیادی هستی‌شناختی است. در ادامه بخش اول، این مسأله مورد بحث قرار می‌گیرد که هگل چگونه در کتاب پدیدارشناسی، راهی را برای نفی سوبژکتیویسم کانتی و امکان سخن گفتن از شیء فی‌نفسه در ساحت مفاهیم فراهم نموده است؛ روشی که از یک سو نقادی کانتی را به رسمیت بشناسد و از سوی دیگر از پیش سوبژکتیویسم را در نقادی مفروض نگیرد و به استنتاج ایده مطلق به عنوان بنیاد هستی‌شناختی پروژه هگل می‌انجامد. بخش دوم رساله،نخست به بررسی این مسأله می‌پردازدکه هگل چگونه درعلم منطق می‌کوشد تا باتکیه برنفی اصل امتناع تناقض،صورت‌بندی جدیدی ازیک نظام مفهومی ارائه دهد،که دچارمحدودیت‌های پیشین درشناخت امرمطلق نباشد؛ در این نوع تبیین، امر مطلق دیگر نه بنیادی پنهان و نامتعین در پس تعینات پدیداری، که به مثابه غایت‌مندی درونی برای آنها و متمایز از خدای ارسطویی، جوهر اسپینوزایی و شیء فی‌نفسه کانتی خواهد بود. ادامه بخش دوم به تحقق هستی‌شناختی امر مطلق در دل طبیعت و روح متناهی پرداخته و نشان می‌دهد که امر مطلق از پیش فعلیت نداشته و با اندیشیدن فعلیت یافته، و متعلقات اندیشه، یعنی جهان را تقویم می‌کند و به این شیوه مطلق همچون عقل در تضایف با معقول خویش، آن را تقویم کرده و خود نیز تقویم می‌شود. از این رو مطلق همچون اندیشه خوداندیش ارسطویی است که در مقام عقل در تحقق معقول خویش، به امری غیر از خود وابسته نیست.